Abdug’opir qosimov, sidiq xo‘jaev chet el adabiyoti tarixi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| (Qodir Mirmuhamedov tarjimasi)
58 H ESIOD (M.o. VIII-VII asrlar) Hesiodning hayotiga doir ma’lumotlar kam bo‘lsada, tarix sahifalarida saqlanib qolgan. U qadimgi Yunon adabiyotidagi hayoti haqida aniq ma’lumotlar yetib kelgan birinchi ijodkor sanaladi. Uning otasi Kichik Osiyoning Kim degan yerida tug‘ilgan, keyinchalik Yunonistonning asosan dehqonchilik bilan shug‘ullanuvchi Beotiya viloyatiga ko‘chib o‘tgan. Shoir o‘zi haqidagi ba’zi bir ma’lumotlarni “Mehnat va kunlar” dostonida keltiradi, ya’ni u otasi kabi yoshligidan dehqonchilik bilan shug‘ullangan, shu bilan birga Evbeya orolida o‘tkazilgan rapsod(baxshi)lar musobaqasida qatnashib, faxrli sovrinni qo‘lga kiritgan. Hesiod qadimgi Yunonlar nazarida Homer bilan bir safda turuvchi ulug‘ shoir bo‘lgan. Yunon qahramonlik eposi o‘z ichiga didaktik elementlarni ham qamrab olgan, jumladan, Homer dostonlaridagi Nestorning o‘git va nasihatlari didaktik poeziyaga misol bo‘la oladi. Biroq, Hesiodning “Mehnat va kunlar” dostoni inson mehnatining ulug‘vorligi, adolatning barqarorligi va mehnat ahlining tirikchiligi yo‘lida uchraydigan boshqa turli-tuman masalalar haqida inisi Persga qarata aytilgan pand-nasihatlar tarzida yozilgan birinchi didaktik asardir. “Mehnat va kunlar” dostonining ijodkori hayotning jamiki boyliklari faqat mehnat tufayli bunyod etilganligini asarning boshidan oxiriga qadar qayta-qayta takrorlaydi. Doston o‘zining zamonaviy mazmuni, ajoyib realistik lavhalari bilan Yunon adabiyoti tarixida favqulotda muhim o‘rinni egalladi. Mazkur asarda Hesiod mustahkam oila hususidagi qarashlarni ham bayon etadi. Unga ko‘ra er kishi ishq-muhabbat ehtiroslaridan o‘zini tiyishi, o‘ttiz yoshga to‘lganda yosh qizga uylanishi lozim deb maslahat beradi. Chunki yosh qizlarni nozik axloq qoidalariga o‘rgatish oson kechadi. Hesiod oilada o‘g‘il bittadan ko‘p bo‘lsa tomorqani taqsimlashda muammolar paydo bo‘lishidan ogohlantiradi. 59 “Mehnat va kunlar” dostonidan tashqari yana ikkita doston - “Teogoniya” va “Ayollar jadvali” asarlari Hesiod nomi bilan bog‘lanadi. “Teogoniya” (“Ma’budlarning paydo bo‘lishi”) dostonida qadimgi Yunonlarning Xaos va Yerdan paydo bo‘lgan koinot, Uran(Osmon), Kron va Zevs boshqargan turli ma’budlarning kelib chiqishi haqidagi tushunchalari, mifologik e’tiqodlari bayon qilinadi. Muallifning ta’kidlashicha, Zevs taxtni ko‘plab jinoyatlar sodir etgan otasidan tortib oladi va hokimiyatini mustahkamlash uchun Kronning qarindoshlari bo‘lgan titanlarga qarshi mashaqqatli kurash olib boradi. Titanlar va dahshatli mahluq Tifoyga qarshi olib borilgan janglarning bayoni, Samoda va Yerda odil tartib o‘rnatgan qudratli hamda dono hukmdor Zevsni ulug‘lash asarning kulminatsiyasini tashkil qiladi. “Ayollar jadvali” ham mazmun jihatidan “Teogoniya” dostoniga ancha yaqin bo‘lib – asar biror ma’buddan atoqli qahramon farzand ko‘rgan ayollarga bag‘ishlangan. Dostondan turli hajmdagi parchalar saqlanib qolgan bo‘lib, ahamiyatli jihati shundaki, ularda Homer dostonlarida uchramaydigan, lekin keyingi davrlarda xor lirikasi va tragediyalarda keng foydalanilgan miflar keltirilgan. M.o. VI asrda didaktik epos negizida falsafiy doston janri shakllandi va Hesiodning “Teogoniya” asari an’analari shoir-faylasuflar Ksenofan(tax. m.o. 565 – 470 y.), Parmenid(m.o. VI asr oxiri – V asr boshlari), Empedokl(tax. 495 – 435 y.) tomonidan davom ettirildi. Antik davr tanqidchiligi Hesiod bayon uslubiga hos quruqlikni inkor etmagan holda dostonlarning tarbiyaviy ahamiyatiga yuksak baho berganlar. Tarixchi Gerodot (m.av. V asr) ikki daho shoir – Hesiod va Homer ellinlarga ma’bud va ma’budalarning kelib chiqish tarixini bayon qilish bilan birga ularning ismlariga epitetlar bilan ta’rif berganini ta’kidlagan edi. |