96
Qey etmək lazımdır ki, süxurun hissəcikləri arasında olan
sementləyici
maddələr, məsamələr həcminin azalmasına mənfi təsir
göstərir . lakin, məsamələrin həcminin azalmasını təyin edən əsas amil,
süxura düşən effektiv təzyiqdir.
Tədqiqatlar göstərir ki, neft yataqlarında layların məsamə
həcminin lay təzyiqindən asılı olaraq dəyişməsi Huk qanununa tabedir.
Məlumdur ki. Süxur nümunəsinin müumi həcmi (V), onu təşkil
edən hissəciklərin həcmi (V
c
) ilə, məsamələrin (V
m
) həcminin cəminə
bərabərdir. Süxur nümunəsinə düşıən orta gərginliklə σ süxurdakı lay
təzyiqinin р
1
təsiri nəticəsində bu üç həcm dəyişəcəkdir. Ona görədə
süxurun həcmi deformasiyası Huk qanununa görə üç cür sıxılma əmsalı
ilə xarakterizə olunacaqdır:
,
1
p
H
p
V
V
(1.98)
,
1
p
c
c
p
V
V
(1.99)
,
1
p
M
M
p
V
V
(1.100)
burada
M
c
H
,
,
süxur nümunəsinin, hissəciklərinin və
məsamələrin, hissəciklərinin və məsamələrin həcmi sıxılma əmsalıdır.
Hərtərəfli sıxılma şəraitində həcmi deformasiya
p -dən və p-
dən asılıdır.Belə ki
p
gərginliyi, süxur nümunəsinin p təzyiqi ilə
süxur hissəciklərinin deformasiyasını müəyyən edir. (1.98)-(1.100)
ifadələrinə görə süxur nümunəsinin məsamələri və süxur hissəciklərinin
nisbi elastik deformasiyaları belə hesablanır.
97
dp
p
d
d
c
H
V
V
, (1.101)
,
)
(
)
1
(
1
dp
p
d
m
V
dV
c
c
c
c
(1.102)
,
)
(
dp
p
d
V
dV
c
M
M
M
(1.103)
c
H
və
M
arasında aşağıdakı asılılığı yazmaq olar:
c
M
H
m
(1.104)
B.H.Шулкачев-ə görə neft və qaz yataqlarının istismarında ən çox
istifadə olunanan və elastik lay rejimi nəzəriyyəsində xüsusi əhəmiyyət
kəsb edən kəmiyyət, layın həcmi elastiklik əmsalıdır:
H
m
dp
dV
V
1
(1.105)
(1.103 )və (1.104) ifadələrində alırıq:
c
M
m
dp
d
m
)
1
(
(1.106)
əmsalı
c halında p təzyiqini dəyişməklə tapmaq olar. Onda
(1.106) ifadəsi aşağıdakı şəkildə olup:
)
(
c
M
m
(1.107)
dp
d
m
M
|
(1.108)
98
(1.107)-(1.108) ifadələrindən
M
məlum olduqda
c
-ni tapmaq
olar.Bəzi süxurlar üçün məsamələrin sıxılma əmsalı 1.7 cədvəlindı
verilmişdir.
Cədvəl 1.7
Süxurlar
Süxur məsamələlərinin sıxılma əmsalı
H
m
M
|
10
,
2
9
σ =8
мПа
,
Н
=3
-5·
10
2
м
σ
=16
м
Па
.
6
-10 10
2
м
σ
= 32
м
па
.
13
-20 ·10
2
м
σ
=64
м
Па
.
25
-30 ·10
2
м
σ
=96
мПа
.
40
-60·10
2
м
Gil ilə
sementlənm
iş qumlar
Gil
karbonat ilə
sementlənm
iş qum və
alevrolit
Çox
gillənmiş
arxilitlər
1.15
2.35
2.45
0.95
1.5
1.45
0.45
0.70
0.75
0.35
0.32
0.32
0.25
-
-
Bir çox süxurlar üçün β-nı təyin edərkən β
c
-ni nəzərə almaq da
olar. Məsələn, Kvars və Kalsitin sıxılma əmsalı təzyiqin 200 м Па
qiymətinədək az dəyişir və bu təzyiqlərdə uyğun olaraq kvars üçün
β
c
=(0.030 -0.035) ·10
-9
m
2
/ H, kalsit üçün β
c
=0.025) ·10
-9
m
2
/ H,
dolomit üçün β
c
=0.12
·10
-9
m
2
/ H və əhəng daşı üçün β
c
=(0.25-0.27)
·10
-9
m
2
/ H.