Alqoritm, xassələri və təsvir üsulları

x : = 5 yazılır və x = 5 olur.
Proqramlaşdırmada məsələni alqoritmləşdirməkdən qabaq aşağıdakı addımlar yerinə 
yetirilməlidir: 
Məsələnin riyazi qoyuluşu: 
Nə verilir – ilkin verilənlərin sadalanması; 
Nə tələb olunur – nəticələrin sadalanması ; 
İlkin verilənlərin məhdudiyyət şərtləri. 
Riyazi model: nəticələri almaq üçün lazım olan bütün qayda və qanunlar. 
Həll metodu: riyazi modelin optimal istifadə olunması. 
A
ş
a
ğı
dak
ı
misala baxaq:
Verilmi
ş
kvadrat t
ə
nliyin h
ə
lli 
üçü
n alqoritm: 
1)
t
ə
nliyin a,b,c 
ə
msallar
ı
n
ı
daxil etm
ə
k; 
2)
ac
b
D
4
2


ifad
ə
sini hesablamaq; 
3)
ə
g
ə
r D<0 olarsa, 5 b
ə
ndin
ə
, 
ə
ks halda 4 b
ə
ndina ke
ç
; 
4)
a
D
b
X
*
2
/
)
(
1



,
a
D
b
X
*
2
/
)
(
2



hesablamal
ı
; 
5) hesablamalar
ı
qurtarmal
ı
. Son 
downloaded from KitabYurdu.org

---

4 
Kompilyasiya və interpretasiya
Translyasiyanın iki qaydası var: interpretasiya və kompilyasiya. İnterpretasiya – şifahi tərcüməyə 
oxşayır. Giriş proqramının hər bir təlimatı tərcümə olununur və yerinə yetirilir. Bu qaydada 
təkrar təlimatlar hər dəfə kodlaşdırılır. Kompilyasiya isə yazılı tərcüməyə bənzəyir. Proqram 
yerinə yetirilməzdən qabaq proqramın bütün tərcüməsi yığılır. 
İnterpretasiya böyük çevikliyə malik olmaqla asan realizə olunur. Kompilyasiya isə daha effektif 
proqram yaradır. 
Proqramçı isə proqramlaşdırma dillərini bilməklə, qarşıya qoyulan məsələnin kompüterdə həllini 
həyata keçirmək üçün proqram yazır və onu kompüterdə yerinə yetirir. 
Proqramlaşmanın bütün dilləri verilənlərin aşağıda göstərilən tipləri ilə ışləməyə imkan verilir: 
Tam ədədlər; 
Məntiqi ədədlər; 
Həqiqi ədədlər; 
Simvollar; 
Mətn tipli ədədlər; 
Birtipli verilənlər cədvəli; 
Fayllar.
Kompyuterin alqoritmi başa düşməsi üçün proqramlaşdırma dillərindən istifadə edilir. Məsələ 
həll edərkən əvvəlcə yerinə yetiriləcək əməliyyatların alqoritmi tərtib edilir, daha sonra bu 
əməliyyatlar hər-hansı alqoritm (proqramlaşdırma) dilində əmrlər şəklində yazılır. Tərtib 
olunmuş proqram xüsusi əlavələr (translyator proqramlar) vasitəsilə yerinə yetirilir və ya maşın 
koduna çevrilir.
downloaded from KitabYurdu.org

---

5 
Əsas alqoritmik baza strukturları
Alqoritm tərtibi prosesində aşağıdakı sadə tələblərin ödənilməsi 
məqsəduyğundur: 
- 
alqoritm asan baza düşülən olmalıdır, bu başqasının tərtib etdiyi 
alqoritlərdən istifadə üçün lazımdır; 
- 
alqoritm asanlıqla yoxlana bilməlidir; 
- 
alqoritm yenidən tərtib edilmədən təkmilləşdirilə bilməlidir. 
Alqoritmin tərtibinə struktur yanaşmanın əsas prinsiplərini aşağıdakılar 
təşkil edir: 
- 
alqoritm mərhələlər (addımlar) üzrə tərtib edilməlidir; 
- 
mürəkkəb məsələ kifayət qədər sadə, asan qavranılan hissələrə 
parçalanmalı və onların hər birinin ancaq bir girişi və bir çıxışı olmalıdr; 
- 
alqoritmin məntiqi kifayət qədər sadə olan minimal sayda idarəedici 
baza strukturlarına əsaslanmalıdır. 
Alqoritmin qurulmasına struktur yanaşma zamanı bütün alqoritmlər xətti 
(ardıcılgəlmə), budaqlanan və dövrü (təkrarlanan) strukturlara ayrılırlar. Baza 
strukturlarına bir giriş və onlardan bir çıxış olur. Baza strukturlarını sxemlər 
vasitəsilə təsvir etmək üçün funksional blok anlayışını daxil etmək lazımdır.
Funksional blok informasiyanın emalında əmrlərin göstərilməsi üçün qrafik 
təsviri düzvucaqlı şəklində olan blokdur. Bu əmrlər ya mənimsətmə əmri, ya da 
bir girişi və bir çıxışı olan əmrlər ardıcılığıdır. Əmrlər düzbucaqlının içərisində 
yazılır. 
Xətti alqoritmdə məntiqi şərtlər olmur və bir hesablama budağına malik 
olur. Hesablama budağı dedikdə hesablama istiqaməti nəzərdə tutulur. Xətti 
alqoritm bir-biri ilə əlaqəli bloklar ardıcıllğı şəklində təsvir olunur: 
….. 
burada
A
1,
A
2, ………., 
A
n
müxtəlif əməliyyatdardır. 
А
1
А
2
А
н
downloaded from KitabYurdu.org

---

6 
Misal: 1. Tərəfləri a, b, c olan üçbucağın sahəsini hesablamaq üçün alqoritm 
tərtib edək: 
Budaqlanan alqoritmlər – tərkibində məntiqi blok olan hesablama prosesinin 
təsvir edir. Hər bir budaqlanma nöqtəsi uyğun məntiqi blokla təyin edilir. Bu 
blokda müəyyən kəmiyyətlərin (ilkin verilənlərin, aralıq nəticələrin və s.) bu və ya 
digər şərti ödəyib-ödəməməsi yoxlanır və nəticədən asılı olaraq, bu və ya digər 
hesablama istiqaməti seçilir. 
İki budaqdan ibarət olan prosesə sadə, ikidən çox budağı olan prosesə isə 
mürəkkəb budaqlanan struktur deyilir. Blok-sxemdə hər hansı şərtdən asılı olaraq, 
bütün hesablama istiqamətləri göstərilməlidir. Lakin alqoritmin icrası zamanı
istiqamətlərdən yalnız biri üzrə hesablama aparılır. 
Alqoritmlərin iki cür budaqlanma strukturu vardır: 
Tam budaqlanma və natamam budaqlanma: 
Misal . 
0
2


