Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
86
Məlum olduğu kimi, yataqlarda hasilatın sabit saxlanması üsullarından biri də laylara süni təsir
üsullarının tətbiqidir. Günəşli yatağının dayazsulu hissəsində bu lay dəstəsinin istismarına 1980-ci ildən
başlanılmış, lay təzyiqinin, o cümlədən hasilatın düşmə tempinin qarşısını almaq üçün 1986-cı ildən
başlayaraq konturarxası suvurma üsulunun tətbiqinə başlanılmışdır. Lakin suvurma prosesi kifayət qədər
effektli olmamışdır. Belə ki, yataqda suvurma əmsalının qiyməti cəmi 0.42 səviyyəsinə uyğun gəlir. Odur
ki, bu hissədə aparılan suvurma prosesinin nəticəsi çox zəif olmuşdur.
Yatağın dərinsulu hissəsində isə istismar işlərinə 2007-ci ildən, bu sahədə suvurma prosesinə isə
2008-ci ildən başlanmışdır. Aparılan suvurmanın kifayət qədər böyük həcmdə olması hesabına onun təsiri
qısa müddət ərzində dayazsulu hissədəki quyuların hasilatına da olduqca müsbət təsir etmiş, bəzi
quyuların hasilatı 2 dəfədən çox artmışdır.
Ümumilikdə yerinə yetirilmiş işdə quyular, o cümlədən bütün lay dəstəsi üzrə aparılmış suvurma
prosesi təhlil edilmiş, onun təsirləri qiymətləndirilmiş, işlənmənin səmərəliliyini aprtırmaq üçün
istiqamətlər müəyyənləşdirilmişdir.
Məruzə müvafiq xəritə, cədvəl və qrafiklərlə işıqlandırılmışdır.
QIRMƏKĠ ÜSTÜ QUMLU VƏ GĠLLĠ LAY DƏSTƏLƏRĠNĠN ĠġLƏNĠLMƏSĠNĠN
MÜQAYĠSƏLĠ TƏHLĠLĠ
(Buzovna neft yatağının timsalında)
Əhədzadə Ə.İ.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Buzovna-Maştağa yatağı sənaye əhəmiyyətli işlənməyə 1941-ci ildə daxil olunmuşdur, işlənmə
dövrü ərzində yataqda cəmi 1308 müxtəlif kateqoriyalı quyular qazılmışdır. Buzovna-Maştağa yatağının
kəsilişində müasir çöküntülərdən tutmuş Koun çöküntülərinə qədər olan böyük çöküntülər kompleksi
iştirak edir. I horizontun dabanına görə qurulmuş struktur xəritənin məlumatına, QD-nin və QA-nın
qanadlarına görə qurulmuş
eninə və uzununa profillərə, dərinlik quruluşuna görə yataq iki struktura ayrılır
– Buzovna braxiantiklinalı və Maştağa «struktur burunu».
Buzovna – Maştağa yatağında QÜQ və QÜG lay dəstələri öz geoloji göstəriciləri ilə diqqəti cəlb
edir. Onların eyni vaxtda işlənilməyə verilməsinə baxmayaraq işlənilmə nəticələri bir-birindən kəskin
fərqlənir. Odur ki, bu horizontların geoloji-mədən göstəricilərinin təhlili aktualdır. QÜG Buzovna-
Maştağa yatağının ən məhsuldar obyektlərindən biridir. Onun neftlilik sahəsi QÜQ-ün neftlilik
sahəsindən bir neçə dəfə böyükdür.
QÜG lay dəstəsinin orta dərinliyi 1550 m., effektiv qalınlığı 8.3 m., neftlilik sahəsi 357 km
2
,
məsaməliyi 25%, keçiricilik 0.170 mkm
2
, özlülük 19.3 mPa∙san, cari neftvermə əmsalı 0.32,
sulaşma faizi
77, cari lay təzyiqi 6.0 MPa, quyu şəbəkəsinin sıxlığı 3.3-dür.
QÜQ lay dəstəsinin orta dərinliyi isə 1620 m., effektiv qalınlığı 6.5 m., neftlilik sahəsi 65 km
2
,
məsaməliyi 27%, keçiricilik 0.320 mkm
2
, özlülük 17.5 mPa∙san, cari neftvermə əmsalı 0.20, sulaşma faizi
71, cari lay təzyiqi 5.5 MPa, quyu şəbəkəsinin sıxlığı 18.1-dür.
Müəyyən edilmişdir ki, QÜQ lay dəstəsi neftdə həllolmuş qaz rejimi ilə, QÜG lay dəstəsi isə
qarışıq rejimlə, səciyyələnir. Neftdə həllolmuş qaz rejimi passiv rejim olduğundan neftvermə əmsalına
mənfi təsiri də böyükdür. Bu rejimdə layda neftin hərəkəti ondan ayrılan qaz qabarcıqlarının genişlənməsi
nəticəsində baş verir. Qarışıq rejimdə isə yataqların işlənilməsi zamanı neftin hərəkətinə eyni zamanda bir
neçə təbii enerji təsir edir. Xüsusən də kənar suların neftvermə əmsalına təsiri mühümdür.
Nəticədə, məlum edilmişdir ki, horizontlar üzrə cari neftvermə əmsallarının bir-birindən kəskin
fərqlənməsinə təbii rejimlər təsir etmişdir.
QUYULARIN ĠġĠNDƏ MÜRƏKKƏBLƏġMƏLƏRĠN QARġISININ ALINMASINDA
VƏ ONLARLA MÜBARĠZƏDƏ FĠZĠKĠ SAHƏLƏRĠN TƏTBĠQĠ
Mürsəlova N.Z.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
87
Neft və qaz yataqlarının işlənilməsi və istismarı prosesində çoxlu sayda mürəkkəbləşmələr baş
verir. Mürəkkəbləşmələrin aradan qaldırılması üçün müxtəlif üsullar mövcuddur. Təcrübədə bu üsulların
tətbiq edilməsi, bir çox hallarda iqtisadi, ekaloji və təhlükəsizlik baxımından o qədər də əlverişli olmur.
Ona görə da qeyd edilənləri və bazar iqtisadiyyatının müasir tələblərini nəzərə alaraq istismar
obyektlərinin effektiv fəaliyyət göstərməsi üçün, yeni enerji və vəsaitlərə qənaət texnologiyalarının
yaradılması zəruridir.
Neft çıxarmada, məhsulun yığılması və nəqlində qaz-maye, termodinamik süzülmə, hidravlik və
çoxlu başqa proselərin intensivləşdirilməsi üçün tətbiq edilən fiziki sahələrin əsasında sinergetik
effektlərin böyük prespektivliyini qeyd etmək lazımdır.
Qazlift üsulu ilə istismar olunan neft yataqlarının işlənməsi prosesində və həm də qaz-kondensat
quyularının istismarında karbohidrogenlərin mədən daxilində qledilməsində əmələ gələn hidratın
qarşısının alınması çox vacib və aktuall problemlərdən biridir.
İqlim şəraitindən və neftçıxarma obyektlərinin texniki-texnoloji tikilməsi xüsusiyyətlərindən asılı
olaraq hidrat əmələ gəlməsi və düşməsi baş verir.
Hidrat əmələ gəlmənin alınması üçün müxtəlif kimyəvi reagentlərdən istifadə olunur. O
cümlədən, qaz, qaz-su qarışığının hərəkəti zamanı axına metanol, izopropil spirti və s. əlavə edilməsini
göstərmək olar.
Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu əlavələrin tətbiq edilməsi zamanı ətarf mühitin ekologiyasına
mənfi təsir yaranır və həmdə bu üsulların tətbiqi böyük iqtisadi xərc tələb edir.
Bahalı və yüksək xərc tutumuna malik neft mədən texnologiyalarını əvəz etməklə hidrat
əmələgəlməsinə qarşı mübarizə üsulu kimi karbohirdogenlərə maqnit sahəsi vasitəsilə təsir etməyə
əsaslanan yeni enerji və resurslara qənaət edilməsi üsulundan istifadə edilmişdir.
Bu məqsədlə təcrübi tədqiqatlar aparılmışdır. Tədqiqatlarda təbii qaz qazkondensat qarışığının
hərəkəti zamanı hidrat tıxacının əmələgəlməsinin dinamiki xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Qurğu, quyu-
boru kəməri sisteminin işini modelləşdirir. Aparılan təcrübələrdə əsas fərqləndirici amil ondan ibarətdir
ki, qazın nəqlinə sabit maqnit sahəsi təsir edir. Müəyyən olunmuşdur ki, hərəkət edən qazın maqnit
sahəsindən keçirilməsi və işlənilməsi nəticəsində boru kəmərinin buraxma qabiliyyəti artır, hidrat
əmələgəlməsisürəti azalır və ümumiyyətlə hidrat əmələgəlmənin qarşısı alınır.
Mədən praktikasından məlumdur ki, dəniz yataqlarının işlənməsi və istismarı şəraitində təbii qazın
çıxarılması və nəqlində hidratçıxması və əmələgəlməsi, əsasən nəqletmə borularının diametrlərinin
dəyişildiyi texnoloji qovşaqlarda, keçid sahəsində, sualtı boru kəmərinin profilinin və temperaturunun
dəyişildiyi halda və s. baş verir.
Bu zaman çoxlu qaz itkisi olur və aparılan təmirlərin sayı artır. Yuxarıda qeyd edilənlərdən əlavə
qazabənzər karbohidrogenlərin nəql edilməsində xarakterik xüsusiyyətlərin, məsələn, drosell effektinin
aşkar edilməsi üzrə hesabatlar aparılmışdır.
Təzyiq düşdükcə hər hansı bir eyni temperaturda qazın nəmliyi artır. Bu halda hidrat əmələgəlmə
şəraiti dəyişə və nəzərə çarpan dərəcədə özünü büruzə verə bilər. Hesabatlar göstərir ki, təzyiq 30%
azaldıqda qazın nəmliyi praktiki olaraq 2 dəfə artır.
Yuxarıda qeyd olunanlar hidrata qarşı tədbirlərin daha effektiv aparılmasını bir daha sübut edir.
Bir çox hallarda dozalarla vurulan reagentlərin səmərəliliyi və lazımi nəticələrin əldə olunması
yalnız yüksək dozalarda müşahidə olunur. Bu da yeni resurslara qənaət texnologiyaların işlənib tətbiq
edilməsini tələb edir. Bu baxımdan maqnit sahələrinin tətbiqi yüksək səmərə əldə olunmasına zəmin
yarada bilər ki, bu da öz növbəsində dəniz şəraitində qazçıxarmada məhdudlaşdırılmış
şərtlər çərçivəsində
aparılan əməliyyatların effektivliyinin artırılmasını təmin edə bilər. Bu məqsədlə maqnit sahələrinin
tətbiqi məsələlərinə baxılmışdır.
Belə yanaşma üsulu, hərəkət edən karbohidrogen axınına təsir üçün qoyulan maqnit sahəsinin
yerinin seçilməsinə imkan verir.
Hazırda hidrat əmələgəlməyə qarşı əsas mübarizə metodlarından biri, nəql olunan təbii qaz axınına
dozalaşmış metanol əlavə edilməsidir. Bu zaman, böyük enerji və kifayət miqdarda metanolun alınmasına
şəkilən məsrəflər tələb olunur.
Sıxılmış qazın hazırlanmasının
texnoloji sxemi, qazın termo sobalarda qızdırılmaqla qurudulmasını
və sonradan hərəkət edən qaz axınına hidrat əmələgəlməsinin qarşısının alınması üçün metanol əlavə
edilməsini nəzərdə tutur.