Ağayev yusiF ƏHMƏdov səbuhi İstiqlal Yürüşü
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
istiqaməti kimi Qurd qapısı və Qurd qapısı ilə dəniz arasında olan ərazi nəzərdə tutulmuşdu. Halbuki məhz burada güclü müdafiə xəttləri yaradılmışdı. Məhz burada relyef müdafiə olunan tərəfin işini asanlaşdırırdı. Əməliyyata xüsusi artilleriya dəstəyi nəzərdə tutulmamışdı, yəni əvvəlki kimi toplar hərbi hissələr arasında bölüşdürülmüşdü. Yalnız Heybət-Biləcəri dəmir yolunun şərqində təpələrdə düşmənin 3 səhra topunun mövqeləri müəyyənləşdirilmiş və əməliyyat başladıqda bu batareyanı məhv etmək üçün qüdrətli top batareyası ayrılmışdı. Bununla belə top mərmiləri ehtiyatı olduqca az idi. Misal üçün, 38-ci alay avqustun 4-də cəmi 4 top mərmisinə malik idi və təbii ki, belə mərmi ehtiyatı ilə döyüşmək olmazdı. 515 Sentrokaspi komandanlığının məqsədi ingilislərin şəhərə gəlişinə qədər mövqeləri qoruyub saxlamaq və vaxt qazanmaq idi. İyulun 31-də Şərq Ordular qrupunun komandanı Xəlil paşa Batumdan Tiflisə gəldi ki, qoşunların təminatında mövcud olan problemləri şəxsən öyrənsin və onların həll olunmasına çalışsın. 516 Avqustun 1-də səhər tezdən döyüş başladı və qoşunlar əmrdə göstərilmiş hüdudlardan irəliləməyə başladılar. Тор atəşi ilə Heybət-Biləcəri dəmir yolunun şərqində təpələrdə düşmənin 3 səhra topu susduruldu. 13-cü alay şiddətli döyüşdən sonra saat 14:30-da dənizə yaxın olan 763 №-li hündürlüyü tutdu. Onu geri almaq üçün düşmən iri qüvvələrlə əkshücuma atılır, lakin hər dəfə geri oturdulurdu. 13-cü alayın sol cinahı ilə irəliləyən 10-cu alay Qurd qapısı istiqamətində vuruşurdu. Onun 29-cu taboru Sallaxana və Qışla ətrafındakı yüksəkliklərə qalxdı və şəhərin 2 km-də mövqe tutdu. 517 Hacıhəsən kəndini tutan 60-cı tabor dəmir yolunu kəsdi. 518 Düşmənin zirehli qatarı döyüşən hissələri atəşlə dəstəkləmək imkanını itirdi. Hərbi gəmilərin atəşi, üç təyyarənin uçuşları ilə dəstəklənməsinə baxmayaraq Sentrokaspi ordusu itirdiyi mövqeləri geri qaytara bilmədi. 519 Günün 2-ci yarısına türk-Azərbaycan qüvvələrinin top mərmiləri ehtiyatı tükəndi, bu isə irəliləməni çətinləşdirdi. Bolşeviklərin hissələri şəhərin itirilməsinin qarşısını almaq üçün Sentrokaspi qüvvələrinə kömək etdilər. Petrovun dəstəsinin iki batareyası Bibiheybət istiqamətində 13-cü alayın mövqelərini, sonra isə Qurd qapısı ətrafında 10-cu alayın mövqelərini atəşə tutdu. Mərmi ehtiyatının böyük olması düşmənə aramsız atəş açmağa və bununla da türk- Azərbaycan hissələrinin irəliləməsinin qarşısını almağa imkan verdi. Hücumu gücləndirmək üçün Cənub qrupunun qoşunları zərbə endirməliydi, lakin onlar Ələt stansiyasını ələ keçirsələr də ləng irəliləyirdilər. H.Səlimov içməli suyun gətirilməməsini bildirir, bəzi döyüşçülərin susuzluqdan huşunu itirməsindən xəbər verirdi. Səlimov belə şəraitdə Heybət stansiyası istiqamətində irəliləməyin vurğulayırdı. Qrupun nisbətən yaxşı vəziyyətdə olan hissəsinin Ələt-Bakı dəmir yolu boyunca irəliləməsi Sentrokaspi hərbi gəmilərinin həmin istiqaməti atəş altında mümkünsüz olduğunu və ona paralel şose yolu saxladığından mümkün deyildi. Texniki suyun olmaması səbəbindən Cənub qrupunun əsas zərbə qüvvəsi olan və döyüş gəmiləri ilə atəş dueli aparmağa qadir olan Azərbaycan zirehli qatarının lokomotivi işləmədi. 520 Səlimovun göstərdiyi səbəblər Nuru paşaya çatdırıldıqda o, hərəkatın belə şəraitdə mümkünsüz olması ilə razılaşmış, Hacıqabul Nəvai-Muğanlı-Ötəmki qışlağı-Çarbulaq-Güzdək məntəqələrindən keçən yolun öyrənilməsini tapşırmışdı. Axşama yaxın döyüş dayandırılanda qoşunlar aşağıdakı mövqelərdə idi: Cənub qrupu Ələtdə möhkəmləndi, 10- cu və 13-cü alaylar Qurd qapısı ilə Hacıhəsən kəndi arasındakı sahədə yerləşdilər. 60-cı piyada taboru Xırdalan yaxınlığında, 38-ci alayın 1-ci taboru, mürəttəb süvari alayı, 1 səhra topları taqımı Sumqayıt stansiyasında, ehtiyat qüvvələr olan 38-ci alayın 2-ci taboru və Ləzgi süvari alayı Güzdəkdə idi. Avqustun 1-də axşam Mürsəl bəy Nuru paşaya hadisələr barəsində raport göndərdi. Nuru paşa növbəti hücumu güclü top atəşindən sonra başlamağı (halbuki mərmi ehtiyatı çox azdı), şəhərə daxil olduqda soyğunçuluğa yol verməməyi, dənizdən ola biləcək hücumların qarşısını almağı məsləhət gördü. 521 Avqustun 2-də gecə başlayan döyüş hücumun davamı oldu. 60-cı tabor irəliləyərək düşmənin diqqətini özünə cəlb etmək əmrini aldı. Cənub qrupu mütləq Heybət stansiyasını tutmalı idi. Mühasirə halqası daraldıqca düşmənin müqaviməti artırdı. Qərb və cənub-qərb istiqamətlərinə əlavə qüvvələr gətirən Sentrokaspi qüvvələri əkshücum cəhdləri də edirdilər. 13-cü alay, həmçinin 29-cu və 60-cı taborlar düşmənin əkshücumlarını dəf etdilər. Bu zaman Xırdalan-Biləcəri isti-qamətində Sentrokaspi zirehli qatarı ilə türk-Azərbaycan topçuları arasında "duel" baş verdi, zirehli qatar geri çəkilməyə məcbur oldu. 788 №-li Qurd qapısı təpəsi istiqamətində 515 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.194. 516 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s. 147. 517 Süleymanov M.S. Аzərbaycan Ordusu, s. 117. 518 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s. 336. 519 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s. 101-102 . 520 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.267. 521 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.143. 135 Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|