Almaz Əliyeva Məcid qızı nato da həRBİ-Sİyasi İslahatlar və
Yüklə 1,82 Mb.
|
keçirilən Buxarest sammitində Xorvatiya və Albaniya quruma üzv qəbul edilmiş, Fransa isə NATOnun hərbi təşkilatmdakı fəaliyyətini yenidən bərpa etmişdir). Azərbaycanın da 1994-cü ildən üzvü olduğu «Sülh Naminə Tərəfdaşlıq» proqramı çərçivəsində hazırki duruma görə daha çox Gürcüstan bu quruma tamhüquqlu üzv kimi qəbul edilmək üçün bir növ hazırlıq mərhələsi keçir. Belə vəziyyətdə Rusiyanın özünü regionda və hətta dünyada «geosiyasi ədalətsizliyə» qarşı müqavimət göstərən, öz ideyaları ilə baş-başa qalan yeganə dövlət hiss etməsi təəccüblü görünmür. Qeyd edək ki, hələ 1997-ci ilin aprelindən Çin və Rusiya dünyada «hegemonizm» cəhdlərini pisləmiş və
NATO-nun genişləmnəsini «qəbuledilməz» fakt
adlandırmışdılar. NATO-nun genişlənməsi məsələsi Avropa dövlətləri arasında da birmənalı qarşılanmır, belə ki, burada da ilkin olaraq əsas vəzifənin «NATO-nun Şərq sərhədləri Avropa İttifaqının Şərq sərhədləri ilə üst-üstə düşməlidirmi?» sualına cavab tapılmasının olduğunu təsdiq edirlər. Görkəmli politoloq Z.Bjezinski Rusiya-NATO münasibətlərini maraqlı şəkildə ifadə edir: «...Rusiya özünü ABŞ və onun əsas təkanverici üzv olduğu NATO ilə üz-üzə dayanacaq qüvvə olduğunu düşünməklə özünü vacib hesab edir və bununla da sanki təskinlik tapır...» Qeyd edək ki, NATO-Rusiya arasında praktiki əməkdaşlıq 2002-ci ilin mayında NATO-Rusiya Şurasının yaradılması ilə başlanmışdır. Ümumiyyətlə, bu münasibətlərdə hər iki tərəfin bu əməkdaşlığa dair müxtəlif mövqeləri vardır. Belə ki, bir tərəfdən Avroatlantik Əməkdaşlığın rəsmilərinin bəyanatlarında Rusiya
ilə hərtərəfli əməkdaşlığın səmimiliyinə, həmçinin bu əlaqələrin perspektivlərinə dərin inam ifadə olunur. Digər tərəfdən isə, təşkilatda 50 Rusiyanın bu təşkilat və orada birləşən əsas güc mərkəzləri ilə barışmaz ziddiyyətlərinin olduğunu da yaxşı bilirlər. Maraqlıdır ki, NATO-Rusiya mövqeləri və əməkdaşlığı dünyadakı geosiyasi maraqların bölüşdürülməsi məsələsində tam olaraq vəhdət təşkil etməsə də, xüsusi iddialann mövcud olmadığı digər sahələrdə - fövqəladə vəziyyətin idarə olunması, mülki müdafiə, terrorizm, xüsusilə təhlükəsizlik və
s. sferalardakı əməkdaşlıq kifayət qədər uğurlu və üınidverieidir. Bu baxımdan tərəflərin rəsmiləri öz bəyanatlarında «hər iki tərəfin eyni dəyərləri bölüşdüyünə» inanır. Rusiyanın xüsusi olaraq NATO-ya akkreditə olunmuş (2003-cü ilin mayında) ilk səfiri general Konstantin Totskiy
təşkilatın genişlənməsinə dair Rusiyanın mövqeyini xarakterizə edərkən bu dövlətin Avroatlantik regionu üçün daha unikal təhlükəsizlik mexanizmləri kimi Birləşmiş Millətlər və Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatlarını dəstəklədiyini bildirmişdi. Səfir Rusiyanın NATO üzvü olması perspektivini isə o vaxt belə şərh etmişdi: «Prezident Putin ölkənin bu təşkilata daxil olması barəsində heç bir cəhd və marağının olmamasını dəfələrlə qeyd edib. Bunun heç bir fərqi yoxdur, əsas məsələ tərəflər arasında əməkdaşlığın hansı məqsəd daşıması və digərlərinə bu əməkdaşlığın hansı faydanı gətinnəsidir». Beləliklə, əsası hələ 1997-ci ildə NATO-Rusiya Qarşılıqlı Əlaqələr, Əməkdaşlıq və Təhlükəsizlik üzrə Fəaliyyət sənədinin imzalanması ilə qoyulmuş NATO- Rusiya əməkdaşlığına bir sıra konkret misallar göstərmək mümkündür, lakin hər iki tərəfdə tarixi hegemonluq iddiaları mövcud olduqca ümumi məqsədlər isti 51
qamətində tam səmərəli tərəfdaşlıqdan danışmaq h ə lə çox tezdir. Digər tərəfdən belə bir sual hələ d ə siyasi təhlilçilər tərəfindən mübahisə doğurmaqda davam edir: Hansı dünya daha təhlükəlidir- soyuq müharibə dövründə cəbhələrin dəqiq bilindiyi qarşıdurma vəziyyəti, yoxsa başqa formada davam edən «rəqabətli əməkdaşlıq» vəziyyəti? Bu sual hələ ki, öz cavabını gözləyir... Son dövrün hadisələri bir daha sübut etdi ki, XXI əsrdə dünyanın siyasi səhnəsi çox vektorlu, çoxqütblü dünya düzəninin yaranması ilə xarakterizə olunmalıdır. Qlobal siyasi proseslərin tərkibi də öz müxtəlifliyinə görə genişlənməlidir. Nəzərə alsaq ki, bu gün beynəlxalq hüquq öz səmərəsini itirir, beynəlxalq təşkilatlar funksiyalarını yerinə yetirə bilmirlər, dünyadakı qlobal və regional siyasi proseslərin tənzimlənməsində həlledici gücə malik olan bir neçə böyük dövlətdən ibarət yeni «idarəetmə forması»mn yaranması zəruri görünür. İdarəetmə forması dedikdə, burada böyük gücə sahib olan dövlətlərin qlobal siyasi proseslərin idarə olunmasında iştirakım nəzərd ə tutan mexanizmin formalaşması başa düşülməlidir. E lə son ayların olaylan da göstərdi ki, təkbaşına hegemonluq dünyaya həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan zərbə vurur, iqtisadi və siyasi böhranlar əmələ gətirir, b ir çox cəmiyyətlərdə ictimai-siyasi sabitlik pozulur. Bu baxımdan hazırda dünyada baş verən ictimai və siyasi proseslərin gedişatı, reallıq onu tələb edir ki, çoxqütblü dünya düzəni formalaşsın. Dünyanın qlobal siyasi proseslərinin tarazlı formada tənzimlənməsi və ya idarə olunması bir yox, bir neçə mərkəzdən həyata keçirilsin. Bu idarəetməni əsasə n ayn-ayn coğrafi məkanlar üzrə böyük əraziyə, çoxlu əhaliyə malik, iqtisadi və hərbi potensiala sahib olan dövlətlər həyata keçirə bilərlər. Belə dövlətlər içərisində 52 Asiyada Çin, Rusiya, Hindistan, İran, Türkiyə, İndoneziya kimi dövlətlər, Avropada Avropa İttifaqı, Rusiya, Amerika qitəsində ABŞ, Braziliya və s. dünyanın müxtəlif regionlarında baş
verən siyasi
proseslərin tənzimlənməsində yaxından iştirak edə bilərlər. Hal- hazırda ilk növbədə dünyanın qlobal siyasi proseslərinin idarə olunmasında ABŞ-la səlahiyyətlərin bölünməsində Avropa İttifaqı, Rusiya və Çin iddialıdır və bu istiqamətdə mübarizə aparırlar. Avropa İttifaqı, Rusiya və Çin dünyanın siyasi proseslərinin vahid mərkəzdən - ABŞ-dan idarə olunması ilə razılaşmırlar və çoxvektorlu dünya düzəninin formalaşmasım israr edirlər. ABŞ isə Avropa İttifaqı ilə qismən razılaşsa da, Rusiya və Çinlə bu səlahiyyətləri qətiyyən bölüşmək istəmir və öz nüfuzunun zəifləməsindən ehtiyat edir. Çoxqütblü dünya düzəninin yaranması zərurəti və əhəmiyyətini əsasən aşağıdakı amillərlə xarakterizə etmək olar: 1. Dünyada ciddi problemləri olan bir sıra dövlətlər var ki, müxtəlif regionlarda yerləşdiyindən, qlobal siyasi prosesləri vahid mərkəzdən tarazlı və ədalətli şəkildə idarə etmək cəhdi səmərə vermir. Bu baxımdan müxtəlif idarəetmə mərkəzlərinin yaranması məqsədəuyğundur; 2. Qlobal siyasi proseslərin vahid istiqaməti və xüsusiyyətinin tətbiqi cəhdləri cəmiyyətlərdə kəskin ziddiyyətlər ortaya çıxarır. Buna görə də siyasi proseslərin rəngarəngliyinin təmin edilməsi və tətbiqi məqsədilə vahid «idarəetmə mərkəzi»nin bir neçə mərkəzə bölünməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir; 3. Dünyada «güc mərkəzi» olan bir neçə dövlət vardır və tarixən bu dövlətlərin qlobal və regional maraqlan formalaşmışdır. Bu nöqteyi-nəzərdən də siyasi proseslərin 53
Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|