Afaq Yusifli İshaqlı
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Afaq Yusifli İshaqlı
- M.F.Axundzadə irsinin orta məktəbdə tədrisi
- I məclisin planı
- II məclisin planı
Afaq Yusifli İshaqlı
22 Sona xanım Heydər bəyə getdikdən sonra, onun ixtiyarını əlinə alır, onun "yaman" işlər dalınca getməsinə mane olur. Heydər bəy qaçaq mal alveri üstündə tutulduğu zaman Sona xanım naçalniklə: "Mən dilimdən kağız verirəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymayam", – deyə onun düşünülməmiş hərəkətlərinin qabağını almağa qəti söz verir. İnanırıq ki, dəbdəbəli həyat arzusu olmayan, hadisələrə real yanaşmağı bacaran Sona xanım Heydər bəyin mənəvi təkamülündə xüsusi rol oynayacaq. Tükəz surəti ilə biz birinci və sonuncu məclisdə qarşılaşırıq. Əvvəlcə Tükəz bir ifşaçı kimi hərəkət edir, o, ərinin ailəyə vicdansız münasibətindən o qədər incimiş və təngə gəlmişdir ki, onun ölümünü belə arzulayır. Lakin bu, arzudan çox Hacı Qaranı qorxutmaq üsulu kimi qəbul edilir. Çünki Hacı Qaranın bəylərlə qaçaqmalçılığa getməyini başa düşən Tükəz dərhal heyfsilənməyə, onun dərdini çəkməyə başlayır. Heydər bəylə gedən, lakin vaxtında geri dönməyən Hacı Qara üçün həyəcan təbilini yenə də Tükəz çalır. Naçalnikin qabağında cavab verməli olan Hacı Qaranı yenə də Tükəz xilas edir, naçalnik onu zaminə verir. Beləliklə, ərinə ölüm arzulayan Tükəz əslində onun əziyyət çəkməsinə belə razı deyil. Ümumiyyətlə, hər iki qadın surəti müsbət planda işlənmiş və əsərin ideyasının tam şəkildə açılmasına xidmət etmişdir.
***
M.F.Axundzadə irsinin orta məktəbdə tədrisi
23 II HİSSƏ
"Ümumtəhsil məktəblərinin 5-11-ci sinifləri üçün ədəbiyyatdan proqram materiallarının planlaşdırılması" adlı metodik tövsiyədə göstərilmişdir ki, proqramın "A" variantına əsasən M.F.Axundazə irsinin tədrisinə 10-cu sinifdə 8 saat vaxt ayrılmışdır. Ayrılmış saatlardan 3 saat "Hekayəti–müsyö Jordan həkimi–nəbatat və dərviş Məstəli şah caduküni–məşhur" komediyasının tədrisinə verilmişdir. Verilmiş saatların aşağıdakı kimi bölünməsi tövsiyə olunur: 1. "Hekayəti–müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" komediyasının məzmunu üzərində iş: 1 saat. 2. Komediyanın konflikti və onun həlli problemi: 1 saat.
3. Əsərin təhlili: müsyö Jordan, Hatəmxan ağa, ailəsi, kişi və qadın surətləri. Şahbaz bəy və onun həyata baxışı. I dərsdə əsərin oxusuna başlamazdan əvvəl əsər haqqında tanışlıq xarakteri daşıyan məlumat verilməlidir. Bu zaman şagirdlərin yaş səviyyəsini nəzərə alaraq müəyyən mənbələrdən istifadə etmək olar. "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" dərsliyində oxuyuruq: "Komediyalar tarixində orijinal mövzusu ilə seçilən bu əsərində Axundzadə XIX əsrin ortalarında Azərbaycan cəmiyyəti üçün tipik olan iki meyli üz-üzə gətirmiş, ictimai konflikt kimi əsərin mərkəzinə qoymuşdur. Həmin meyllərdən birincisi, ata-baba qayda-qanunları ilə yaşamaq, mövcud vəziyyətə qane olmaq, mübarizəsiz, durğun, süst həyat sürməkdir. Həyatın
bu şəkli
feodal-patriarxal Afaq Yusifli İshaqlı
24 münasibətlərin tələbi idi ki, dramaturq onu obrazlı olaraq qamışlıq adlandırır. Meyllərdən ikincisi, görüb-götürmək, mərifət əldə etmək, başqa millətlərin həyatını öyrənmək, onların mədəni tərəqqisi ilə tanış olmaqdır. Həyatın bu şəkli ümumi inkişaf və tərəqqi yolunun, bəşəriyyətin yaratmış olduğu mədəni irslə tanışlıq və ona yiyələnmək yolunun tələbi idi; feodal qapalılığından qurtarmaq meyli idi…" Müəllifin dramaturji məharəti ondan ibarətdir ki, o, mahiyyət etibarilə bədii əsər üçün nisbətən mücərrəd olan baş mübarizə xəttini qısqanclıq və başqa həyat-ailə münasibətlərilə reallaşdırmışdır. Başqa sözlə, ölkə üçün ümumi xarakter daşıyan mübarizəni fərdiləşdirmiş, fərdi xasiyyət daşıyan mübarizəni isə ümumiləşdirmişdir. "Müsyö Jordan
və dərviş
Məstəli şah"
komediyasının I məclisi bütövlükdə ekspozisiyanı təşkil etdiyindən əsərdə baş verən hadisələr və surətlərlə tanışlığı təmin edən ekspressiv dialoqlarla zəngin olduğundan rollar üzrə oxusu daha faydalıdır. Buna görə müəllim ifadəli oxu qabiliyyətinə malik olan şagirdlər arasında rolları bölüşdürür, pyesin I və II məclislərini rollar üzrə oxudur. Sonra müəllimin tapşırığı ilə şagirdlər mətnin məzmununa aid plan tərtib edirlər:
1. Əhvalatın baş vermə məkanı və zamanı. 2. Gülçöhrənin ağlayan Şərəfnisəni sorğu-suala tutması. 3. Şərəfnisənin bacısına sərt cavabı. 4. Gülçöhrənin Şəhrəbanuya şikayət etməsi. 5. Şəhrəbanunun Şərəfnisə ilə söhbəti. 6. Şəhrəbanunun Şahbaz bəyin Parisə getmək arzusundan xəbər tutması.
M.F.Axundzadə irsinin orta məktəbdə tədrisi
25 7. Şahbazın çağırılması və Şəhrəbanunun onunla ciddi söhbət etməsi. 8. Şərəfnisənin Şahbaz bəyin Parisə getməsi səbəb- lərindən danışarkən Şəhrəbanu bu səbəbləri Hatəmxana demək səviyyəsində əhəmiyyətli saymır. 9. Şəhrəbanu tək qalanda müsyö Jordana etdiyi yaxşılıqların boşa çıxmasından şikayətlənməsi. 10. Şəhrəbanunun Hatəmxan ağadan Şahbazla ciddi söhbət etməyi tələb etməsi.
1. İkinci məclisin başlanğıcında hadisənin baş verdiyi məkanı təsvir edən geniş remarka. 2. Müsyö Jordan Şahbazı aparmaq istəməsinin səbəblərini açıqlayır. 3. Şahbaz bəy əmisinə izahat verir. 4. Hatəmxan ağa Paris və parislilər haqqında təsəvvürlərindən danışır. 5. Müsyö Jordan Qarabağ vilayətinin bitki aləmi haqqında uzun-uzadı bir nitq söyləyir. 6. Müsyö Jordan Şahbaz bəyin Parisə gedəcəyi təqdirdə alacağı bəxşişlərdən danışır. 7. Hatəmxan ağa yumşalıb Şahbaza icazə verir. 8. Şəhrəbanu xanım çığıraraq Şahbazı getməyə qoymayacağını söyləyir. Beləliklə, müəllim həm məzmun üzərində iş aparır, həm də əsərin gələcək təhlilinə zəmin hazırlayır. Belə əlaqəli iş nəticəsində müəllim pyesin xəttini təşkil edən bütün hadisə və epizodların köhnə qaydalarla yeni meyllərin mübarizəsi fonunda cərəyan etdiyini şagirdlərə aydınlaşdırır. Müəllim əsərin bütövlükdə məzmununu öyrənməyi və aşağıdakı suallara cavab hazırlamağı tapşırır: Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|