Almannavarnir

19.7Öryggisverðir

Hér verður fjallað annars vegar um öryggisverði á sjúkrahúsum og hins vegar hjá öryggisþjónustufyrirtækjum.

19.7.1Sjúkrastofnanir

Á sjúkrahúsum eru starfandi öryggisverðir. Starfsheitið öryggisvörður er þó eingöngu til á Landsspítala háskólasjúkrahúsi. Í öðrum sjúkrahúsum eru það gjarnan vaktmenn sem sinna þessu starfi.

Hér verður eingöngu rætt um starf öryggisvarða á Landsspítalanum háskólasjúkrahúsi.

Um viðamikið starf að ræða. Sem dæmi má nefna að 65-70 inngangar eru í húsinu og miklu er stolið skv. viðtali við öryggisfulltrúa spítalans. Lögregla hefur verið fengin til að sækja útigangsfólk sem er að þvælast í húsinu. Í síðustu ársskýrslu Landsspítalans háskólasjúkrahúss kemur fram að um 6000 manns fari í gegnum húsið á dag og um 4000 bílar eru daglega á lóðinni. Lóðin er um 55-65 þúsund fermetrar.

Í ársskýrslunni kemur fram að 2480 manns starfa á Landsspítalalóðinni með Þverholti, Templarahöllinni og starfsemi við Rauðarárstíg. Í heild störfuðu um 3000 manns hjá spítalanum.

19.7.1.1Störf

Alls starfa átta öryggisverðir á spítalanum og einn í afleysingum. Sex þeirra ganga hring á geðdeild. Tveir eru á vakt hverju sinni. Öryggisverðir hjá Landsspítalanum eru í Starfsmannafélagi ríkisstofnana.

Í febrúar árið 2000 var stofnuð öryggis- og flutningadeild. Í þeirri deild starfa:

• 
  Öryggisvörður I - sem fer fyrir vakt.
  
• 
  Öryggisvörður II - er laus og aðstoðar á geðdeild.
  
• 
  Umsjónarmaður tækja og í vaktabúri - undirmenn eru m.a. vaktmenn I og II,
  
• 
  Öryggisgæsla á geðdeild og sendlar.
  

Vaktmenn sjá um ýmis konar þjónustu og flutning á matvörum eða öðrum birgðum.

Öryggisverðir sjá um að vakta húsnæði og sjúklinga. Því er um öryggisverði að ræða sem vakta húsið og einnig lausa öryggisverði innanhúss sem gæta sjúklinga og uppfræða starfsfólk og eru því til halds og trausts. Öryggisvörður er á geðdeild alla daga frá 20.30 til 7.30 og vaktar þar m.a. anddyrið.

19.7.1.2Menntun

Öryggisverðir fengu um 40 klst. grunnþjálfun. Grunnnámskeiðið samanstóð af eftirtöldum þáttum:

• 
  Eldvarnir I.
  
• 
  Rýmingaráætlun.
  
• 
  Öryggiseftirlit og öryggiskerfi.
  
• 
  Sýkingarvarnir.
  
• 
  Meðhöndlun kúta.
  
• 
  Varnarviðbrögð og órólegir sjúklingar.
  
• 
  Réttarstaða.
  
• 
  Meðferð, s.s. hjartastuðtæki.
  
• 
  Líkflutningar og siðareglur.
  
• 
  Skyndihjálp varðandi neyðaraðstoð, s.s. blástursaðferð og hjartahnoð.
  
• 
  Eldvarnir II.
  
• 
  Öryggiskerfi II.
  
• 
  Hópefling.
  
• 
  Samskipti við slökkvilið og Neyðarlínu.
  

Námskeiðið nýttist einnig fleira starfsfólki á spítalanum svo sem yfirmönnum á deildum.

Á námskeiðinu var samvinna höfð við ýmsa aðila. Sem dæmi sá ÍSAGA um fræðslu um hættuleg efni og kútamál. Einnig var fræðsla um rafmagnstöflur. Samkvæmt viðtali við öryggisfulltrúa spítalans kemur þetta námskeið til með að vera haldið fyrir nýráðna öryggisverði í framtíðinni.

19.7.1.3Lög og reglugerðir

Engin lög eða reglugerðir eru til um hvaða kröfur eru gerðar til þessara starfsmanna.

Í samtali við öryggisfulltrúa kom fram að engar reglur væru til um námskeið fyrir öryggisverði. Heilbrigðisyfirvöld og lögregla þyrftu að koma að því að semja reglur um öryggisgæslu á spítölum. Þetta skiptir máli til að gæslumenn og starfsfólk átti sig á hvað það má gera og hvað ekki, bæði gagnvart utanaðkomandi fólki og gagnvart sjúklingum.

19.7.2Þjónustufyrirtæki

Hér er fjallað um öryggisverði sem starfa hjá öryggisþjónustufyrirtækjum. Samkvæmt upplýsingum frá dóms- og kirkjumálaráðuneytinu störfuðu alls 19 öryggisþjónustu-fyrirtæki í september 2000.

Öryggisfyrirtæki sjá um að vakta hús, öryggiskerfi, fyrirtæki, sinna neyðarhnappa­þjónustu og fleira. Í reglugerð um öryggisþjónustu nr. 340/1997 kemur fram að öryggisþjónusta getur falist í fimm meginþáttum og er hverju fyrirtæki veitt leyfi til að sinna hverjum þessara þátta:

1. 
   eftirlit með lokuðum svæðum og svæðum opnum almenningi, hvort heldur er með eftirlitsferðum vaktmanna eða myndavélum,
   
2. 
   flutningi verðmæta,
   
3. 
   taka við og sinna boðum frá einstaklingum um aðstoð,
   
4. 
   taka við og sinna boðum frá viðvörunarkerfum vegna eldsvoða, vatnsleka, inn­brots, hitastigs, rafmagnsleysis eða dæluvirkni,
   
5. 
   vernd einstaklinga með lífvörðum.
   

Þrjár vaktstöðvar eru á landinu að því er SBÖL kemst næst. Þær eru hjá Neyðarlínunni, Securitas á Akureyri og hjá Öryggismiðstöð Íslands.

Samkvæmt upplýsingum frá Eiríki Þorbjörnssyni (1999) eru um 95.000 fjölskyldur í landinu og um 25.000 fyrirtæki starfrækt. Öryggisgæslu er aðeins sinnt í 8% tilfella eða hjá 9.510 aðilum, sem nær þá bæði til fyrirtækja og heimila í landinu.

19.7.2.1Störf

Áætla má að um 180 til 190 öryggisverðir séu á landinu að ótöldu öðru starfsfólki hjá fyrirtækjunum. Securitas hf. er stærsta öryggisfyrirtækið á Íslandi með 130 öryggisverði. Þeir sjá fleiri öryggisfyrirtækjum fyrir öryggisvörðum og má þar nefna Vara. Securitas á Akureyri er með 12 öryggisverði í vinnu og Öryggismiðstöð Íslands er með 22 öryggisverði í vinnu. Líklega eru mörg öryggisfyrirtæki á landsbyggðinni aðeins með einn til tvo starfs­menn.

Upplýsingar frá Securitas hf.
Öryggisdeild Securitas er skipt í sex meginsvið: farandgæslu og útkallsþjónustu; staðbundna gæslu; verðmætaflutninga; fjargæslu (vöktun og afgreiðslu boða frá öryggis­kerfum); rýrnunareftirlit; og ráðgjöf.
Fram kemur í starfsmannahandbók Securitas (Securitas, 1998) hvað hver þessara þátta felur í sér.

• 
  Farandgæslan byggir á því að öryggisverðir á merktum bílum fyrirtækisins sinna almennu fyrirbyggjandi eftirliti í fyrirtækjum og stofnunum á höfuðborgar­svæðinu. Hver öryggisvörður hefur umsjón með ákveðnu svæði eða borgarhluta þar sem hann sinnir eftirliti hjá þeim viðskiptavinum fyrirtækisins sem gert hafa þjónustusamning um að komið sé ákveðinn fjölda eftirlitsferða á staðinn utan almenns vinnutíma. Farandgæslan á sérstaklega vel við þar sem erfitt er að byggja einvörðungu á öryggiskerfum eða þar sem nauðsynlegt er að stunda fyrirbyggjandi eftirlit með vélum og tækjabúnaði sem verður að tryggja reglulegt eftirlit með. Farandgæslan yfirfer að frágangsþættir séu í lagi, þannig að dregið sé úr líkum á að eitthvað beri út af sökum slælegs frágangs. Farandgæsla er ekki hugsuð sem markviss innbrotavörn þar sem stöðugt eftirlit er ekki haft með staðnum.
  
• 
  Staðbundin öryggisgæsla. Securitas sér um staðbundna öryggisgæslu hjá ýmsum af stærstu fyrirtækjum landsins, s.s. olíufélögum, verslunarmiðstöðvum, bönkum, ráðuneytum og sendiráðum, svo eitthvað sé nefnt. Securitas skipuleggur og sér um framkvæmd formfastrar öryggisgæslu hjá þessum aðilum, þó allt eftir óskum og þörfum hvers og eins. Við framkvæmd staðbundinnar öryggisgæslu má skapa meiri formfestu en almennt tíðkast við næturgæslu hérlendis og almennt markvissari vinnubrögð við hugsanlegar neyðaruppákomur, enda öryggisverðir sérstaklega þjálfaðir fyrir hlutverk sitt.
  
• 
  Verðmætaflutningar er sú þjónusta sem vaxið hefur hvað mest í þjónustuframboði Securitas á undangengnum árum, ásamt fjargæslu. Aukin eftirspurn er eftir öruggum flutningi á verðmætum á milli staða, sér í lagi á flutningi uppgjörs verslana í banka, en Securitas hefur sérhæft sig á því sviði með vandaðan búnað og sérþjálfaða öryggis­verði. Markmiðið er að óprúttnir aðilar uppskeri ekki verðmæti við rán eða ránstilraun.
  
• 
  Fjargæsla er unnin í samvinnu við Neyðarlínuna. Í stjórnstöð Neyðarlínunnar eru tengd öll öryggiskerfi viðskiptavina Securitas, en þaðan fara öryggisverðir fyrirtækisins í útköll þegar boð berast, jafnframt því sem sá öryggisvörður sem er staðsettur í viðkomandi borgarhluta fer á staðinn. Stjórnstöðin vaktar öryggiskerfi af ýmsu tagi og má m.a. nefna viðvörunarkerfi gagnvart innbrotum, bruna, vatns­leka, hita og kælieftirlit, sérstaka árásarhnappa sem áður voru eingöngu í bönkum en eru nú all víða þar sem ráns- eða árásarhætta er til staðar. Síðast en ekki síst má nefna öryggishnappa fyrir eldri borgara og sjúka, sem búa einir, en þeir eru tengdir stjórnstöð um sérstakan þráðlausan öryggishnapp sem opnar þeim mögu­leika á talsambandi við stjórnstöð um sérstakan þráðlausan öryggishnapp ef eitt­hvað bjátar á. Algengast er að samningur um öryggishnappa komi í gegnum Tryggingastofnun ríkisins.
  
• 
  Rýrnunareftirlit er þjónusta sem verslanir sækjast eftir á álagstímum svo sem fyrir jól og þegar stórar útsölur standa yfir. Securitas hefur um árabil veitt þessa þjónustu, bæði svokallað einkennt og óeinkennt eftirlit, en stigsmunur er á þessum tveimur þjónustuþáttum. Rýrnunareftirlit er sniðið að þörfum hvers og eins, en megintilgangur þess er að koma í veg fyrir óæskilega rýrnun sem oft hefur leitt til verri afkomu fyrirtækja. Víða er þörf fyrir rýrnunareftirlit árið um kring.
  
• 
  Ráðgjöf er veitt á sviði öryggismála. Slík ráðgjöf stendur viðskiptavinum Securitas til boða þeim að kostnaðarlausu, upp að ákveðnu marki. Ráðgjöfin felur í sér að benda viðskiptavinum á hagkvæmustu og bestu valkosti hvað varðar öryggismál á hverjum tíma. Securitas býður að auki almenna öryggisúttekt og ráðgjöf samkvæmt tilboði eða selda í tímavinnu. Fyrirtæki og stofnanir fá aðstoð við stofnun sérstakra öryggissveita sem hafa það hlutverk að leiða samstarfsmenn í viðbrögðum ef eitthvað ber út af. Námskeið eru svo haldin reglulega fyrir öryggissveitirnar til að viðhalda þekkingu þeirra og hæfni til að sinna hlutverki sínu. Að auki hefur fyrirtækið staðið fyrir námskeiðahaldi, þar sem tilgangurinn er að gera starfsmenn meðvitaðri um öryggis­mál í daglegu starfi og auka hæfni þeirra til markvissra viðbragða á neyðarstundu.
  

Til að starfa sem öryggisvörður hjá Securitas þurfa nýliðar að hafa hreint sakavottorð. Aldursmörk eru 20 ár. Umsækjendur þurfa að skila inn læknisvottorði sem staðfestir að heyrn, sjón og lyktarskyn sé í lagi. Ekki er gerð krafa um lágmarksmenntun en öll reynsla af öryggisvörslu, þekking á skyndihjálp, reynsla af næturvinnu og almenn starfsreynsla af sambærilegum störfum er metin. Starfsmenn skrifa undir þagnar- og trúnaðarheit. (Munnleg heimild, Árni Guðmundsson Securitas.) Reynslutími nýráðinna er tveir mánuðir. Öryggisverðir fara jafnan á eftirlaun við 67 ára aldur.

Starfsmenn öryggisdeildar hjá Securitas eru í Eflingu, Hlíf eða Verkalýðs- og sjómannafélagi Keflavíkur. (Securitas, 1998.)
Önnur öryggisþjónustufyrirtæki.
Hjá Securitas á Akureyri starfa 12 öryggisverðir við farandgæslu, staðbundna gæslu, verð­mætaflutning, rýrnunareftirlit og í stjórnstöð, samkvæmt viðtali við fram­kvæmda­stjóra.
Hjá Öryggismiðstöð Íslands störfuðu 22 öryggisverðir í júlí 2000. Fyrirtækið hefur leyfi til að starfa að: eftirliti með lokuðum svæðum og svæðum opnum almenningi, hvort heldur er með eftirlitsferðum vaktmanna eða myndavélum; flutningi verðmæta; taka við og sinna boðum frá einstaklingum um aðstoð; taka við og sinna boðum frá viðvörunarkerfum vegna eldsvoða, vatnsleka, innbrots, hitastigs, rafmagnsleysis eða dæluvirkni; og vernd einstaklinga með lífvörðum.
Auk fyrrgreindra fyrirtækja, Securitas hf., Securitas á Akureyri og Öryggis­miðstöðvar Íslands, höfðu eftirtalin öryggisþjónustufyrirtæki starfsleyfi í september 2000, samkvæmt upplýsingum frá dóms- og kirkjumálaráðuneyti.

1. 
   Björn Vignir Björnsson f.h. Öryggisþjónustu Blönduóss. Leyfi skv. acd.
   
2. 
   Guðmundur Th. Ólafsson f.h. Öryggisþjónustu Suðurnesja. Leyfi acd.
   
3. 
   Guðríður Gunnarsdóttir, Þúfu, Mosfellsbæ. Leyfi a.
   
4. 
   Heiðmörk ehf., Bíldshöfða í Reykjavík. Leyfi acd. Finnst ekki í símaskrá sem öryggisþjónustufyrirtæki.
   
5. 
   Ragnheiður Jónsdóttir f.h. Öryggisþjónustu Sauðárkróks. Leyfi acd.
   
6. 
   Vaktþjónusta Grundarfjarðar ehf. Leyfi acd.
   
7. 
   Vaktþjónustan Vökustaur, Stykkishólmi. Leyfi acd.
   
8. 
   Vari ehf., Reykjavík. Leyfi acde. Kaupir öryggisverði af Securitas.
   
9. 
   Vilhjálmur J. Bergsteinsson, Vestmannaeyjum. Leyfi a og d.
   
10. 
    Þórarinn Grímsson, Þorlákshöfn. Leyfi a-d.
    
11. 
    Öryggisvarslan ehf., Höfn. Leyfi a-d.
    
12. 
    Öryggisþjónusta Vesturlands, Akranesi. Leyfi ab.
    
13. 
    Öryggisþjónustan hf., Reykjavík. Leyfi acd er í eigu Vara ehf.
    
14. 
    Öryggisþjónustan í Snæfellsbæ ehf., Ólafsvík. Leyfi acd.
    
15. 
    Varnan ehf., sinnir öryggisvörslu á spítölum. Leyfi a-e.
    
16. 
    Þröstur Líndal, Hólabraut 26, Skagaströnd. Leyfi a-e.
    

19.7.2.2Menntun

Ekki er krafist formlegrar menntunar af öryggisvörðum, hvorki af öryggisþjónustu­fyrirtækjum né í lögum eða reglugerðum. Í reglugerð nr. 340/1997 er kveðið á um að öryggisþjónustufyrirtækin sjálf sjái um nauðsynlega fræðslu fyrir öryggisverði. Nokkuð mismunandi er hvernig að fræðslu öryggisvarða er staðið. Sum fyrirtækjanna standa að skipulögðu námskeiðahaldi fyrir starfsfólk sem miðar að því að sérþjálfa það í að sinna öryggisgæslu á þeim sviðum sem nefnd voru hér að ofan. Hér verður fjallað um námskeið sem Securitas hf., Securitas á Akureyri og Öryggismiðstöð Íslands halda fyrir öryggisverði.

Námskeið á vegum Securitas hf.
Í upphafi starfs fær öryggisvörður þjálfun. Fyrirtækið er kynnt og hvaða reglum er unnið eftir. Þjálfunin tekur mið af því starfi sem öryggisvörður er ráðinn til. Í staðbundinni gæslu þá fer þjálfunin t.d. fram á þeim stað sem unnið er á. Skipta má námskeiðunum/þjálfuninni í tvo meginþætti, það er grunnþjálfun og framhaldsþjálfun. (Securitas, 1998.)
Grunnþjálfun: (48-72 klst.)

• 
  Kynning á fyrirtækinu, starfsreglum öryggisgæsludeildar og eðli starfsins (um 4 klst.).
  
• 
  Starfsþjálfun á vettvangi og/eða í rútu (36-48 klst.).
  
• 
  Skyndihjálparnámskeið í samvinnu við Rauða kross Íslands (6-16 klst.).
  
• 
  Verkleg þjálfun starfsmanns í umsjá þjálfunarstjóra (um 12 klst.).
  
• 
  Grunnatriði öryggis- og brunaviðvörunarkerfa ásamt kynningu á reglum um framkomu öryggisvarða (4-6 klst.).
  

Framhaldsþjálfun:

• 
  Kennsla í réttum viðbrögðum við eldsvoða, notkun slökkvitækja og eldvarnar­frágangi (um 4 klst.).
  
• 
  Tækninámskeið, kennsla á hverskonar öryggiskerfi.
  
• 
  Þjálfunarstjóri fer yfir störf öryggisvarðar tvisvar á ári til leiðbeiningar.
  
• 
  Öryggisverðir fara til upprifjunar á námskeið í skyndihjálp og eldvörnum að jafnaði einu sinni á ári.
  
• 
  Vaktstjóri veitir öryggisverði daglega leiðbeiningu, stuðning og aðhald í starfi.
  
• 
  Tækninámskeið fyrir öryggisverði í farandgæslu eru haldin vikulega, þar sem m.a. er kennt á nýjan búnað (1-2 klst.).
  

Viðhorfskönnun var gerð meðal starfsfólks hjá Securitas (Securitas, 1997). Þar kemur fram að starfsfólki í gæsludeild (sem nú er öryggisgæsludeild) fannst mikilvægt að yfirmenn bregðist vel við og afgreiði mál, að áhöld og tæki séu í góðu ástandi, að hafa þekkingu á vaktstað og kerfum á vaktstað og að geta almennt uppfyllt kröfur til starfsins. Mestrar ánægju gætti með að búa við atvinnuöryggi og að vinna hjá Securitas, að hafa þekkingu á vaktstað, hafa fast verkefni, fá aðstoð frá samstarfsfólki og að yfirmenn séu vingjarnlegir. Mest óánægja reyndist vera með skort á þjálfun í sjálfsvörn, að yfirmenn bregðist vel við og afgreiði mál og fréttamiðlun innan deildarinnar.

Námskeið á vegum Securitas Akureyri.
Samkvæmt viðtali við framkvæmdastjóra fá öryggisverðir 40 klst. námskeið í upphafi starfs þar sem í meginatriðum er farið yfir eftirtalin atriði sem eru kennd af starfsfólki fyrirtækisins eða í samvinnu við aðra:

• 
  Bráðahjálp/skyndihjálp.
  
• 
  Notkun handslökkvitækja.
  
• 
  Virkni öryggiskerfa, kennt af tæknideild fyrirtækisins, bæði um innbrot og brunavörn.
  
• 
  Starf öryggisvarðar og hvernig hann ber sig að í starfi sínu.
  
• 
  Viðbrögð við óeðlilegu ástandi og samskipti við stjórnstöð og aðra við slíkar aðstæður.
  

Upprifjunarnámskeið eru haldin tvisvar til þrisvar á ári eftir því sem hentar þar sem farið er yfir ný atriði eða tæki sem notuð eru.

Einnig fara öryggisverðir á stoðnámskeið sem eru haldin af öðrum aðilum, s.s. hjá Eimskip í sambandi við gámaeftirlit og gámaaflestur. Eins dags skyndihjálpar­námskeið er haldið árlega af sjúkraflutningamönnum Slökkviliðsins á Akureyri en það byggir á skyndihjálparnámskeiði Rauða kross Íslands.
Þjálfun hjá Öryggismiðstöð Íslands.
Samkvæmt viðtali við Reyni Ólafsson hjá Öryggismiðstöðinni fer starfsþjálfun nýráðinna fram innan fyrirtækisins. Einn starfsmaður er ábyrgur fyrir þjálfun öryggisvarða. Nýráðnir öryggisverðir fá starfsþjálfun hjá eldri starfsmönnum auk þess sem þeir fara á 8 klst. skyndihjálparnámskeið sem Rauði kross Íslands heldur og er sérstaklega sniðið að þörfum fyrirtækisins. Einnig hafa starfsmenn farið á 4 klst. upprifjunarnámskeið í skyndihjálp.

19.7.2.3Lög og reglugerðir um öryggisþjónustu

Skv. lögum um öryggisþjónustu nr. 58/1997 þarf leyfishafi að vera 25 ára, lögráða og hafa haft forráð á búi sínu síðastliðin fimm ár, auk þess að vera með hreint sakavottorð. Starfsfólk leyfishafa þarf að vera 18 ára.

Í reglugerð nr. 340/1997 um öryggisþjónustu segir í 4. gr. að leyfishafi eigi að sjá til þess að starfsmaður sem sinnir öryggisþjónustu fái nauðsynlega fræðslu til að hann geti sinnt starfinu með viðunandi hætti. Starfsmaður leyfishafa á einnig að hafa fengið viðeigandi fræðslu um hjálp í viðlögum.
Í reglugerð nr. 570/1996 um framkvæmd samræmdrar neyðarsímsvörunar í fimmta kafla er kveðið á um hvaða kröfur öryggisfyrirtæki þurfa að uppfylla svo vaktstöð neyðarsímsvörunar geti veitt þjónustu.