Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

71
idar si pozuldu u zaman, xüsus n Rumeli ordular
sg rl ri aras nda yay lm  olan “G nc
osmanl q” siyasi h
kat na, Tahir b y d  d rin bir s mimiyy t il  qat lanlardand r. F
t ruh n
idealist, fikr n realist oldu undan, M rutiyy tin elan ndan sonra gerç k siyas t sah sind
sl n
ur qazana bilm mi dir. S lanik “ ttihad v  t
qqi” gizli c miyy tinin bir nömr sin  sahib olan
bu çox namuslu  sg r, Birinci Osmanl  m clisi-M busan na Bursadan m bus seçilmi
 d ,  ski
agird v  yolda lar
n h dd n art q opportunist praktik siyas tl ri il  uyu a bilm diyi üçün, bir
daha m bus ç xar lmad
 kimi, Çeng lköyünd ki sad  evind , dem k olar ki, unudulmu  v  t rk
edilmi di. Zavall  Tahir b y pratik siyas td  daha pratik inc
rd ki do ruluq metodunun, elmi
dürüstlük v  s mimiyy tin t tbiq edilm sini ist yir v  gözl yirdi!..
Siyas td  u ursuzlu a düçar olan bu böyük q lbli adam, elm sah sind , xüsus n türkiyyat
sah sind , haqq nda dan
lan dövrün  n elmi 
rl rini meydana g tir n bir bioqrafiyaç
biblioqrafd r.
1
cib Asim il  V
d Ç
bi “ qdam”da türk dilçilik elmi v  türk tarixin  dair m qal
r
yazmaqda ik n, Tahir b y d  h cm n kiçik, f
t türkçülük h
kat  bax
ndan son d
 ön mi
olan ilk 
rini, “Türkl rin ülum v  fünuna dair xidm tl ri” adl  risal sini “ qdam” külliyyat
aras nda n r etdirdi (1896). Eyni 
r M rutiyy tin elan ndan sonra, “Türk d rn yi” yay
n
ikinci say
 olaraq, ikinci d
, 1911-ci ild  bas ld  v  yay mland .
2
 Yazar n  birinci n
Manast rda yazd
 ön söz, o zaman oxuyanlar üz rind  çox d rin bir t sir buraxd ; Tahir b y ön
sözünd  deyirdi ki: “Aciz m qs dim geni  bir türk tarixi yazmaq deyil, b lk  bu qövmd n yeti ib
elm, f nn  öb
rind  d
rli 
rl r yaradan elm v  maarif  rbab
n t qdimat xarakterli, ancaq
sa  kild  tarixi durumlar
 yazaraq, türkl ri yaln z sava
 soyundan, qaba bir q hr man z nn
ed n bir istehza, kin sahibinin m nas z fikirl rini r dd etm k v  çürütm kdir ki, ça
zdak
Avropan n Do u dill ri il  m
ul olan aliml rinin türk 
biyyat  v  aliml ri haqq ndak  inc
 n tic
ri d  iddiam
 bu bax mdan t sdiql
kd dir...  slam m
niyy ti v  maarifin  xidm t
ed n v  onun yay lmas
 t min ed n,  lam tl ri f zil td n ibar t olan ki il rin yar
n deyils  d ,
üçd  birinin mütl q türk olduqlar  soy v  kökl ri il  sabitdir.”
ndi çox yay lm  m lumatlardan say lan bu görü , o zamanlar üçün yeni bir üfüq açar
mahiyy td ydi. Bursal  Tahir b yin “Türk yurdu”nda q sa bir t rcümeyi-hal
 yazan Köprülüzad
hm d Fuad b y, “Türkl rin ülum v  fünuna xidm tl ri” risal sind n b hs ed rk n “
bc  v  ya
mc  yazd qlar  üçün o zamana q
r 
b v  ya 
m hesab edil n islam böyükl rinin, m
n
1
 Tahir b yin bioqrafiya v  biblioqrafiyaya aid 
rl ri riyazi bir aç ql q, d rinlik v  q tiyy tl  türkl rin yaln z sava da
ncla deyil, irfan sah sind  q
ml , p rgarla, pota v  inbikl  d  çox çal
qlar
 aç b göst rm kd dir.” Akçurao lu
Yusuf, “Osmanl  mü llifl ri”, “Türk yurdu”, c. VIII, s. 2736-2738.
2
 Bursa m busu Bursal  Mehmed Tahir, “Türkl rin ülum v  fünuna xidm tl ri”, “Türk d rn yi” yay
, “N cmi-
stiqbal” M tb si, say  2, ikinci bas m,  stanbul, 1327 (1911).

---

72
rabil rin,  bn Sinalar n,  evk t Buxaril rin, Cevh ril rin türk olduqlar
 göst rm kl , Tahir b y
türk mill tinin qabiliyy t v  z kas na, m
ni xidm tl rin
n q ti d lill r tapm  olurdu”- deyir.
Tahir b y, yan lm ramsa, on yeddi n r olunmu
r buraxm
r. B zil ri kiçik risal
rd n ibar t
olan bu 
rl rin ham
 d
rlidir; çünki öz l ara
rma v  inc
 m hsuludur. Bu 
rl rd n
türkçülük ax
na t siri etibar  il
n d
rlisi, yuxar da haqq nda b hs etdiyimiz “Türkl rin ülum
 fünuna xidm tl ri” adl  risal dir; yazar na çox zaman v  çal ma s rfini g
kdirmi  olmas ,
ümumi bir  kild  elmin z nginl
sin  xidm t etm si, yararl  olmas  bax
ndan Tahir b yin  n
ön mli 
ri is , heç  übh siz, “Osmanl  mü llifl ri” adl  üç cildlik böyük kitab
r.
1
Bursal  Tahir b y qaim-m qam rütb sind  ik n t qaüd  ç xm  v  1929-cu ild  Bursada ölmü dür.
2
Raif Fuad b y
Bu dövrd  türkçülük h
kat na qat lanlardan birisi d  Raifpa azad  M hm d Fuad b ydir.
bdülh midin v zirl rind n, bir çox nazirlikd  düzgün xidm tl ri il  tan nm  Kös  Raif Pa an n
lu olan Fuad b y, 1872-ci ild
stanbulda anadan olmu  v  Qalatasaray Sultanisind  IV sinif
r davam etdikd n sonra bütün sonrak  t hsilini Almaniyada alm
r. Almaniyadan 1893-d ,
Prussiya ordusunun topçu mülazimi rütb si il
stanbula döndü; v  yüzba  olaraq Osmanl
ordusuna girdi. Özünün dediyi kimi: “Ata yurdundan bu uzun sür n ayr q, ana dilini ona bir az
unutdurmu , ancaq Osmanl  dilind n ba qa qoca bir türklüyün mövcud oldu unu da
öyr tmi di. ”H
 on be  ya nda, Berlind  orta m kt b  agirdi ik n, bir kitabç
n vitrinind  görüb
ald
 Vamberinin C atay türkc sind n toplanm
eir v  n sr parçalar
hat  ed n kitab , Fuad
Raif b
 m kt bd  öyr ndiyi Türküstan, Buxara, S
rq nd kimi co rafi k lm
rin m na v
ruhunu anlad r, oralarda ya ayan türkl rin dilini, h yat t rzini, siyasi v ziyy tini öyr dir. Osmanl
türk pa as
n o lu,  cdaddan g
n sava
 bir duy u il  oralar n bir rus hökmü alt nda olmas na
bil ir; bu mill tda lar
 qurtarmaq 
li, g nc Fuad b yin ruhunda yüks k h
canlar
oyand r. M
 xüsusi olaraq yazd
 bir m ktubda deyir ki: “Bu hadis  m ni  sg rliy  qapd ran
rar n ön mli bir s
bi oldu.”
Raifpa azad
stanbula dönünc , d rhal  lin  milli 
biyyat olaraq Namiq Kamallar ,
bdülh q Hamidl ri t qdim etdil r. 
biyyat n ruhunu alman 
biyyat ndan alan v  türk
filologiyas  il  bir az m
ul olan g nc  sg r, Osmanl lar n bu son klassik 
biyyat nda arad
tapa bilm di. Qay dandan bir il sonra, 1894-cü ild , o zamanlar H rbiyy  m kt bind  frans zca
1
 Bursal  M hm d Tahir, “Osmanl  mü llifl ri”, Maarifi-Ümumiyy  N zar ti, M tb yi-Amir ,  stanbul, 1333 (1917), c.
I-II; c. III, Türkiy  Cümhuriyy ti T hsil Nazirliyi yay
, M tb yi-Amir ,  stanbul, 1343 (1927), 
d: 63.
2
 Bursal  Tahir b yin xeyli geni  bir t rcümeyi-hal
 öyr ncil rind n v  dostlar ndan Mü llim V hyi b y yaz b n r
etdirmi dir. Dini v
xlaqi qay
rl  bir ustada qar  çox hörm tl  yaz lan bu 
rd n d
rli m lumatlar al na bil r.
Mü llim V hyi, “Bursal  Tahir b y”, M tb eyi-Orxaniyy ,  stanbul, 1335 (1919).

---