AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
İbrahim xan dürüst məlumat topladıqdan sonra Ağa Məhəmməd xanın ilk təklifini rədd etməyə cəsarət etməyərək, öz qohumu Əbusəməd bəyi onun yanına əmanət göndərdi. Lakin bir neçə ildən sonra Əbusəməd bəy öldürüldü və Ağa Məhəmməd xan onun əvəzində başqasını tələb etdi. Bunun cavabında İbrahim xan ona bildirdi ki, onun bir nəfər əmanəti bütün əshabələri ilə birlikdə öldürüldüyünə görə, belə bir şərəfli işi kimə təklif edəcəyini bilmir. İbrahim xan, eyni zamanda, gürcü çan İraklinin rusları köməyə çağırdığından xəbər turub; öz tərəfindən Məlik Yusifin və Məlik Cümşüdün müşayiəti ilə saatlılı Mirzə Məhəmməd Qulunu Rusiyaya elçi göndərib, rus təbəəliyini qəbul etdiyini bildirdi və tezliklə kömək göndərilməsini xahiş etdi. Elçilər xoş xəbərlə qayıtdılar. Ağa Məhəmməd xan bundan xəbər tutdu və 1795-ci ildə saysız- hesabsız qoşunla Şuşa şəhərinə yaxınlaşdı. Rusiyadan kömək gözləyən İbrahim xan 15000-dən 1 artıq seçmə igid toplayıb, şəhər və onun ətrafını möhkəmləndirərək, qızğın müqavimətə hazırlaşdı. Ağa Məhəmməd xan şəhəri iki tərəfdən mühasirəyə alıb, iri toplardan şəhərə daş və mərmi yağdırırdı. Özünə son dərəcə güvənən Ağa Məhəmməd xan İbrahim xana aşağıdakı məzmunda həqarətli bir beyt yazıb göndərdi: Zi məncəniqi-fələk səngi-fitnə mibarəd. To əbləhanə girifti miyani-Şişə qərar. (18) Yəni: Göydən yağış kimi daş yağır. Ay axmaq, axı "Şuşa" 2 bunlara davam gətirməz. (19) İbrahim xan da ona beytlə cavab verdi: Gər nigahdan-mən anəst ki, mən midanəm. Şişəra dər bəğəli-səng nigah midarəd. (10) Yəni: Doğrudur, tanrı məni Şişədə əyləndirmişdir, Lakin o, bu şişəni daş içərisinə almışdır. (21) 1 Burada heç bir mübaliğə yoxdur; o zaman Şuşada əhali indikindən müqayisə edilməyəcək dərəcədə çox idi və bundan əlavə, daimi olaraq muzd ilə 3000 nəfərə qədər ləzgi hazır saxlanılırdı. Əmin-amanlıq vaxtı yaxşı məvacib alan bu ləzgilərə müharibə vaxtı işğal edilən yerlərdə soyğunçuluq etmək hüququ verilmişdi. 2 Fars dilində şişə "Şuşa" deməkdir. Bu sözdə cinas vardır. 186 Biri-birinə belə həcvlər göndərən tərəflər daha çox qızışdılar. Həmin il yazın başlanğıcından yayın əvvəlinədək iranlılar hücum etməyə cürət etməyib, Şərqdə olan ümumi taktika üzrə şəhər qarnizonunu acından öldürmək üçün hər vasitə ilə şəhərin ətrafla əlaqəsini kəsməyə çalışırdılar. Lakin bu plan baş tutmadı; belə ki, şəhər hər tərəfdən keçilməz dağlarla əhatə olunmuşdu; onlar bu yerləri ancaq talan edə bildilər; kəndləri yandırır, mal-qaranı sürüb aparır, əhalini əsir edir, qadın və uşaqlara divan tuturdular. Lakin məlumdur ki, qarabağlılar da onlara borclu qalmırdılar. Müasirlərin dediyinə görə, bu müharibədə Ağa Məhəmməd xan müvəffəqiyyətsiz hücumlardan birində tutulan əsirlərə qarşı dəhşətli bir divan tutdu: o, 100 nəfərə qədər əl-qolu bağlı əsiri xırmanda dərz kimi düzüb, nalları tərsinə mıxlanmış və ucları qatlanmamış atları bu bədbəxtlərin üstündən o vaxta qədər sürməyi əmr etdi ki, onlar bir-birinə qarışıb xurd-xəşil olsunlar. Belə bir qəddarlığa qarşı intiqam əlaməti olaraq, ertəsi gecə cinayətkarın lap qulağının dibində iki İran dəstəsi darmadağın edildi. Bunların birini, xanın qardaşı oğlu Məhəmməd bəy, digərini isə tuğlu Məlik Abbas əzdi; 100 nəfərə qədər iranlının burun-qulaqları səliqə ilə Şuşa meydanına düzülmüşdü... Beləliklə, mühasirə davam edirdi. İran qoşunu üçün heç bir yerdən ərzaq gətirilmirdi, ordunun qoşqu heyvanları taqətdən düşmüş, süvarilər atsız qalmışdı. Ağa Məhəmməd xan yüksək bir dağın üstündə durub qəzəbindən İbrahim xana küçə söyüşləri yağdırırdı; İbrahim xan da borclu qalmayıb, ona ağzma gələni deyir və onu "Axta-xan" 1 adlandırırdı. Nəhayət, 100 min nəfərlik ordu ilə Şuşanın mühasirəsini davam etdirmək İran hökmdarına mümkün olmadı; o, mühasirədən əl çəkib (22) Qarabağın düzənliklərinə çəkildi və burada gözətçi korpusu qoyub, qalan qoşunla Gürcüstan üzərinə yeridi. Ağa Məhəmməd xan bir döyüşdən sonra Tiflisi ələ keçirir (23) və 20000 nəfərə (24) qədər əhalini əsir aparır. Dəhşətli sərkərdə qışlamaq üçün Gürcüstandan Muğana qayıdır ki, yazda nəyin bahasına olursa olsun Şuşanı zəbt etsin. Sonrakı ilin yazında Şuşada xəbər tuturlar ki, Kərim xanın qardaşı Lütfəli xan Zənd Farsistanda qiyam qaldırdığı üçün Ağa 1 Yəni Xədim xan, xalq içərisində Ağa Məhəmməd xan bu adla məşhurdur, çünki Nadirin qardaşı oğlu Adil şah onu axtalamışdı. 187 Məhəmməd xan öz qoşunları ilə birlikdə İranın içərilərinə çəkilmişdir və yazda müzəffər rus qoşunları Qızıl ayağın 1 başçılığı ilə (25) Xəzər sahili ilə köməyə gələcəkdir. Bu xəbərlərin həqiqiliyinə şübhə etməyən xan, sarayında rus qoşunlarını qarşılamaq üçün böyük hazırlıq görülürdü. Xanın oğlu Əbülfət Qarabağ zadəganlarının, habelə bəzi vassal xanlıqların adlı-sanlı adamlarından təşkil edilmiş dəbdəbəli bir dəstənin müşayiəti ilə rus sərkərdəsini qarşılamaq və onunla danışıqlar aparmaq üçün Muğana - iki ay əvvəl Ağa Məhəmməd xanın durduğu yerə yola düşdülər. Düşərgədə xan oğlunu böyük bir ehtiramla qarşıladılar, gətirdiyi hədiyyələri qəbul edib, əvəzində ona qiymətli bəxşişlər verdilər; burada ona, ordunu İran sərhədlərinə qədər yeritmək üçün bir süvari dəstəsi tələb etmək təklifi edilmişdi. Səfərə belə bir hazırlıq zamanı Rusiyadan sərəncam alındı ki, imperator II Yekaterinanın vəfatı (26) ilə əlaqədar olaraq, ordu Rusiyaya geri çağırılır. Xan oğlu və onun əshabələri bu pis xəbərdən son dərəcə məyus olub geri qayıtdılar. O dövrdə bu yerlərin əhalisi dözülməz vəziyyətdə yaşayırdı. Uzaq ölkələrdən, alınmaz kahalardan, keçilməz meşələrdən yenicə qayıtmış qaçqın əhali öz gəlişindən peşman idi; burada əsla taxıl əkilmədiyi üçün ərzaq çatışmırdı, mal-qara qırılmışdı, adamlar cəmdək, ağac kökü və pahd qozası yeyirdilər 2 . Yüzlərlə adam acından və vəba xəstəliyindən qırılırdı, bacaran başını götürüb hara gəldi qaçırdı. III 1797-ci ilin yazında Şuşada Ağa Məhəmməd xanın yenidən saysız-hesabsız qoşunla şəhərə yaxınlaşması haqqında mənhus bir xəbər alındı. Aclıq və vəba xəstəliyi üzündən daha şəhərdə davam gətirmək mümkün olmadığına, Rusiyadan yaxın zamanlarda kömək gözlənilmədiyinə, Türkiyə sultanının yanına göndərilən elçilərin 1 Xalq içərisində qraf Valerian Zubov belə adlanırdı, çünki, səhv etmiriksə, onun bir ayağı yox idi və bunun yerinə qızıl suyuna çəkilmiş ağac ayaq taxılmışdı. 2 O zaman biz, qəbirlərdən təzə meyitlərin çıxarılması, yemək üçün əsirlər tutmaq məqsədi ilə hücumlar edilməsi və nəhayət, bir uşağın sakit edüməsi xatirinə başqa birisinin öldürülməsi haqqında xalq içərisində çoxlu rəvayətlər eşitmişdik. 188 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|