AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın ən böyük dövlət xadimi olan qubalı Fətəli xan və onun birləşdirici fəaliyyəti haqqında heç bir kəlmə də olsun danışmır. Mirzə Adıgözəl bəy İbrahim xandan asılı olan hakimlər arasında Quba hakimini göstərmir. Hətta ondan bir kəlmə belə danışmır. Halbuki, Fətəli xan İbrahim xanın ən ciddi düşməni idi və səksəninci illərdə onların arasında böyük toqquşmalar olmuşdu. Mirzə Adıgözəl bəy Şuşanın müdafiəyə hazırlığını, onu mühasirə etmiş Ağa Məhəmməd şahın qoşunlarından özünü qəhrəmancasına müdafiə etməsini təsvir edir. Bu hadisələrdən danışdıqda Mirzə Adıgözəl bəy XVIII əsrin ən böyük şairi olan Molla Pənah Vaqifin adını çəkir. 1796-cı il yürüşündə rus ordusunun baş komandanı qraf V.A.Zubovun qoşunları Kür və Araz çayı yanındakı kənddə qış düşərgəsində olduğu zaman İbrahim xanın oğlu Əbülfət ağanın vasitəsilə Vaqifə qiymətli daşlarla bəzədilmiş bir əlağacı göndərməsi kimi çox mühüm bir fakta yalnız "Qarabağnamə"də rast gəlirik. Adətən belə hallarda olduğu kimi bu hədiyyə, görünür, Şuşanın İran qoşunlarından müdafiəsini təşkil etməkdə fəal iştirak etmək və Rusiyaya meyil göstərmək üçün bir iltifat əlaməti olaraq, imperatriçənin adından göndərilmişdi. Bununla Mirzə Adıgözəl bəy İbrahim xan haqqında rəvayətini bitirir. İbrahim xanın faciəli sonu haqqında o, bir kəlmə belə danışmır. Məlum olduğu kimi, rəsmi məlumat İbrahim xanı xəyanət etməkdə, 1806-cı ildə knyaz Sisianovu öldürdükdən sonra Abbas Mirzənin qoşunları tərəfinə keçməkdə təqsirləndirilirdi 1 . Mirzə Camal bu hadisələri belə təsvir edir: "Gələn 1806-cı ildə, yazda iranlılar yenidən Arazdan Qarabağa keçərək İbrahim xanın yanına casuslar göndərdilər ki, onu Rusiyadan ayrılmağa və onlarla ittifaq bağlamağa razı etsinlər. İbrahim xanın bütün müdafiəsi mayor Lisaneviçin başçılığı altında olan bir batalyon soldatdan ibarət idi; qəhətlik olduğuna görə, bərk aclıq qorxusu altında olan əhaliyə güvənmək olmazdı; iranlılar görünən kimi onlar qaçıb dağılacaqdılar. Müqayisə edilməyəcək dərəcədə güclü olan düşmənə qarşı demək olar ki, hər bir müdafiə vasitələrindən məhrum olan Qarabağın bu vəziyyətini görən və hər barədə İbrahim xan tərəfindən xəbərdar edilmiş mayor Lisaneviç ona bildirmişdi ki, tezliklə rus qoşunları köməyə gələcək və düşmən tərəfindən ola biləcək hər bir təhlükə aradan qaldırılacaqdır. Lakin yeni qoşunların gəlməsi təxirə düşdü və İbrahim xan iranlıların onun mülklərinə qarşı sürətli təcavüzlərinin bir qədər qarşısını almaq üçün onlarla münasibətə girişdi, iranlılar Şuşanın 14 verstliyinə yaxınlaşdıqda isə ailəsilə 1 Podpolkovntk Lisaneviçin general-mayor Nesvetayevə yazdığı 4 sentyabr 1806-cı il tarixli raportu (Qafqaz Arxeoqrafıya Komissiyası aktları, c. III, sənəd 610, səh. 334). 26 bərabər Xan bağından çıxıb ondan bir qədər məsafədə düşərgə etdi. Bu, İbrahim xanın bizim hökumətə xəyanət etdiyinə dair bir çoxlarında şübhə oyatdı və onlar mayor Lisaneviçin qarşısında ona böhtan atdılar. O da İbrahim xana qarşı silah işlətməyə məcbur oldu. Beləliklə, İbrahim xan öz kiçik oğlanları və bəzi yaxın adamları ilə birlikdə öz ehtiyatsızlığının qurbam oldu" 1 . Mirzə Adıgözəl bəy öz kitabında İbrahim xana bəraət qazandıra bilməzdi; çünki bu bəraət İbrahim xanın öldürülməsinə yol vermiş rus hakim dairələrini təqsirləndirmək olardı. O, İbrahim xanın öldürülməsini xəyanətlə izah edən rəsmi məlumata da tərəfdar ola bilməzdi. Buna görə, İbrahim xanın həyat və fəaliyyətini təsvir etmiş Mirzə Adıgözəl bəy onun öldürülməsinə dair öz sözünü söyləməkdən boyun qaçırmağa və bu barədə susmağa məcbur olmuşdu. İbrahim xanın xələfi, öz müasiri olan qarabağlı Mehdiqulu xana Mirzə Adıgözəl bəy çox laqeyd yanaşır, onu böyük işlərə qadir olan adam kimi görmür, yalnız onun adına hörmət edirdi. Eyni zamanda Mirzə Adıgözəl bəy 1805-1813 və 1826-1828-ci illərin Rusiya-İran müharibələri dövründə rus təbəəliyindən çıxıb İranın tərəfinə keçən bəyləri dərindən təqsirləndirir. Rusiyaya istinad etməsində ardıcıl olan Mirzə Adıgözəl bəy hətta şəxsən ona yaxın olan qarabağlı Mehdiqulu xanı müharibədə İran qoşunları tərəfində iştirak etməsi üçün təqsirləndirirdi. Mirzə Adıgözəl bəyin tərcümeyi-halından bilirik ki, qarabağlı Mehdiqulu xan əslən onun vasitəsilə İrandan Qarabağa qayıtmışdır. Qarabağın tarixi ilə əlaqədar olan məsələlər bunlardır. Mirzə Adıgözəl bəy Qarabağın tarixini o zaman Zaqafqaziyada vaqe olan geniş hadisələr zəminində təsvir edir. Buna görə, "Qarabağnamə"də Gürcüstanın və başqa Azərbaycan xanlıqlarının tarixinə dair bir çox məlumat vardır. Mirzə Adıgözəl bəy 1751-ci ildə II İraklinin Gəncə üzərinə hücum etdiyi zaman Gəncə, Qarabağ, Şəki xanlıqları və s. ilə qəbilə müharibəsi faktlarını bir epos kimi təsvir etmişdir. Tiflisi Ağa Məhəmməd şahın qoşunlarından müdafiə edən zaman II İraklinin vəziyyətinə dair Mirzə Adıgözəl bəyin yazdıqları çox qiymətlidir. Gürcüstan padşahları sülaləsinin üzvləri arasında ixtilaf və münaqişələrdən, şahzadələrin və knyazların İrakliyə tabe olmamasından, Tiflisin müdafiəsi işinə onların qayğısız yanaşmasından danışılan bu təsvirdə bizim üçün əhəmiyyətli cəhət burasıdır ki, bunları hadisələrin müasiri olan bir adam təsvir edir. Bu təsvirdə həmin hadisələrin gedişində və onlardan sonra keçən ilk illərdə onlara xalq tərəfindən verilən qiymət verilmişdir. Bu sətirlərdən biz görürük ki, 1 Camal Cavanşir Qarabaği. "Qarabağ" (farscadan tərcüməsi A.Berjenindir). "Kavkaz" qəzeti, 1855-ci il, N° 69. 27 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|