AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
qeyddə deyilir: "Şuşa əyalət məhkəməsinin iclası komendantın sədrliyi və əhali tərəfindən bəylər və vətəndaşlar içərisindən seçilmiş 4 iclasçının iştirakilə aparılır. Əyalət məhkəməsi aşağıdakı işlərə baxır: a) əhəmiyyətsiz, mübahisəli və cinayət işlərinə, b) əyalətin mədaxilini idarə edən təsərrüfat işlərinə, c) ümumi intizamı mühafizə etməklə əlaqədar olan əmrverici işlərə; lakin indiki vəziyyətdə bütün bu işlərin az və ya çoxunu bir komendant idarə edir. Əyalət məhkəməsinin isə ancaq quru bir adı vardır" 1 . Əyalət məhkəməsinin fəaliyyəti nə qədər zəif olmuş olsa da, onun iclasçıları, o cümlədən Mirzə Adıgözəl bəy də müəyyən dərəcədə yuxarıda göstərilən işlərlə məşğul olmalı idilər. Bütün bunlar Mirzə Adıgözəl bəyə Qarabağın uzun, tarix boyu keçirdiyi vəziyyətlə və bu əyalətin müxtəlif hissələrində yaşayan əhalinin təsərrüfat fəaliyyəti ilə, ölkənin adətləri və tarixi ilə tanış olmağa çox kömək etmişdir. Mirzə Adıgözəl bəyin Qarabağ əyalət məhkəməsindəki fəaliyyəti onun Qarabağ tarixinə aid olan müxtəlif məlumatlar toplaması üçün imkan yaratdı. Əyalət idarələrini yoxlamış məmurlardan biri, kollec assessoru Zubaryev general Paskeviçə aşağıdakı məlumatı xəbər verirdi: "Əyalət məhkəməsi heç bir iş görməyərək ancaq quru bir məhkəmə adı daşıyır. Knyaz Abxazovun yaxın adamı olan kapitan Mirzə Adıgözəl bütün məhkəmə işlərini öz əlinə almışdır. Məhkəmə üzvlərinin tatar və ermənilərdən ibarət olan hissəsi rus dilini bilmədikləri halda, bütün jurnallar və kargüzarlıq rus dilində aparılır" 2 . Kollec assessoru Zubaryev müfəttiş sifətilə eyalət idarələri işlərindəki nöqsanları yoxlamaq üçün getmişdi. Buna görə də onun qeydində izah edilən işlər mübaliğəsiz deyildir. Lakin burası aydındır ki, əyalət məhkəməsində baxılan işlərə və qəbul edilən qərarlara Mirzə Adıgözəl bəyin böyük təsiri olmuşdur. Kollec assessoru Zubaryevin qeydindən görünür ki, Mirzə Adıgözəl bəy rus dilini gözəl bilirmiş. Yuxarıda adı çəkilən kollec assessoru Zubaryev Qarabağ haqqındakı qeydində yazır: "Mirzə Adıgözəl bəy... öz mahalına distansiyalardan və Yelizavetpol qəzasından qaçqınlar qəbul edir. Hal-hazırda onun yanında 350-dək belə qaçqın ailələri vardır. Bunlar heç bir vergi vermədikləri üçün ağırlıq yerdə qalan əhalinin üzərinə düşür" 3 . 1 1837-ci il dekabrın 19-dan sonra Nefedyevin Qarabağ əyaləti haqqında yazdığı qeyd (XIX əsrin 20-60-cı illərində Azərbaycanda rus çarizminin müstəmləkəçilik siyasəti, c. I, M.-L., səh. 358). 2 Kollec assessoru Zubaryevin 1830-cu il 20 aprel tarixli raportla qraf Paskeviçə təqdim etdiyi Qarabağ əyaləti haqqındakı qeydi (AKAK, c. VII, sənəd 211, səh. 462). 3 Yenə orada. 19 Bu adamların kim olduğu haqda əlimizdə heç bir məlumat yoxdur. Lakin demək olar ki, bu adamlar çar inzibat idarəsinin təzyiqi altında öz kənd və evlərini tərk etmişdilər. Mirzə Adıgözəl bəyin XIX əsrin ikinci yarısının 30-40-cı illərindəki həyat və fəaliyyəti haqqında əlimizdə məlumat yoxdur. 1834-cü ilin əvvəllərinə aid tapılmış arxiv sənədlərindən görünür ki, Mirzə Adıgözəl bəy, məhkəmədə şahid sifətilə çıxış edərək, əski yerləri üzərində öz hüquqlarını bərpa etmək istəyən bəzi bəyləri müdafiə etmişdir 1 . Qarabağ əyalət məhkəmə işlərindən görünür ki, Mehdiqulu xanın idarəsi zamanı hörmətli, möhtərəm və Qarabağ işlərini yaxşı bilən bir şəxs kimi arayış, izahat və şəhadətdən ötrü tez-tez Mirzə Adıgözəl bəyə müraciət edirdilər. Qarabağ əyalət məhkəməsindəki fəaliyyəti zamanı Mirzə Adıgözəl bəy Qarabağın digər məşhur xadimi, "Qarabağnamə"nin müəllifi və vaxtilə İbrahim xanın yanında vəzir olmuş Mirzə Camalla tez-tez görüşərmiş. "Qarabağnamə"nin mətnindən görünür ki, Mirzə Adıgözəl bəy poeziyanı sevən və zamanın ən ziyalı şəxslərindən biri olmuşdur. Biliyinin genişliyi və keçmiş mədəniyyətin görkəmli nümayəndələrinə olan dərin ehtiramı Mirzə Adıgözəl bəydə böyük Nizaminin köhnə və tamamilə dağılmış qəbri üzərində yeni türbə tikmək fikri oyatdı. Bu barədə A.Bakıxanov belə yazır: "Onun (Nizaminin - V.L) dağılmış olan çox gözəl türbəsi Gəncənin yaxınlığında indi də durur... qarabağlı Mirzə Adıgözəl bəy onu indi bərpa edir" 2 . A.Bakıxanovun bu sözlərindən məlum olur ki, məqbərənin bərpa edilməsi onun "Gülüstani-İrəm"i yazdığı vaxtda, yəni XIX əsrin 40-cı illərinin əvvəllərində olmuşdur. Bu tarix böyük şairin anadan olmasının 700 illiyinə təsadüf edirdi. Mirzə Adıgözəl bəyin tikdirdiyi türbə bu əsrin əvvəllərində dağılmışdır, lakin onun qalıqları tam düzgünlüklə Nizaminin dəfn edildiyi köhnə türbənin yerini təyin edir. Mirzə Adıgözəl bəy "Qarabağnamə"ni 1845-ci ildə, yəni yaşının 65-ə çatdığı zamanda yazmışdır. Yəqin ki, yaşının çoxluğuna görə, əsəri yazmaq Mirzə Adıgözəl bəy üçün çətin olmuşdur. Buna görə də o, Salariyə müraciət edərək, onun söylədiklərini dediyi kimi, gözəl bir ifadə ilə yazmağı ondan xahiş etmişdir. Bu vəziyyət əsərin dilinə çox təsir etmişdir. Görünür ki, Mirzə Adıgözəl bəy hadisələri sadə və anlaşılan dildə şərh etmişdir. "Qarabağnamə"dəki Şərq tarixi əsərlərinə xas olan vəsflər, mübaliğələr, müqayisələr 1 Praporşik Əli bəyin Qarabağ komendantı cənab mayor və kavaler Rayterə 1834-cü il fevralın 5-də yazdığı izahatdan tərcümə (Azərb. SSR MDTA, f. 73, siyahı 2, iş 3, vərəq 67). 2 A.Bakıxanov. Gülüstani-İrəm. Bakı, 1926, səh. 165. 20 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|