Aida xanım İmanquliyevanın
Yüklə 5,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cübran Xəlil Cübran – 151 – Gözəllik və humanizm həmişə romantik sənətkarın idealı olmuşdur.
- Cübran Xəlil Cübran – 153 – Şərqlilərin... yüksək sa- dəlik məziyyətinə sahib ol
Cübran Xəlil Cübran – 151 – Gözəllik və humanizm həmişə romantik sənətkarın idealı olmuşdur. Aida İmanquliyeva həyata keçirir ki, ona heyran olmamaq mümkün deyil. O, təkcə sözün yox, fikrin də virtuozudur. Bir çox tədqiqatçılar Cübran Xəlil Cübran yaradıcılığına Qərb mütəfəkkirlərindən U.Bleyk, F.Nitsşe, U.Uitmen və s.-in ciddi təsir et- diyini vurğulayır, müqayisələr aparırlar. Belə bir təsirin mövcudluğu şübhə doğurmur. Amma bununla belə Cübran Xəlil Cübranın yaradıcı- lığı təpədən-dırnağa Şərq hadisəsidir. Bənzəyiş isə daha çox dərəcədə adı çəkilən Qərb mütəfəkkirlərinin də öz növbəsində Şərq mənbələrin- dən təsirlənməsinin nəticəsidir. Yəni təməldə Şərq dayanır. Əgər F.Nitsşe ənənəvi Şərq üslubuna müraciət edirsə və təfəkkür baxımından da Şərqlə Qər- bin sintezindən çıxış etməyə çalışırsa və bu ahəng böyük daxili səylər hesabına əldə edilirsə, Cübran buna heç bir çətinlik çəkmədən nail olur. Onun təkcə düşüncəsi yox, ruhu da Şərq ruhudur. Əksinə, Cübra- nın göstərdiyi səylər yazdıqlarını Qərb oxucusu üçün daha anlaşıqlı et- mək istiqamətində ola bilər. Nəticələr isə bir-birinə necə də bənzəyir. Şərq ruhunun Qərb düşüncəsinə doğru qət etdiyi yol qarşı tərəfin Şərq ruhuna doğru qət etdiyi yolla ortaq nöqtədə kəsişir. Və bu zaman unut- maq olmaz ki, kəsişmə xətti və eyniyyət məqamı daha çox formaya, üsluba aiddir. Məzmuna gəldikdə isə burada bənzəyişdən daha çox fərq vardır. Təsadüfi deyil ki, Aida İmanquliyeva da diqqəti məhz bu məqama yönəldir: «Nitsşe belə hesab edirdi ki, müharibələr bəşəriyyə- ti zəiflik qarışığından və şübhələrdən təmizləyir, gücün təntənəsinə və şəxsiyyətin bütövlüyünə doğru aparır. Lakin Nitsşeyə məxsus olan «kütləyə» həqarətlə baxmaq və nifrət etmək, fərdiyyətçilik şüuru üçün tipik cəhət olan «kütlənin» «seçilmiş şəxsiyyətə», «fövqəlinsana» qarşı qoyulması Şərq romantikləri üçün xüsusilə yabançı idi». 1 Aida İman- quliyeva Cübranın öz sözlərini misal gətirir: «Mən həmişə onun (Nits- şenin – A.İ) üslubunun inandırıcı olduğunu hiss etmişəm, lakin onun 1 A.İmanquliyeva. Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri, səh. 122. Şə rq ruhunun Qərb həyatı – 152 – İnsan öz dünyasını özü yaşadır; ruhun əzmi həyat enerjisinə çevriləndə. Ə bu Turxan fəlsəfəsi mənə dəhşətli və tamamilə yalnış fəlsəfə təsiri bağışlayıb». 1 Həqiqətən də, «gözəllik pərəstişkarı» olan Cübran nihilizmi, dünyanın qara rənglərlə təsvirini qəbul edə bilməzdi. Təsadüfi deyildir ki, «bü- tün zamanların dahisi» kimi Cübran nitsşeləri deyil, İslam dünyasının böyük filosofu İbn Sinanı dəyərləndirir. C.Cübranın ilham mənbəyi insan daxili aləminin nurlu məqamla- rı ilə bərabər, həm də təbiətin işıqlı ruhudur. Onun yaradıcılığında təbi- ət canlı bir obraz kimi iştirak edir. Bu cəhəti xüsusi vurğulayan Aida xanım İmanquliyeva Cübran yaradıcılığının cazibəsini ilk növbədə tə- biətdən ilham alması ilə izah edir: «Cübran təbiəti ilahiləşdirir, təbiətə canlı bir insan kimi müraciət edirdi. …O, təbiətdə məhəbbət və nifrət, sevinc və kədər, səadət və bədbəxtlik arayır. Yazıçı təbiətlə danışır, onu özünün müəllimi və ilhamvericisi hesab edir». 2 Bu baxımdan, müasir türk dünyasının böyük yazıçısı Ç.Aytma- tov da Cübranla müqayisə oluna bilər. Onun da yaradıcılığında təbiət canlanır, Boz qurd, Qara nər, Ana maral insaniləşir, duyğuların da- şıyıcısı olan konkret varlıqlar arxa plana keçir və dünya özü duyğuların vahid məkanına çevrilir. Başqa söz- lə, cisimlər, varlıqlar arasındakı mü- nasibətlər mücərrədləşrək və ümumiləşdirilərək duyğular arasında mü- nasibət kimi, artıq simvollaşmış dünyanın nağılları şəklində təqdim olunur. Onun bədii təfəkkürünün işığında təbii təbiətlə yanaşı, ikinci – ictimailəşmiş təbiət və siyasiləşmiş dünya da Şərq müdrikliyinin ənə- nəvi üslubunda şərh olunur. Rus dilində yazan Aytmatov da, ingilis di- lində yazan Cübran da mahiyyət müstəvisində Şərq lirizmindən bəhrə- lənirlər. İnsanla, təbiətlə bağlı, hikmətlə dolu hədislər, qanadlı sözlər, aforizmlər klassik Şərqdə elə yüksək bədii təcəssüm səviyyəsinə qalx- mışdır ki, heç bir Qərb yazıçısı onlarla yarışa girə bilməz. Lakin za- 1 Yenə orada. 2 A.İmanquliyeva. Cübran Xəlil Cübran. Bakı, 1975, səh. 78. Cübran Xəlil Cübran – 153 – Şərqlilərin... yüksək sa- dəlik məziyyətinə sahib ol- maları səbəbindən onlar hə- yatı küll halında görürlər. Lakin eyni zamanda məhz bu səbəbdən baxışları iflasa uğrayanda və ya sadəlikləri öz ilahi dayağını itirəndə uzlaşmaz, ram olmayan və tamamilə irrasional olurlar. Reyhani man özü dəyişmişdi. Yeni dövr elə yeni problemlər qoymuşdu ki, bun- ların şərhinə ancaq Qərb tədqiqatçılarının və yazarlarının əsərlərində rast gəlmək olurdu. Şərq şairləri isə təəssüf ki, yenə də köhnə hava ça- lırdılar. Cübran və onun Əmin ər-Reyhani, Mixail Nüaymə kimi həmkar- ları bununla fərqlənirlər ki, onlar məhz çağdaş problemləri ənənəvi Şərq müdrikliyinin predmetinə çevirir, yeni dövrün hikmət salnaməsini yazırdılar. İctimai inkişafda Şərqə qayıtmaq yox, əksinə, Qərb dəyərlərini mənim- səmək və onları Şərqin ruhu ilə isidə- rək canlandırmaq, maddi həyatın can- sıxıcı aurasına təravət gətirmək, texni- ka əsrini insani mahiyyətdən məhrum edən ifrat rasionalizmə liriklik, həzin- lik, şəfqət qatmaqla yeni dövrü daha ahəngdar etmək missiyası Cübran sə- nətinin leytmotivi sayıla bilər. Cübran Xəlil Cübran təbii ki, orta əsrlərin ab-havasını hər nə olur- sa-olsun saxlamağa çalışan konservativ qüvvələri tənqid edir. Aida İmanquliyeva yazır: «Ətalətin və cəhalətin ifşası, azadlığın buxovlan- ması əleyhinə etiraz, dini ehkamlara qarşı çıxmaq, həyatdan və onun ictimai normalarından narazı qalaraq bəzən reallıq aləmindən sehrçilik aləminə, xəyal və fantaziya aləminə qaçmaqda, mədəniyyətdən uzaqla- şıb təbiətdə pənah tapmaqda və onunla qovuşmağa çalışmaqda özünü göstərən məyusluq Cübranın yaradıcılıq yolunun xarakterik mərhələlə- ri, onun əsərlərinin əsas xüsusiyyətləridir». 1 XIX əsr Avropa ədəbi mühitində Şərq poetik ənənələrinə və Şərq dəyərlər sisteminə marağın artması və bu prosesdə Emerson, Uitmen və s. ilə yanaşı, ərəb mənşəli şairlərin (C.Cübran, Əmin ər-Reyhani, Mixail Nüaymə və s.) iştirakı, bu yeni keyfiyyətli sintez hadisəsinin 1 Yenə orada, səh.118. Yüklə 5,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|