Alqoritm, xassələri və təsvir üsulları

Şərhlər.
Şərh və ya (
* 
,
*
) simvolları arasında olan proqramm mətni fraqmentidir ki, 
kompilyator tərəfindən nəzərə alınmır. 
Ayırıcılar.
Turbo Pascalda ayırıcı kimi aşağıdakı simvollardan istifadə olunur: 
- probel, tabulyasiya, növbəti sətrin başlanğıcına keçid (Enter,) 
downloaded from KitabYurdu.org

---

16 
Turbo Pascalda bunlardan başqa ASCII-nin 0 ilə 31 kodu arasındakı idarəedici
simvollardan da ayırıcı kimi istifadə olunur. 

 
TP- Proqramın strukturu
Turbo Pacsal dilində proqramın sttrukturunu aşağıdakı kimi vermək olar:
Proqram proqramın adı;
{Proqramın başlığı} 
{İstifadə olunan modulların təsviri bölməsi} 
Uses İstifadə ollunan modulların siiyahısı; 
{Təsvirlər bölməsi}
label
Nişanların təsviri; 
conıt
Sabitlərin təsviri; 
type
Tiplərin təsviri; 
var 
Dəyişənlərin təsviri; 
Prosedure
Altproqramların təsviri; 
function 
exports
Eksport edilən adların təsviri; 
begin 
operator 1; 
operator 2; 
………… 
operator n; 
end 
Standart Pascaldan fərqli olaraq TP-da proqramın başlığı və istifadə olunan 
modulların təsviri bölməsi istisna olmaqla bölmələrin yerləşmə ardıcıllığa dəyişmək olar, 
lakin standartda nəzərdə tutulan ardıcıllığa riayət etmək məqsədəuyğundur. Yalnız 
prinsipcə vacib olduqda ardıcıllığı dəyişmək olar. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

17 
Proqramın gövdəsi «begin» sözü ilə başlayır və «end» sözü ilə qurtarır, bu «end»-
dən sonra nöqtə qoyulur. 
Misal:
xy
y
x
z
2
2
2


ifadəsinin hesablamasının Pascal proqramı: 
Proqramın İfadənin_ hesablanması; 
var 
x, y, z: real; {Dəyişənlərin təsviri} 
begin 
{Proqramın gövdəsinin başlanğıcı } 
Write (‘ x, y ədəddlərini daxil edin’) ; {verilənlərin ekrana çıxarılması} 
Read ln (x, y) ; {x, y –in qiymətlərinin oxunması } 
Z : = (x 
*
x + y 
* 
y) / ( 2 
*
x 
*
y); {ifadənin hesablanması }
Writeln (‘ z =’ , z) {nəticənin ekrana çıxarılması } 
end 
{proqramın sonu } 
Proqramlaşdırma dillərinin təsnifatı. 
Proqramlaşdırma dilləri aşağıdakı əsas növlərə bölünür: 
- 
prosedur proqramlaşdırma; 
- 
funksional proqramlaşdırma; 
- 
məntiqi proqramlaşdırma; 
- 
obyektyönlü proqramlaşdırma. 
Prosedur
proqramlaşdırma dilində proqramm operatorlar ardıcıllığından ibarətdir. 
Belə dillər maşınyönümlü və alqoritmik dillər olmaqla iki yerə bölünürlər. 
Maşınyönümlü dillərdən 
İkilik dil 
(maşın dili), assembler dili və makroassembler dilini
göstərmək olar. Alqoritmik prosedur dillərinə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: 
C
dili 70-ci ilin əvvəlində UNİX əməliyyat sistemini reallaşdırmaq üçün 
yaradılmışdır. 
Basic
- (Beginers All-purpose Symbolic İnstruction Code) 1964-cü ildə 
proqramlaşdırmanı yeni öyrənənlər üçün yaradılmışdır. 
downloaded from KitabYurdu.org

---

18 
Pascal
dili prosedur proqramlaşdırma dilləri içərisində ən çox istifadə olunan 
dildir. Pascal dili 1970-ci ildə hesablama texnikası sahəsi üzrə ixtisasçı isveçrəli
professor Niklou Virt tərəfindən yaradılmışdır. 
Funksional 
proqramlaşdırmanın mahiyyəti A.P. Yerşov tərəfindən verilmişdir. 
Belə dillərdə skalyar sabitlər, strukturlaşdırılmış obyektlər, funksiyalar, funksiyaların 
gövdəsi və çağırılması kimi obyektlərin aid olduğu ifadələr əsas rol oynayır. Funksional 
proqramlaşdırmanın ilk dili LİSP(List Prossesing - siyahıların emalı) 1959-cu ildə ABŞ-
da yaradılmışdır. 
Məntiqi
proqramlaşdırma süni intellekt sistemlərinin yaradılması zərurətindən 
meydana gəldi. Məntiqi proqramlaşdırma dillərindən PROLOG (Programming in Logic – 
məntiqi terminlərlə proqramlaşdırma) dili 1972-cu ildəfransız alimi A.Kolmerol 
tərəfindən yaradılıb. 
Obyektyönlü proqramlaşdırmanın bir çox vasitələri Simula – 67 dilindən 
götürülmüşdür. Belə dillər obyekt anlayışına əsaslanır və «obyekt = verilənlər + 
prosedular» dusturu ilə ifadə olunur. Müasir obyektyönlü proqramlaşdırma dillərinə
Smalltalk, C
++
, Object Pascal , Java və s.aiddir.