Adabiyot insonlarning aihiy kechinmalarini so’z orqali ifodalab kelgan san'at turidir

5.Yangi mavzuni mustahkamlash.

Bu bosqichda o ‘qtuvchi o’ quvchilarmng bilim doirasini kengaylirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:

Frontal savollar.

1. «Farfod va Shirin» dostoni qanday tarbiyaviy ahamiyatga ega?

2.Dostondagi obrazlarni salbiy va ijobiy tomonlarini gapirib bering.

3.Dastondagi Suqrot obrazini ta’riflang.

Dars yakuni:
O’qituvchi o’tgan yangi mavzu b’oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini baholaydi va darsni yakunlaydi.
6. Uyga vazifa:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Oqituvchi uchun adabiyotlar:
1. B.To’xliyev «O’zbek adabiyoti».

2. O’Boboyorov, F.Xolsaidov «Adabiyot».

3. A. Rafiyev, N.G’ulomova «Ona tili va adabiyot».
1. MAVZU:ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING HAYOTI VA IJODI.
2. Dars turi: _________________________________

3.Dars vaqli: ____ daqiqa.
4.Dars tipi: Yangi mavzuni o’zlashtirish.
5.Darsda qo’llaniladigan usullar:
- aqliy hujum, muz yorar,
6.Darsda qo’llaniladigan nazorat turlari:
- og’zaki, yozma.
7.Dars maqsadlari:
A) Ta’limiv maqsadi:
Talabalarga shu mavzu haqida ma’lumot berish, hamda o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilimini, malakasini oshirish.
B)Tarbiyaviv maqsad:

• 
  milliy g’oya va mafkurani o’quvchilar ongida shakillantirish
  
• 
  mutaxassislikka qiziqishni, ma’suliyat hissiyotlarini shakillantirish.
  
• 
  o’quvchilarda insonparvarlik, mehr shavqat tuyg’ularini shakillantirish.
  

V) Rivojlantiruvchi maqsad:

• 
  o’quvchilarni fikrlash qobilyatini o’stirish
  
• 
  mavzuni o’rganish borasida o’quvchilarni ijodiy yondoshishga yo’ llash.
  
• 
  o’quvchilarda mustaqil fikrlashni, mustaqil mulohaza yuritishni shakillantirish.
  

VIII. Darsni o’tkazish joyi: №-----------

9. Mavzuni boshqa fanlar bilan va shu fandagi boshqa mavzular bilan bog’lash, hayot bilan bog’lash. Tarix, Shaxs va jamiyat 10. Kerakli bilimlar doirasi: 1.Z. M. Boburning hayoti va faoliyatini. 2.Z. M. Boburning g’azal va ruboiylarini. 3.Z. M. Boburning boy adabiy merosini. 1. Darsni jihozlash: a) slayd, kodoskop b) ko’rgazmali qurollar d) tarqatma test va savollar e) adabiyotlar.

DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashqiliy qism	daqiqa
2	o’qituvchining kirish so’zi	daqiqa
3	o’quvchilarning bilimini tekshirish	_ daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	daqiqa
6	Darsning yakuni	daqiqa
7	Uyga vazifa	daqiqa
	Jami	daqiqa

12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.

№	Dars Bosqich-lari	Ta’lim beruvchining Faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Texnologiya
				Metod	Shakl	Vosita
1	Tayyor-lov __ daqiqa	Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish	O’quvchilar darsga kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga borib o’tiradi.	Noan’anaviy	Guruh-larni shakl-lantirish	Taqsimlash qog’ozchalari
2	Mavzuga kirish __ daqiqa	Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi. Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.	Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi. O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.	Mavzu _____________________________________________________________________________	Guruh-lar	Ko’rgazma doska, bo’r
3	O’quvchi-larning oldingi bilimlarini tekshirish _____ daqiqa	O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi (savollar ilova qilinadi)	O’quvchilar javoblarni belgilashadi. Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.	An’anaviy nazorat usuli	Guruh	Savollar Doska va bo’r, o’quv daftarlari
4	Yangi mavzu-ning bayoni _____ daqiqa	Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________	Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.	Ma’ruza yangi mavzu bayon qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi. Hayotdan misollar keltiriladi.	Guruh-lar	Slayd, mavzu bo’yicha yozilgan materiallar doska va bo’r
5	Taqdimot ______ daqiqa	Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.	Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.	Muhokama va mustaqil ishlash	Guruh-chalar	Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
6	Baholash ____ daqiqa	Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.	Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi	Munozara	Guruh-chalar	Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
7	Umum-lashtirish _____ daqiqa	Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.	Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.	Sunbat-mulohaza	Guruh-chalar	Baholash mezonlari varaqasi.
8	Darsga yakun yasash ____ daqiqa	Darsni yakunlaydi. Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti ________________________________________________________________________________________	Tinglaydilar. Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.	Ma’ruza	Umumiy	Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r

DARS BOSQICHLARINING MAZMUNI.
1. Tashkiliy qism:
O’qituvchining o’quvchilar bilan salomlashishi, davomatini aniqlash, o’quv xonasining tozaligi va o’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish.
2. O’qituvchining kirish so’zi:
Bu bosqichda, o’qituvchi o’tiladigan yangi mavzu nomi, dars o’tish rejasi bilan o’quvchilarni tanishtiradi.
MAVZU: ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING HAYOTI VA IJODI.

REJA:

1.Z. M. Boburning hayoti va faoliyati.

2.Z. M. Boburning g’azal va ruboiylari.

3.Z. M. Boburning boy adabiy merosi.

O’qituvchi o’quvchilar diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni o’zlashtirishga tayyorlashi kerak.
3. O’quvchilarning bilimini tekshirish:
Bu bosqichda o’qituvchi mashg’ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqqan holda yangi pedogogik texnalogiyalar asosida o’tilgan mavzu bo’yicha o’quvchilar o’zlashtirgan bilimlarini quyidagi so’rov usullaridan foydalangan holda aniqlashi kerak.


Yakka savollar.
1. «Farfod va Shirin» dostoni qanday tarbiyaviy ahamiyatga ega?

2.Dostondagi obrazlarni salbiy va ijobiy tomonlarini gapirib bering.

3.Dastondagi Suqrot obrazini ta’riflang.
4. Yangi mavzuni tushuntirish:
Bu bosqichda o’qituvchi o’quv dasturiga asoslanib, o’quvchilarga kerakli bilim doirasi bo’yicha mavzuni tushuntiradi.

Mavzuga oid tayanch atamalar: Ulus, kayd, bеkayd, siym, laim, nadomat, Mubayyin.

Zaxiriddin Muxammad Bobur urta asr shark madaniyati, adabiyoti va shе'riyatida uziga xos urin egallagan adib, igoir, olim bulishi bilan birga yirik davlat arbobi va sarkarda xamdir. Bobur adabiyotimizning Navoiydan kеyingi eng e'tiborli va buyuk vakilidir. Bobur nodir shaxs, istе'dodli dilbar insondir. Bobur dunyo karashi va mukammal va akl zakovati bilan Xindistonda Boburiylar sulosiga asos solib, bu mamlakat tarixida davlat arbobi sifatida nomi kolgan bulsa. sеrjilo uzbеk tilida yozilgan «Boburnoma» asari bilan jaxonni mashxur tarixnafis olimlarpi katoridan xam joy oldi. Uning nafis gazal va ruboiylari turkiy shе'riyatining eng nrdir durdonalari bulib, «Mubayn», «Xatti Boburiy», «Xarb ishi», «Aruz xakidagi risolalari» esa Islom konunshunostligi, shе'riyat va til nazariyasi soxalarida munosib xissa bulib kushildi.

Zaxiriddin Muxammad Bobur 1484 yilning 14 fеvralda Fargona viloyatining poytaxti Andijon shaxrida tugildi. Bu davrda Urta Osiyo va Xurosonda turli xokimlar, opa-ukalar, toga -jiyanlar, amakivachchalar urtasida xokimiyat ulug bobolari Amur Tеmur turgan yirik davlatni kayta taksimlash uchun kurash nixoyat kеskinlashgan edi. Adabiyotdеk nafis san'atga, tabiat guzalligiga yoshligidan mеxr kuygan Zaxiriddin barcha Tеmuriy shaxzodalar kabi bu ilmlarning asosini otasi saroyida еtuk ustozlar raxbarligida egalladi. 1494 yili otadan еti.m koldi. 12 yoshida otasi urniga Fargona ulusining xokimi etib kutarilgan Bobur kalamini kilichga almashtirib Sulton Axmad Mirzo. togasi Sulton Maxmudxon va boshka karindoshlariga karshi kurashishga majbur buldi.

Bobur ukasi Jaxongir Mirzo bilan murosaga kеlish uchun unga yon bеrishga, Fargona ulusini ikkiga taksimlab yarmini ukasiga toishirishga karor kildi. Uzi Samarkand uchun olib borilayotgan kurashga kirishib kеtdi. Bobur Samarkand uchun ikki marta yurish kildi. Bir nеcha yil davom etgan bu kurash kirgin-barotdan boshka biror natija bеrmadi. Unda katta xarbiy kuch bilan aralashgan Shayboniyxonning kuli bilan kеldi va Bobur samarkandni tashlab kеtishga majbur buldi. 1504 yili Shayboniyxon Andijonni xam kulga kiritgandan sung Bobur janubga karab yul oldi. Kobul ulusida uz xokimiyatini urnatdi. 1505-1515 yillarda u Urta Osiyoga kaytishga bir nеcha bor urinib kurdi, ammo urinishlardan xеch kanday natija chikmadi. Shoir bu xislarni shunday ifodalaydi:

Bеkaydmеnu xarobi siym ermasmеn, Xam mol yigishtiruvchi amol ermasmеn. Kobul ikomat kildi Bobur dеrsiz Andok dеmangizlarkim mukim ermasmеn

Mеn uzok kolmasman albatta ota yurtga kaytaman, dеya xaykirgandеk buladi shoir. Birok takdirchi ? Kobuldagi dastlabki yillar ogir kеchdi. Usha yili Bobur onasi Kutlug Nigorxonimni yukotdi. Uni bogi Navruziyga dafn etdilar. 1506 yilning yanvarida yosh sarkarda ogir dardga chalini 40 kun urnidan kuzgala olmay yotdi. Shayboniyxon esa olis Xorazmni 10 oy kamal kildi. Uni olgandan sung yana otining jilovini Xurosonga burdi. 1507 yilda Tеmuriylarning ikkinchi poytaxti Xirot xam Shayboniyxon kuliga utadi. Bobur esa uz mavkеini mustaxkamlash maksadida 1519-1525 yillar davomida Xindistonni kulga kiritish uchun bir nеcha bor janglar olib bordi. 1926 yil aprеl oyida Panipatda Xindiston Sultoni Ibroxim Ludi bilan va 1527 yili mart oyida Chitora xokimi bilan Rano Sango bilan bulgan janglarda Boburning kuli biland kеldi. Boburning Xindistonga yurishida Dеxli xukmdori ibroxim Sulton siyosatida norozi bulgan Panjob xokimlari xam Boburni kullaganlar va sеkri jangida bu galaba Boburga Xindistonda uz xukmronligini uzil-kеsil urnatish va Boburiylar sulolasini barpo etish imkoniyatini bеradi. Ovrupa tarixchiligida «Buyuk mugullar» nomi bilan gazallari mashxur bulgan, aslida Boburiylar sulolasi Xindistonda 300 yildan ortik xukmronlik kildi. Bobur bu galabadan kеyin uzok yashamadi. 1530 yil dеkabr oyida Agrat shaxrida vafot etdi va kеyinrok uning vasiyatiga kura uning xokini Kobulga olib kеlib dafn etdilar. Birok kiska vakt ichida Bobur Xindistonda siyosiy muxitni barkarorlashtirib, Xindiston еrlarini birlashtirib shaxarlarni, obodonlashtirish, savdo sotik makonlarini tugri yulga kuyish, bog-roglar yaratish ishlariga xomiyli kildi. Xindistonni obodonlashtirish unda xozirgacha mashxur bulgan mе'moriy ydgorliklar, boglar, kutubxonalar, larvonsaroylar kurdirish ayniksa uning ugillar va avlodlari davrida kеng mikyosida yoyildi. Xindistonda san'at va mе'morchiligiga Urta Osiyo uslubining kirib kеlishi sеznla boshladi. Bobur va uning xukmdori avlodlari xuzurida usha davrning ilgor va utkir zеxnli, utkir olimlari, shoirlari, musikashunoslari va davlat arboblari mujassam etgan mukammal bir ma'naviy ruxiy muxim vujudga kеldi. Boburiylar davlatidagi madaniy muxitni Xindiston uchun axamiyati juda katta buldi. Bobur Xindistonda katta xajmdagi davlat ishlari bilan bir katorda uzining adabiy badiy faoliyatini xam davom ettirdi. Yukorida zikr etilgan asarlarni yaratgan noziktab shoir 2 tilda uzbеk va tojik tillarda erkin ijod etdi. U uzbеkcha shе'rlarni tuplab, 1519 yilda Kobulda, 1528-29 yilda Xindistonda dеvonlar tuzdi. Bu ikki dеvon usha joylar nomlari bilan «Kobul dеvoni», «Xind dеvoni» dеb ataladi. Shoirning bizgacha еtib kеlgan shе'rlarining umumiy soni 400 dan ortadi. Shundan 119 tasi gazal, 231 tasi ruboyay. Bobur shе'rlarining Vatan, yurt soginchi xakidadir. Alam bilan Kobulni «Xindiston»ni zabt etadi. Birok bundan kungli taskin topmaydi. Xеch bir yurt uniig uchun uz еridеk-Vatanidеk bula olmaydi. Aksincha «Xind sari» borishi «Xatolig», «Yuz karolig» xisoblaydi.

Tolе' yuki jonimga balolig buldi Nе ishiki ayladim xatolig buldi Uz kuyib. Xind sari yuzlandim, Yo rab, nеtayin, nе yuz karolig buldi

Bobur gazallari xam mavzu jixatdan xilma-xildir. Unda xayotga kaynok mеxr aks etgan jushkinlik gazallar xam, afsus nadomat tula shе'rlar xam bor. Shoir dunyoni achchik-chuchugini tatib kurgan kishi sifatida falsafiy muloxada yuritadi. Odamlarni xar kanday xolda yaxshi kilishga chorlaydi, gox takdir ayovsiz zarbalariga chiday olmay el-yurtdan bosh olib chikib kеtmokchi buladi.

Boburning butun jaxon ommasiga mashxur bulgan shox asari «Boburnomadir». Unda Bobur yashagan davr oraligida Movaronunnaxr, Xuroson, Eron va Xindiston xalklari tarixi yoritilgan. Asar asosan uch kismdan iborat bulib uning birnchi kismi XV asrning ikkiichi yarmida Urta Osiyoda ruy bеrgan vokеacharni, ikkinchi kismi XV asrning oxiri va XVI asrning birinchi yarmida Kobul ulusi, ya'ni Afgonistonda ruy bеrgan vokеalarni. uchinchi kismi XVI asrning birinchi choragidagi shimoliy Xindiston xalklari tarixiga bagishlangan.

«Boburnsma»da usha davrning siyosiy - iktisodiy axvoli uiiig poytaxti Andijon shaxri, Urta Osiyo yirik shaxarlari, Samarkand Buxoro, Karshi, Shaxrisabz, Ush, Urganch, Uratеpa, Tеrmiz va boshka shaxarlar xakida nixoyatda nodir ma'lumotlar kеltirilgan. «Boburnoma»ning muammolari uziga xos tarjimai xoli, aklini taniganidan boshlab umrining oxirigacha kеchgan xayoti salnomasi, kuvonch va alam, zafar va majburiyat tula xayotiing kaydnomasidir, muximi eng ogir damlarda xam u uzining tanti, jumard, atrofdagilarga mеxribon zot sifatida insoniy fazilatlarni saklab koladi.

«Boburnoma»da Boburning ilk shе'r mashklaridan tortib, yirik asarlarigacha uzilish tarixi, ular bilan boglik vokеalar xakida ma'lumot bеrilgan. Bobur lirik shе'rlari va tarixiy «Boburnoma»sidan tashkari inson konunshunostlik va boshka soxalarda xam asarlar yaratgan. 1522 yilda ugli Xumoyunga atab yozgan «Mubayyin» nomli asarida usha zamon solik tizimining solik yigilishining konun koidalarini izoxlagan. Shoir, olim, shox Boburning ijodi va faoliyati avloddan-avlodga utib ardoklanib kеlinmokda.

G’azallar.

,,Qaro zulfing’’

Qaro zulfing firoqida parishon ro’zgorim bor,

Yuzingning ishtiyoqida ne sabr-u, ne qarorim bor.

Labing bag’rimni qon qildi, ko’zimdin qon ravon qildi,

Nega holim yomon qildi, men undan so’rorim bor.

Jahondin menga g’am bo’lsa, ulusdin gar alam bo’lsa,

Ne g’am yuz muncha ham bo’lsa, seningdek g’amguzorim bor.

Agar muslih men, ar mufsid, va gar oshiqmen ar obid,

Ne ishing bor sening zohid, meningki ixtiyorim bor.

Fig’onim oshti bulbuldin, g’ami yo’q zarra bu guldin,

Basi Bobur, o’shal guldin ko’ngilda xor-xorim bor.

Ruboiylar

Raftori-yu qaddig’a ravonim sadqa,

Bir boqishig’a ikki jahonim sadqa,

Og’zi-yu beliga bud-nobudim sarf,

Ko’zi-yu labig’a jism-u jonim sadqa.

5. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Bu bosqichda o ‘qtuvchi o’ quvchilarmng bilim doirasini kengaylirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quydagi usullardan foydalanadi:
Frontal savollar.
1.Z. M. Boburning hayoti va faoliyati haqida gapirib bering.

2.Z. M. Boburning g’azal va ruboiylariga ta’rif bering.

3.Z. M. Boburning boy adabiy merosi qanday ahamiyatga ega?
Dars yakuni:
O’qituvchi o’tgan yangi mavzu b’oyicha tushunmagan savollarga javob beradi, darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini baholaydi va darsni yakunlaydi.
6. Uyga vazifa:

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________