AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
yaşayan əhalinin sayı bütün Qarabağ xanlığı əhalisinin yüzdən birini belə təşkil etmirdi 1 . Mirzə Adıgözəl bəy Mehdiqulu xanın ən yaxın və inanılmış adamlarından biri idi. O, Mehdiqulu xanın yanında son günədək, yəni onun xaricə qaçdığı günədək olmuşdur. Zaqafqaziyada müsəlman əyalətlərinin rəisi general V.Q.Madatovun təzyiqi və araqarışdırıcı hərəkətləri nəticəsində Mehdiqulu xanın Qarabağı tərk edərək İrana qaçması məlumdur. General Madatov Azərbaycanda xan üsul-idarəsini ləğv etməyi lazım bilən A.P.Yermolovun göstərişləri əsasında hərəkət edirdi. General Yermolov knyaz Madatovun vasitəsilə öz arzusunun yerinə yetirilməsinə nail oldu. Mehdiqulu xan ona edilən hədələrdən qorxaraq 1822-ci il noyabrın 21-də öz ailəsini qoyaraq, bir neçə nəfər xidmətçisinin müşayiətilə xaricə qaçdı 2 . Bu hadisələr bir neçə il keçdikdən sonra Mehdiqulu xanın yazdığı bir məktubda işıqlandırılmışdır. Mehdiqulu xan özünün qaçmağı haqqında belə yazır: "...mən Tərtərə gedib orada bir neçə nəfər taparaq onlarla öz vəziyyətimi izah etmək üçün Tiflisə getməyi qərara aldım. Lakin məni Tərtərə buraxmamaq və Qarabağdan qovmaq əmrilə dalımca göndərilmiş Məlik Vanya mənə çatdı və mən qorxaraq İrəvana yola düşdüm. Hərçənd mənə əslində Qarabağdan getmək lazım deyildi, ...lakin mən özümü xilas etmək üçün İrəvana getdim" 3 . 1823-cü ildə həqiqi stats-sovetnik Magilevski və polkovnik A.P.Yermolov tərəfindən tərtib edilmiş "Qarabağ vilayətinin statistik təsviri"ndən məlum olur ki, Mirzə Adıgözəl bəyin xüsusi əmlakı çox az olmuşdur 4 . O, təkcə Ağbulaq kəndinə sahib idi. Mirzə Adıgözəl bəyin öz evi də burada idi. Bundan başqa Danyal bəy Qmatlı obası, Varvaralı və Qaraoğlanlı kəndi də onun idarəsində idi. Burada vergi verən 59 ailə və Mirzə Adıgözəl bəyin sahib olduğu 37 rəncbər ailəsi yaşayırdı. Xanlıq dövründə və komendant üsul-idarəsi zamanında 59 ailədən toplanan verginin bir hissəsi divan və ya xəzinəyə daxil olurdu. Verginin xəzinəyə daxil olan bu hissəsi 1823-cü ildə aparılan 1 Həqiqi stats-sovetnik Magilevski və polkovnik Yermolovun general Yermolova 1823-cü il mayın 2-də yazdıqları 22 nömrəli raport (AKAK, c. VI, h. I, sənəd 1308, səh. 858). 2 Knyaz Madatovun general-leytenant Velyaminova 1822-ci il noyabırın 21-də yazdığı 916 nömrəli raport (AKAK, c. VI, h. I, sənəd 1293, soh. 848). 3 Mehdiqulu xanın knyaz Abxazova 1827-ci il iyunun 21-də yazdığı məktub (AKAK, c. VII, səh. 458-459). 4 Həqiqi stats-sovetnik Magilevski və polkovnik A.P.Yermolov tərəfindən tərtib edilmiş "Qarabağ vilayətinin statistik təsviri" (AKAK, f. 24, ya 21,1, iş 117, səh. 152, 153, 203). 13 siyahıya görə, 156 manat rus gümüş pulu miqdarında idi. Ehtimal ki, mədaxilin qalan çox hissəsi kəndi idarə edənin ixtiyarına keçirdi. "Qarabağ vilayətinin statistik təsviri"ndən belə məlum olur ki, Mirzə Adıgözəl bəyin 37 ailədən ibarət rəncbəri var idi. Bu fakt göstərir ki, Mirzə Adıgözəl bəyin xüsusi təsərrüfatı olmuş və burada həmin rəncbərlər işləmişlər. Ümumiyyətlə, rəncbərlər ya tut bağlarında və ya çəltik tarlalarında işlərdilər. Lakin Mirzə Adıgözəl bəyin rəncbərləri köçəri hesabında olduğundan, onların bağ və çəltik tarlalarında məşğul olduqlarını güman etmək olmaz. Bu rəncbərlərin hər şeydən əvvəl ziraətdə işlədiklərini fərz etmək olar. Yuxarıdakı izahatdan belə görünür ki, Mirzə Adıgözəl bəyin mülkü çox da böyük deyilmiş; çünki onun ixtiyarında olan ailələrin sayı yüzə çatırdı ki, beş yüzdən altı yüzə qədər can təşkil edirdi. Lakin onu kiçik mülk də adlandırmaq olmaz. Beləliklə, Mirzə Adıgözəl bəyi orta təsərrüfatçı bəylər sırasına daxil etmək lazımdır. Ona verilmiş poruçik, sonra isə kapitan rütbəsi və Qarabağ əyalət məhkəməsində iclasçı vəzifəsi onu Qarabağ aristokratiyasının ali bəy təbəqəsi sırasına irəli çəkdi. Mirzə Adıgözəl bəy öz tərcümeyi-halında qeyd edir ki, general Yermolovun tapşırığı ilə o, 1823-cü ildən 1826-cı ilədək, yəni üç il ərzində Qarabağ sərhədlərinin mühafizəsi üzrə qulluqda olmuşdur. Adıgözəl bəyin öz haqqında verdiyi bu məlumat "Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyası aktları"nda nəşr edilmiş sənədlərlə təsdiq olunur. General-mayor knyaz Madatov A.P.Yermolova 1825-ci il 9 iyul tarixində yazdığı raportunda belə xəbər verir: "Sizin 2 iyul tarixli 9 nömrəli sərəncamınıza cavab olaraq, Qarabağda bizim sərhədlərimizi iranlıların hücumu təhlükəsindən müdafiə etmək, köçəri xalqların qaçmasının qarşısını almaq və mənim nə kimi tədbirlər gördüyüm haqqında zati-alinizin nəzərinə aşağıdakı məlumatı çatdırmağı özümə şərəf hesab edirəm" 1 . Knyaz Madatov sərhəd məntəqələri cədvəlində Mirzə Adıgözəl bəyin olduğu məntəqəni də göstərmişdir. Sənəddə belə göstərilir: "Murov dağı enişinin qurtaracağında, Bazərgan bulağı yanında... 15 verst qabaqda olan Gil qəsəbəsində qarovul duran dağılmış Zod kəndi yanında, mahal naibi podporuçik Mirzə Adıgözəl bəyin yanında 40 nəfər, bundan əlavə də burada yüzbaşı Nasledışevin yanında 25 nəfər qazaq vardır". Cədvəlin sonunda general Madatov yazır: "Bu cədvələ əsasən iki post xətti təşkil edilir: - dağıdılmış Zod kəndindən isti sulara qədər olan sağ qolu ştab-kapitan Çernoqlazov, yerli əhali keşikçilərini isə podporuçik Mirzə Adıgözəl bəy idarə edir..." 2 1 General-mayor knyaz Madatovun general Yermolova 1825-ci il iyulun 9-da yazdığı 341 nömrəli raport. Çanaxçı kəndi (AKAK, c. VI, h. I, sənəd 719, səh. 516). 2 Yenə orada. 14 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|