Ağayar Şükürov
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 88 Böyük mükafatlarla təşkil olunan kökpar oyunlarına qonşu xalqlardan da kökparçılar dəvət olunurlar. Bu kökpar oyununda hər cinsdən olan atları bir yerdə görmək mümkündür. Zərif əndamı ərəb atları, uzun boyunları ilə dünyaya bir az təpədən baxan Akhaltəkə atları, əsil ingilislər və ya iri gövdəli Kökçetav atları və müxtəlif mələzlər kökpar meydanında şücaətlərini göstərirlər. Kökpar başlayarkən dualarla kəsilən oğlaq sahənin ortasına buraxılır. Komandalar hakimin əmri ilə oğlağı qapmaya çalışır. Oğlağı alan qrup öz yoldaşlarını qoruyaraq, əvvəldən müəyyən olunmuş bir sərhədi keçməyə çalışır. Böyük bir qarışıqlıqda cərəyan edən oyunda atların və oyunçuların qabiliyyətlərinə görə vəzifələri vardır. Məsələn, iri gövdəli atlar sinələri ilə vuraraq oğlağı qapdırmamaq üçün bir araya toplanmış qarşı qrupu yararaq aralarına girmək üçün yol açırlar. At üzərində daha yaxşı hərəkət edə bilən güclü atsürənlər onun qrupun arasına girərək oğlağı qapmaya çalışırlar. Kökparın bu geniş yayılan etibarını bilməyən avropalı atçılar yaxşı bir kökpar atına iyirmi, otuz min dollar qiymət qoyulduğunu da heç cür anlaya bilməzlər. Dünyada məşhur olan oğlaq oyununun başqa bir şəkli də Anadoluda oynanılır. Muhittin Aralın nəql etdiyinə görə Samsun və Bafra ətrafında post yarışları yörənin ən maraq çəkən əyləncələrindəndir. Anadoluda post yarışlarının məlum olan digər adı isə post qovğasıdır. Hələ dilimizdə yaşayan “post qovğası” deyimi qaynağını yəqin ki, bu yarışlardan alıb. Post yarışlarında qələbə çalmaq Orta Asiyadakı oğlaq oyununda olduğu kimi böyük şan və şərəf idi. Keçən əsrin 70-ci illərində yörə dəliqanlıları post yarışlarını səbirsizliklə gözləyərdilər. *** “Türk ata minən kimi bütün qayğılarını, əndişələrini unudur, qorxusu gedir, könlü coşur. Dördnala gedən atın üzərindən dünyaya, cahanın hakimi ədasıyla baxır. Atdan endikdən sonra darıxmağa başlayır”, bu ifadələr Qazaxıstanın ən məşhur elm adamlarından olan türkoloq professor Rəhmankul Berdibaya aiddir. “Ata minəndə Allahı, atdan enəndə atı unutma!” deyən atalar sözündə də eyni ruh halı anladılır. Bu ruh halını ifadə edən bir deyimi də anamdan eşidərdim “Türk ata minəndə özünü bəy sanır”. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 89 Bu sözlərin həyatda necə öz əksini tapdığını bir Qazaxın at üzərindəki duruşuna baxaraq görmək mümkündür. Piyada yeriyərkən çiyinləri düşmüş, başı bir az öndə olan Qazax atın üzərində başı dik, dünyaya meydan oxuyurmuş kimi baxmağa başlayır. Çünki o atla birlikdə böyüyür. Onun ata ilk minməyi təntənə ilə qeyd olunur. Yeddi yaşı olan uşaqlar dostunu-tanışını dəvət edərək, qoyun kəsib süfrələr quraraq “at mindirmə toyu” təşkil edirlər. Ata minmək hələ də atalar üçün mühüm məsələlərdən biri sayılır. Ata mindirmə toyundan sonra at və Qazax bir-birilərinin ən yaxın dostu və yoldaşı olurlar. “At igidin qanadıdır” bir Qazax atalar sözündə belə deyilir. Atlı igid üçün uzaqlar yaxındır, çünki o qanadlıdır. Yeddi yaşında yəhərə oturan Qazax, 8-10 yaşlarına çatanda artıq yaxşı at minicisidir və xalq arasında çox məşhur olan “beygə” yarışlarının miniciləri bu gənc süvarilərdən seçilir. Beygə yarışları da, kökpar kimi və hətta ondan daha çox xalq arasında maraq doğuran yarışlardandır. Beygədə ata daha az yük qoyulması üçün çəkiləri az olan gənc minicilərə üstünlük verilir. Beygə toylara, düyünlərə rəng qatan yarışlardır. Bu gün dünyada təşkil olunan ən ağır şərtlərə malik dözümlülük yarışları beygələrdir desəm yanılmaram. Yalnız atın deyil, onu minənin də müqaviməti vacibdir. Bu ağır şərtlərə malik beygələr bir yaşındakı atlar arasında “tay beygəsi”, iki yaşındakı atlar arasında “qulum beygesi” olaraq təşkil olunur. Lakin əsl iddialı beygələr daha böyük yaşdakı atlar arasında, adətən bir liqa üsulu kimi şəhər, bölgə və ölkə üzrə keçirilir. 30, 40, hətta 50 km məsafənin qət olunduğu bu yarışlar olduqca iddialı keçir və mükafatları da çox yüksəkdir. Məsələn, Türkistan kimi şəhər bölgəsində birinci yerə çıxana avtomobil verilərkən, ölkə miqyasında olan yarışlarda mükafat yeni model ciplərdir. Bir Türkistan beygəsində birinci yerə çıxan uşağın qazandığı maşından çox, ona verilən maşının açarı ilə maraqlanması diqqətimi cəlb etdi. Qazaxlar arasında geniş yayılan və at üzərində oynanılan “avdarıspak” oyunu da böyük qoçaqlıq tələb edir. Oyunçular atları ilə bir-birilərinə yaxınlaşaraq rəqiblərini at üzərindən düşürməyə çalışırlar. Toylarda, şənliklərdə gənclərin qatıldıqları “tengə aluv” oyununda isə minici at üzərində ikən yerdəki metal pulları toplamağa çalışır. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 90 Qazax şənliklərinin zövqlü yarışlarından biri də “kız kour” yəni “qız qovalamaq” oyunudur. Gənc qızlar və oğlanlar arasında təşkil olunan bu oyunda əvvəlcə müəyyən bir məsafə təyin edilir. Buraya bir hakim qoyulur. Qızlar gənc oğlanlardan 10 metrə qədər irəli çıxırlar. Yarışda hakimə qədər olan məsafədə qızın altındakı dəsmalı almaq lazımdır. Dəsmalı almayan yarışı uduzur. At yarışı deyilərkən, rahvan at yarışlarını da yaddan çıxarmamaq lazımdır. Qazaxların “jorqa jarıs” dedikləri və Anadoluda da təşkil olunan rahvan at yarışları xüsusi yeriməyə öyrədilmiş atlarla təşkil olunur. Anadoluda olduğu kimi, Qazaxıstanda da rahvan atlara xüsusi ehtiram göstərirlər. Çünki bu rahvan atlar minicisini heç yormadan gəzdirir. Qazax onun üzərində kresloda oturmuş kimi rahatdır. Atla iç-içə yaşayan Qazaxların dilində atla bağlı sözlər hər halda ayrı bir lüğət olacaq qədər çoxdur. Atın yaşı ilə bağlı çoxlu sözlər var. Məsələn, yeni doğulan ata Qazaxlar “kulun” (qulun) deyirlər. Qulun 1 yaşı olunca tay lur. Dişi taylara “batyal” deyilir. İki yaşında “kunan”, üç yaşında “dönən” və dörd yaşında “betsi” olur. Atların rəngləri, xasiyyətləri, davranışları ilə bağlı sözlər bir yerə yığılsa, böyük bir lüğət alınar. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|