Abdurashid to xtaboyev
N O T IQ L IK Q O ID A L A R I
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 57
N O T IQ L IK Q O ID A L A R I Ayrim notiqlar ritorika qoidalarining ushbu bosqichiga yetarli e’tibor bermaydilar. Oqibatda auditoriya oldida so‘zlangan nutq o ‘z ta ’sirchanligini yo ‘qotadi. Har bir so‘zga chiqishga alohida e’tibor berish kerak. Bu tayyorgarlikka ertalab nonushta qilayotganda yoki ishga ketayotganda emas, balki alohida vaqt ajratish kerak. Har bir nutqqa 20-25 minut sarflash zarur. Bu vaqt m ateriallarto‘plash, tahlil qilish, ularni jam lash, qisqa tezislarvarejatuzishga sarflanadi. Mavzu tanlanganidan keyin uning maqsadi aniq belgilab olinishi kerak. Bu uning hajmi, mazmunini aniqlash va materiallarni tanlashga yordam beradi. Materiallar nafaqat yangi faktlarga boy, balki qiziqarli, barchani hayajonlantiradigan va o ‘ziga xos xususiyatga ega b o‘lishi kerak. Materiallar yetarlicha to ‘planganidan keyin reja tuzishga kirishish mumkin. Rejaning maqsadi - nutqning ixchamligi, mantiqiy ketma-ketligi va bog‘liqligini ta’minlash. Rejani tayyorlashda auditoriya tarkibiga e’tibor berish kerak. Nutqingiz mazmunini avvaldan gapirmasligingiz zarur, aks holda fikrlaming qaytarilishidan qochib, ayrim faktlarning o ‘tkazib yuborishingiz mumkin. Reja tayyor boMganidan keyin tezis yoki matnni tayyorlash kerak. Matn yozish «yosh» notiqlarga nutqning ixchamligi va shaklini saqlab qolishga yordam beradi. Notiqning malakasi va tajribasi ortib borgan sari matn o'rniga tezis va keyinchalik oddiy belgilar ham yetarli bo‘ladi. Matn yoki tezislaringiz tayyor bo ‘lganidan keyin, albatta xayoliy auditoriya oldida so‘zlashni mashq qilishingiz kerak. Nutqingizni magnito- fonda eshitish, agar iloji bo‘lsa videomagnitofonda ko ‘rish, u yerdagi mavjud kamchiliklarni bartaraf qilishingizga katta yordam beradi. Bu usul AQSh, Fransiya, Germaniya va Yaponiyada keng tarqalgan. Tezisni qalin kartochkalarga yoki qog'ozlarga yozish, qatoriar orasidagi intervalni katta qo‘yish, asosiy m a’lumot va tayanch so‘zlarni rangli qilib yozish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Jamoa oldida chiqib so‘z boshlagan tajribasiz notiq, odatda, quyidagi sabablarga ko‘ra o ‘zini noqulay sezadi: • notiqlik ko‘nikmalarining yo'qligi; • nutqning maqsadi va unga yetish yo ‘llarini tushunmasligi; • malakasining yetishmasligidan qo‘rqishi; • auditoriya salbiy baho beradi, deb o ‘ylashi; • tashqi ko‘rinishi, o ‘zini tuta bilishi va gapirishida kamchiliklarni his qilishi; • avvalgi chiqishlarini eslashi. Bunday hislarni nutq so‘zlashga tayyorgarlik ko‘rishni yaxshilash, xotira va e’tibom i mashq qildirish, o ‘ziga to‘g‘ri baho berishni shakllantirish orqali 58 yo‘qotish mumkin. So‘zga chiquvchi yozgan matndan chiqib ketganida, «nima deyman»ning o ‘m iga «qanday ta ’sir qilay» degan vazifani o ‘z oldiga qo‘ygandagina yuqoridagi kamchiliklardan qutuladi. Demak, yutuqqa erishish materialni to ‘la bilishni taqozo etadi. Notiq auditoriyaga yoqishga harakat qilishi kerak, bu ortiqcha hasham emas, balki professional vazifadir. Buning uchun notiq attraksiya va fassinasiyaning psixologik mexanizmlaridan foydalanishi tavsiya etiladi. Attraksiya deganda notiq o ‘zining tashqi ko ‘rinishi bilan auditoriyaning diqqatini o‘ziga qaratishi tushuniladi. Fassinasiya deganda esa notiqning auditoriyani so ‘zlar yordamida o ‘ziga rom etishi tushuniladi. Qadimgi Yunonistonda fassinasiya keng ommalashgan bo‘lib, buyuk Siseron shunday degan edi: «Agar badavlat - zodagon notiqlik san’atini egallamas ekan, uning obro‘yi oddiy qulning obro‘yidan baland bo‘lmaydi». Notiq ushbu tavsiyaga amal qilgandagina auditoriyaga nutq mazmunini to ‘la yetkazish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Auditoriyaning moyilligiga erishishda quyidagi omillar muhim o ‘rin tutadi: Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|