AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
Pənah xanı öz mövqeyini möhkəmləndirməyə və yalnız bundan sonra döyüş meydanında taleyini sınamağa vadar etdi. Bu mülahizələri nəzərə alaraq, o, 1754-cü ildə (14) indiki Şuşa şəhərinin yerində öz iqamətgahını qurdu və oranı öz adı ilə, yəni Pənahabad 1 adlandırdı. Həmin bu ad ilə Şuşada 15 qəpik qiymətində olan gümüş pul da kəsməyə başladılar. Pənah xan öz təbii şəraitinə görə üç tərəfdən alınmaz olan yeni iqamətgahını təzəcə möhkəmlətdiyi, adlı-sanlı bəylərin və müxtəlif yerlərdən gəlmiş sənətkarların özləri üçün yenicə daldalanacaq düzəltdikləri bir zamanda Şuşaya belə bir pis xəbər gəlib çatdı ki, Məhəmmədhəsən xan Qacar Şuşa üzərinə hücuma keçmişdir. Pənah xan çoxlu qoşun toplayaraq müharibə meydanında düşmənlə üz-üzə gəlməkdən çəkinmədi. Şuşanın 30 verstliyində, Xatın arxı adlanan yerdə başlanan qanlı vuruşmada iranlılar məğlub oldular. Bu vuruşmada Pənah xan düşmənin iki ağır topunu 2 qənimət aldı, döyüşdə Ərdəbil qalasını tutaraq, Dərgahqulu bəyi oraya hakim təyin etdi. Həmin ilin qışında Pənah xanın seçmə alayları evlərinə buraxılan zaman Nadir şahın ən təcrübəli sərkərdələrindən olan rumlu Fətəli xan adlı birisi 30 min nəfərlik qoşunla qəflətən Şuşa yaxınlığında göründü. Fətəli xan qalanı qəflətən tutmaq üçün öz seçmə qoşunları ilə Qarqar çayı tərəfdən hücuma keçmişdi. Rəvayətə görə, bu tərəfdən qala üzərində elə bir sükut hökm sürürdü ki, hücum edənlər dərələrdə və divarların arxasında gizlənmiş seçmə dəstələri görmədən sərt qayalara dırmaşaraq, atəş açmadan qalanı tutmaq ümidində idilər. Lakin qala divarlarının yaxınlığında onların gurultulu hay-küyü eşidildikdə, mühasirəyə alınanlar gizləndikləri yerlərdən çıxıb çağırılmamış qonaqların üzərinə cumdular və onlarla əlbəyaxa vuruşmaya girdilər. Uzun yol gələrək yorulmuş və qəfildən edilən hücumdan qorxuya düşmüş düşmənlər dəstə-dəstə düzülüb döyüşə girdilər, lakin davam gətirməyib geri çəkildilər, onların bir qismi qırıldı, bir qismi isə güc-bəla qaçıb canını qurtara bildi. Bu müvəffəqiyyətsizlik inadkar rumlunu öz işğalçılıq niyyətindən əl çəkməyə məcbur edə bilmədi. O, Pənah xandan narazı olan erməniləri və qonşu xanları öz ətrafına toplayaraq, Şuşanın 1 Lakin sonralar bu şəhər qonşuluqdakı kəndin adı ilə Şuşa qalası adlandırıldı. 2 1826-cı ildə ruslar həmin toplardan Abbas Mirzənin qoşunlarını atəşə tutmuşdular. 183 verstliyində olan Xocalı kəndində möhkəmləndi. Beləliklə, müharibə partizan müharibəsi xarakteri aldı. Qara Murtuz bəy və Pənah xanın başqa silahdaşları bu yerlərə bələd olmayan rumluları müvəffəqiyyətlə tələyə salaraq qırırdılar. Bu zaman Fətəli xan bir hiylə işlətdi: o, əsirləri dəyişdirmək və öz qızını Pənah xanın oğlu İbrahim xana ərə vermək bəhanəsi ilə İbrahim xanı qonaq çağırdı və Pənah xanı öz vassalı elan edib, ələ keçirdiyi əmanətlə (girovla) birlikdə geri qayıtdı. O zaman İranda Fətəli xandan başqa, bir də Kərim xan Zənd məşhur idi. O hakimiyyət arzusunda olmaqdan başqa, həm də döyüşdə onun qardaşını öldürən Fətəli xana qan ədavəti bəsləyirdi. Pənah xan bu ədavətdən istifadə edib, onun yanına qasidlər göndərdi. Onlar öz birgə hərəkətləri barəsində razılığa gəlib, hər iki tərəfdən Fətəli xanın üzərinə hücuma keçdilər və onu məğlub edib, özünü əsir aldılar və İbrahim xanı da sağ-salamat geri qaytardılar. Ümumi düşmən üzərində əldə edilmiş birgə qələbədən sonra qaliblərdən yalnız biri üstün olmalı idi. Şübhəsiz ki, bu birincilik, artıq demək olar ki, bütün İranı özünə tabe etmiş olan Kərim xan Zəndin əlinə keçdi. Bundan istifadə edən və Pənah xan kimi məşhur və cəsarətli bir başçının öz gələcək hərəkətlərində ona mane olacağından qorxan Kərim xan təcrübəli bir məsləhətçi adı ilə həm onu, həm də onun oğlunu Şiraza, öz yanına apardı; Qarabağ xanlığını idarə etməyi isə fərmanla onun ikinci oğlu Mehrəli xana tapşırdı (15) (1172-ci il hicri) 1 . II Mehrəli xan Qarabağ xanlığının idarəsini ələ aldıqdan sonra atasının vəsiyyətinə əsasən xanlığın daxili işləri ilə məşğul olur; Şuşanın möhkəmləndirilməsini başa çatdırır və o zamanlar köçəri tayfaların qışladığı Şuşa ətrafındakı yerlərə basqın edən quldur dəstələrinin yolunu kəsmək üçün Əsgəran və Ağoğlan qalalarını tikdirir. 1 Ali senat tərəfindən təsdiq edilmiş bu fərman Mehrəli xanın varislərini Qarabağ xan ailəsinin üzvləri hesab edən bir sənəd olmaq etibarı ilə varisləndirir. Rəvayətə uyğun olsun deyə, burada izah edək ki, atalarının vəfatından sonra taxt-tac üstündə Mehrəli xanla qardaşı İbrahim xan arasında baş verən ixtilaf nəticəsində İbrahim xanın üstün gəlməsi ilə əlaqədar olaraq, Mehrəli xanın vəfatından sonra onu xan adlandırmaq qadağan edilmişdir. Buna görə də xalq içində o, Mehrəli bəy adı ilə məşhurdur. 184 Hicri 1174-cü ildə İbrahim xan Şuşaya qayıtdı, bundan iki ay sonra isə Şirazdan mərhum Pənah xanın cənazəsi gətirildi (16). Xanlığı idarə etmək hüququ üstündə qardaşlar arasında ixtilaf baş verdi. İbrahim böyük qardaş olduğuna görə idarə hüququnu öz əlinə almaq iddiasında idi; Mehrəli isə öz hüququnu Kərim xan tərəfindən onun adına verilmiş fərmanla əsaslandırırdı. Bu vəziyyət uzun müddət davam etdi. İbrahim avarlı Umayxanın bacısı ilə evləndikdən sonra öz tərəfdarlarının sayını artırdı və qardaşını sıxışdırmağa başladı. Mehrəli bəy Kərim xanın köməyinə pənah gətirdi. Kərim xanın, Mehrəlinin xeyrinə olaraq ərdəbilli Hidayət xanın adına göndərdiyi sərəncam yerinə yetirilməmiş qaldı. Bundan bir qədər sonra Kərim xan vəfat etdi (1779) və İran monarxiyası yenə də müstəqil xanlıqlara parçalandı. Bu müvəffəqiyyətsizlik Mehrəlini o zaman öz torpaqlarını birləşdirməyə səy edən və Zaqafqaziyanın ən qüdrətli hökmdarlarından olan qubalı Fətəli xana qoşulmağa məcbur etdi. Çoxlu süvari ilə Qarabağın aran hissəsini ələ keçirən Mehrəli bəy Fətəli xanı gözləyirdi; Fətəli xan isə Gəncəni tutduqdan sonra İbrahim xanı tamamilə yıxmaq üçün Şuşaya gəlməli idi. Bu zaman Mehrəli bəy Fətəli xan tərəfindən öz oğlanları ilə birlikdə Şamaxıdan qovulmuş və vətəndən uzaq düşüb sərgərdan həyat keçirən şirvanlı Ağası xan tərəfindən (hicri 1198) xaincəsinə öldürüldü (17). Beləliklə, İbrahim xan müstəqil xan olaraq, Kərim xanın, Mehrəlinin, eləcə də Gəncəni ələ keçirdikdən sonra qəflətən vəfat etmiş Fətəli xanın ölümü nəticəsində yaranan fürsətdən istifadə etdi. Bu məqsədlə İbrahim xan əksərən ləzgilərdən ibarət çoxlu qoşun düzəldib Gəncə, Şamaxı, Nuxa xanlıqlarını və Rəşti özünə tabe etdi. İrəvan və Naxçıvan tərəfindən sərhədləri genişləndirdi. Təbrizi döyüşsüz tutdu və bacısı oğlu Əsədulla bəyi oraya hakim təyin etdi. Sonra o, Azərbaycanla İranın sərhədlərindəki Qaflan Guh dağında 600 nəfər süvaridən ibarət bir gözətçi dəstəsi qoydu və beləliklə də bu taydakı bütün tayfaları özünə tabe etdi. Bu dövrdə İbrahim xanın qüdrəti o qədər yüksəlmişdi ki, onun vassallarından bir çoxu ata-baba yolu ilə gedib, ona şahlıq təklif edirdilər. Lakin bu vaxtlar az qala bütün İranı istila etmiş Məhəmmədhəsən xanın oğlu Ağa Məhəmməd xan Qacarın qalibiyyətli yürüşlərindən təşvişə düşmüş İbrahim xanın gözünə şahlıq görünmürdü; çünki onun qarşısında vuruşmaq, ya da müəyyən şərtlərlə Qacara tabe olmaq dururdu. 185 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|