Alxan bayramoğlu miRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 Bizə hər kəs çörək atsa, onu təqdir edərik! Mümkün olduqca müsəlmanları təkfir edərik! Təəssüf ki, bu cür ictimai-mə'nəvi eybəcərliklər cəmiyyəti- mizdə çoxdur. Çox olduğu üçün də Sabir satiralarının mövzu və problematika dairəsi genişdir, rəngarəngdir. Yuxarıda misal gətirdiyimiz satiralarda da, “Anyaları, sonya- ları yanlayan”, ancaq “Zalxalar daxmasına çöksə qaranlıq bizə nə!” —deyən, pulu Məkkəsi, Mədinəsi, izzəti, şanı, şövkəti bilən, əlsiz-ayaqsızları qapıdan qovan, onları adam yerinə qoymayan bir çox başqa zümrələr də öz danışıqları ilə daxili aləmlərini, həyata baxışlarını, düşüncələrini oxucunun gözü qarşısında açırlar. Özü də bu “danışıqların heç biri digərinə bənzəmir. Onlar ifşa hədəfi olan tiplərin özləri qədər rəngarəng, özləri qədər xarakterikdirlər... Sabirin satirik ifşa üsulları dialoqlarla, qarşı tərəfə müraciət şəklində giley-güzarla, bə'zən öyüd, nəsihətlə olur. Müşahidələr göstərir ki, bu üsulların da hər birini tipin xarakteri, mövzuya uyğun seçilən fikrin ifadə forması müəyyənləşdirir. Məsələn, “Əhval-pürsanlıq, yaxud qonşuma” satirasındakı —Nə xəbər var, məşədi? —Sağlığın! —Az-çox da yenə? —Qəzet almış Hacı Əhməd də... —deyə baş-başa verən ictimai tiplərlə, “Bura say!” satirasın- dakı Zilli Soltanla camaatın dialoqunu, “Vah, bu imiş dərsi-üsu- li-cədid?”—deyən köhnəlik tərəfdarı ilə “Çatlayır, Xalbacı qəmdən ürəyim”—deyə giley edən avam qadının danışığını ey- niləşdirmək olmaz. Eyni zamanda “Millət necə tarac olur, olsun, nə işim var?!”— deyən satirik tiplə “Mən bilməz idim bəxtdə bu cür nikbət olurmuş”,— deyənləri yan-yana qoymaq mümkün deyil. Çünki onların hər birinin öz siması, öz düşüncəsi, öz 8 danışıq tərzi var. Sabirin “Səttarxana” şe'ri ilə Məhəmmədəli şaha həsr etdiyi “Doğrudan, Məmdəli, qeyrət həlal olsun sənə!” satirası arasındakı fərq milli azadlıq qəhrəmanı Səttarxanla despotluq nümunəsi Məhəmmədli şahın arasındakı fərq qədərdir”. Sabirin poeziya sərvətində uşaqlara, onların geniş dünyagö- rüşlü, ayıq vətəndaş kimi böyümələrinə qayğı və diqqət də özgün yer tutub. Şair bir tərəfdən körpə balalarımızın dili ilə “Gəl, gəl, a yaz günləri”,— deyə təbiəti oyanmağa səsləyir, bir tərəfdən onun məktəb yoluna çıxıb irəliləməsinə mane olan buzu təhdid edirsə, digər tərəfdən də üzünü onlara tutub qayğıkeşliklə belə nəsihət edirdi: ... Vəqfdən daim istifadə edin; Elm təhsilini iradə edin, Çalışın, hiniyaz olun, çalışın! Elm ilə sərəfraz olun, çalışın!.. Sabir heç vaxt islam dininin əleyhinə olmamışdır. Əksinə, dindən öz kisələrini doldurmaq üçün istifadə edib xalqı soyan, əməlləri ilə islamı və müsəlman dünyasını hörmətdən salıb, dindaşlarını ətalət və cəhalətə sürükləyən mollaların, ruhani adına ləkə olan din vaizlərinin əməlləri ilə barışa bilmirdi. O, dindən, islamdan uzaq öyrənilən elmin zərərini, xalqa, vətənə xeyirdən çox ziyan gətirə biləcəyini yada salaraq taziyanələrinin birində yazırdı: Dinsizlik ilə kəsb olunan bir mədəniyyət, İnsanlığın olduqca bəlayası deyilmi? Məhdi-mədəniyyət ki, deriz mülki-firəngə Vəhşiyyətin ən qorxulu səhrası deyilmi? Sabir cəmiyyətdə rast gəldiyimiz ictimai tiplərin, zümrələrin hamısını bir yerə yığıb özünün odlu satira qırmadan ilə döyəc- 9 lədikcə onlar səs-səsə verib bu satira sahibinə lə'nətlər yağdırmağa başladılar. Lakin şair həmin tə'nələr selinin önündə məğrurluqla dayanaraq deyirdi: Seyli-tə'n öylə təməvvüclə alıb (lövri-bərim— Bənzərəm bir qocaman dağə ki, dəryada durar! Döysə də canımı minlərcə məlamət ləpəsi, Zöyrəqi-himmətim əvvəlki təmənnada durar! ...Nə qəm, uğratsa da bir giin məni ifnayə zaman, Mən gedərsəmsə məramını yenə dünyadə durar! Doğrudan da, sadiq dostu, vətənpərvər şair Abbas Səhhətin yazdığı kimi, mövzuları və təsvir, ifadə üsulları ilə “köhnə şe'rlə yeni şe'r arasında bir əsrlik uçurum yaradan”, satiralarının tənqid və ifşaçılıq pafosu ilə şüurlarda inqilab edən Sabirin məramı, amalı, dərdləri, ağrıları bu gün yenə bizim yol yoldaşımızdır. Bütün bunlan nəzərdə tutaraq hər ilin may ayında Şamaxı rayon məktəblərində şairə həsr edilmiş silsilə tədbirlər keçirir, Sabir irsinin gəne nəslə daha geniş çatdırılması üçün xüsusi proqramlar hazırlayırıq. Bundan əlavə Şamaxı rayon İcra Hakimiyyəti Sabirin qəbirüstü abidəsini, onun özünə layiq şəkildə yenidən qurulması məqsədilə layihələşdirmişdir. Şairin “Hophopnamə”si onun 100 illik yubileyindən sonra tam halda çap edilməyib. Həm “Hophopnamə”nin nəşri, həm də ali təhsil müəssisələrində Sabir təqaüdlərinin tə’sis olunması şairin irsinin daha geniş yayılmasına kömək olardı... Akif Əliyev, Şamaxı rayon icra Hakimiyyətinin başçısı. MAY 2001 10 11 zərbaycan ədəbiyyatının Ə.Xaqani, N.Gəncəvi, İ.Nəsimi, M.Füzüli, M.P.Vaqif, M.F.Axundov... kimi klassik sənətkarları sırasında Mirzə Ələkbər Sabirin də özgün yeri var. Çünki öz sələfləri kimi o da yaradıcılığı ilə ədəbiyyat tariximizdə yeni mərhələ açmışdır. Bu mərhələ də şairin əsasını qoyduğu inqilabi satira ədəbi məktəbidir. Sabirə qədər də Azərbaycan şifahi və yazılı ədəbiyyatında satira olmuş, hətta XIX əsrdə Q.Zakir və S.Ə.Şirvaninin yara- dıcılığı ilə bu satira ictimai məzmun kəsb etmişdir. Lakin onların tənqid hədəfləri cəmiyyətin ayrı-ayrı ictimai bəlalarına yönəlsə də, xalqın ictimai dərdlərini bütövlükdə əhatə edə bilmirdi. Belə bir işi M.Ə.Sabir gördü. Hər şeydən yazmağa başlayan Sabirin (C.Məmmədquluzadə) satiraları xalqın ictimai bəlalarını bütün xırdalıqlarına və incəliklərinə qədər əhatə etməklə bərabər, ona inqilabi məzmun aşıladı. Yə'ni, xalq Sabir satira güzgüsündə özünə baxanda mövcud olan sosial- mə'nəvi çatışmazlıqları bütün çılpaqlığı və qabarıqlığı ilə görərək xəcalət çəkməyə başladı. Bu xəcalət getdikcə insanın öz-özünə qarşı çevrilmiş qəzəbə döndü və o, içində çabaladığı sosial-psixoloji çirkabdan çıxmaq, təmizlənmək üçün silkələnib ayağa durmağa çalışdı. Demək, Sabir satiraları cəmiyyətin, xalq həyatının ictimai-milli naqisliklərinə bütövlükdə, özü də açıq-aydın, fəal vətəndaş-müəllif tendensiyalılığı o nüfuz etməklə inqilabi məzmun kəsb etdi. Çünki, K.Marksın dediyi kimi, “xəcalət də bir növ inqilabdır. Xəcalət—qəzəbdir. Ancaq insanın özünə qarşı çevrilmiş qəzəl. Həqiqətən bütöv bir millət xəcalət çəksəydi, sıçramağa hazırlaşaraq Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|