Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya kafedrasi
Yüklə 0,97 Mb.
|
| Irrasional elementlar. Konfliktlarning paydo bo’lishida ijtimoiy subyektlar
manfaatlarining to’qnashuviga olib kelgan u yoki bu obyektiv sabablarni aniqlash mumkin.Masalan,bir ayolni sevuvchi ikki erkak o’rtasidagi konflikt yoki transport vazirligi bilan fermerlar o’rtasidagi ularning hududida avtomagistral qurilishidan kelib chiqqan to’qnashuv obyektiv shakllangan vaziyatdan qonuniy tarzda kelib chiquvchi ziddiyatlarga asoslanadi, bu vaziyatda har kaysi tarafning haqiqiy ehtiyojidan to’qnashadi. Biroq jamiyatda ziddiyatlar va demak, konfliktlar ham juda ko’p uchraydi, ularning hammasi ham biror jiddiy sabablar bilan bog’liq emas, balki odamlarning asl ehtiyojlari va maqsadlariga to’g’ri aloqador bo’lmagan subyektiv omillar va kishilarning xarakterlari, kayfiyatlari, oddiy, arzimagan injiqliklari kabi sabablar bilan ham ziddiyatlar yuzaga kelishi mumkin. Bunday «subyektiv» ziddiyatlar oilada, xizmatda va boshqa ishlarda doimiy muloqotda bo’lishga majbur bo’lgan ayrim individumlar o’rtasida tez-tez sodir bo’lib turadi. Bu ziddiyatlar juda mayda, boshqa kishilar nazarida arzimaydigan,soxta bo’lishi mumkin, biroq xarakter xususiyatlariga ko’ra normal o’zaro munosabatlar uchun yengib bo’lmas to’siqlar bo’lishi mumkin. Psixologlarning ta’kidlashicha, 32
bo’lishi, biroq bunday sifatlar boshqa odamlarda bo’lmasligi mumkin: punktuallik, tejamkorlik, aniqlik, sabrlilik va b. Boshqa bir odamning kiyinish odati yoki ovqat yeyish usuli ham norozilikni yuzaga keltirishi mumkin. Ko’pincha temperament, ta’sirlanishning tezligida farqlanuvchi kishilar o’rtasidagi to’qnashuv-larni tushunish qiyin bo’ladi. Nihoyat, konflikt sababi bo’lib kimningdir shunchalik ta’sirchanligi, axmoqona qilig’i bo’lishi mumkin. Konflikt haqidagi odatdagi fikr shundan iboratki, konflikt doimo o’z manfaatlarini oqilona qo’llab-quvvatlovchi kishilar o’rtasidagi mantiqan tushuniladigan ziddiyatdir. Biroq, dastavval bunday tushunishga mutaxassislar tomonidan kuzatiladigan ko’p omillar qarama-qarshi turadi. Masalan,oilaviy janjalda er ziddiyatni iloji boricha yumshatishga harakat qilib xotiniga yon bosadi , ayol esa, erning bunday harakatini «bejiz emas» deb tushunib, battar «to’nini teskari kiyib oladi» va konflikt yangi kuch bilan avj oladi. Davlatlararo muzokaralarda bir taraf unga birinchi so’z berilmagani uchun o’zini haqoratlangan (kamsitilgan) deb biladi va muzokaralar uziladi. Mana shunga o’xshash konfliktlar sabablarining murakkabligini tasdiqlovchi shu kabi ko’p misollarni keltirish mumkin, biroq bular har doim ham qat’iy mantiqiy tuzilma (rekonstruksiya)da e’tiborga olinavermaydi va ko’pincha yo’qotib bo’lmaydigan irrasional elementlari bilan kechadi, bu esa, konfliktning individual o’ziga xosligini tashkil qiladi va uni oddiy vositalar bilan hal qilishga yo’l qo’ymaydi. Bu, ayniqsa, milatlararo konfliktlarda ko’rinadiki, bu konfliktlar odamlar hatti- harakatining puxta ishlab chikilmaganligi, oqilona emasligi (irrasional bo’lishi), destruktiv (buzg’unchi) xarakterdagi hissiyotlarning ustun kelishi oqibatida boshqara olinmaydi va mabodo ular kengayib, avj olsa, haqiqiy halokatga aylanishi mumkin. Psixoterapevtik amaliyotdan ma’lumki, odamning muloqot jarayonida sodir etadigan xulq-atvori, harakatining noaniqligi, boshqa kishilarda asabiy reaksiyani tug’dirishi mumkin va konfliktlarga olib kelishi mumkinki, bular go’yo boshqa shaxslarga butunlay bema’ni va sababsizdek bo’lishi mumkin. Shu bilan birga barcha muammo munosabatlarning tartibga solinmaganligida va chalkashligida, psixologik jihatdan «turli tilda» ekanligidadir. O’z-o’zidan tushunarliki, «obyektiv» va «subyektiv» ziddiyatlar, shuningdek «irrasional» elementlar deb atalgan narsalar real hayotda qat’iy chegaralarga ega emas va bu yerda konfliktli xulq-atvor sabablarida bo’lishi mumkin bo’lgan variantlar doirasini ko’rsatish uchun juda shartli qilib belgilanadi. Hamma hollarda biz u yoki bu tarzda kishilar manfaatlari bilan ish ko’ramiz, bu manfaatlar ko’p yoki kam ahamiyatli, barqaror va o’zgaruvchan, oshkora yoki yashirin bo’lishi mumkin. Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|