Alxan bayramoğlu miRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR

87 
 
Qələm  dostu  Ə.Qəmküsarın  bu  taziyanəyə  yazdığı  cavab  
Sabiri  tə'min  etməmiş  və  o,  növbəti  taziyanə  ilə  həmin  masala 
haqda  daha  ətraflı  fikir  yürütməli  olmuşdur.  “Molla  Nəsrəddin 
jurnalı (bax: S dekabr 1910, N39) da Sabirin mövqeyinin doğru-
luğunu  təsdiq  etmişdir,  üz  səhvini  başa  düşən  Ə.Qəmküsar 
"Günəş”in 15 dekabr  tarixli  nömrəsində  belə  bir  şe'r  dərc  etdir-
mişdir: 
Məıı yazdığım kəlamdakı 
lafzi-tərciiınə BLxııd pozubdur 
Sabiri-ali c.vtabuu; 
Təhvili kəlmə, ya ki, ibarət olur, 
vəli Açmaz ərəb lüğətləri iizdən 
niqabını. 
Qəzetin 27 dekabr tarixli nömrəsində dərc etdirdiyi “Tərcü-
məmi, təbdil və yaxud təhvilini?" məqaləsi ilə mübahisə və mü-
zakirəyə  yekun  vuran  iste  dadlı  tənqidçi  və  romantik  şair  kim 
tanınan Abdulla Tofik Sur da dərin elmi əsaslar, böyük ehtiram və 
etika  ilə  Sabirin  haqlı  olduğunu  söyləməklə  bərabər.  Ə.Qənı- 
küsarın öz səhvini anladığını qeyd etmişdir.
1
 
Bu  mübahisə  və  müzakirə  materialları bir də  ona  görə  əhə 
mıyyətlidir ki, o, Sabirin ədəbi-nəzəri təfəkkür səviyyəsi tərcümə. 
yoxsa  təbdil  məsələsi,  bu  zaman  dillərin  eyni  qrupa  mənsut 
olub-olmamasının nəzərə alınması problemi və s. barədə fikirləri 
ilə yaxından tanış olmağa imkan verir. 
*** 
Sabir  satırası  “Molla  Nəsrəddin”  səhifələrində  formalaşıb 
kamilləşərək ədəbi məktəb səviyyəsinə çatandan sonra onun tə sır və 
əhatə  dairəsi  genişlənməyə  başladı.  Bakıda  da  bu  məktəbin 
nümayəndələri fəaliyyət göstərirdilər. 1907-ci ildə Bəhlul jurnalının 
Bakıda nəşri və Sabirin 
həmin 
jurnalın səhi- 

---

88 
 
fələrində  dərin  ideya-siyasi  nıündoricəli  və  ədəbi-bədii  keyfiy-
yətli satiralarının tə'siri ilə burada (Bakıda) Sabir ən'ənələri üçün 
möhkəm  zəmin  yarandı.  1909-1910-cu  illərdə  “Zənbur” 
jurnalının nəşri də Sabir satira ən'ənələrinin Bakıda və daha geniş 
ərazidə yayılmasına müsbət tə'sir göstərdi. Bundan başqa, ciddi 
mətbuat  orqanlarında  da  Sabir  ən'ənələri  ilə  bağlı  olan  yazılar 
dərc olunurdu. 1910-cu ildə xalq şairinin Bakıya işləməyə gəlişi 
və burada geniş ictimai-ədəbi fəaliyyət göstərməsi isə onun satira 
məktəbinin  Bakı  şö'bəsiniıı  həm  ideya-məzmun,  həm  də  bədii 
sənətkarlıq  cəhətdən  dərinləşməsinə  və  zənginləşməsinə  səbəb 
oldu.  Çünki  Bakıda  Sabir  satira  ən'ənələri  ilə  yazan  müəlliflər 
kollektivinin  çoxu  “Zənbur”  jurnalı  “Həqiqət”  və  “Günəş” 
qəzetləri redaksiyalarında onunla birgə çalışır, əsərlərini ilk dəfə 
öz  ustadlarına  oxuyaraq,  Sabirin  məsləhət  və  tövsiyələrindən 
faydalanırdılar.  Beləliklə,  onlar  bir  növ  qeyri-rəsmi  ədəbi 
məclisdə  birləşmiş  olurdular  ki,  bunun  da  sükançısı,  şübhəsiz, 
Sabir  idi.  Məhz  belə  bir  satirik  müəlliflər  kollektivinin  ya-
ranmasından  doğan  ehtiyacın  nəticəsi  olaraq  “Günəş”  qəzetinə 
əlavə olaraq “Palanduz” adlı satirik səhifə açıldı. 
“Palanduz”un  ilk  nömrəsi  qəzetin  8  oktyabr  tarixli  36-cı 
nömrəsinə  əlavə  olaraq  çıxdı.  Bu  səhifənin  əsas  istiqaməti  ta-
mamilə satirik mahiyyətdə idi. Səhifəıım adından tutmuş orada 
işlənən başlıq və imzalar belə satirikdir. Məsələn, “Palanduz”un 
müdiri  “Toxmaq”,  naşiri  “Heyvərə”  idisə,  üzvləri  “Qıyıq”, 
“Sancaq”,  “Biz”,  “Töylə  mıxı”,  “Balta”,  “Mismar",  “İynə”, 
“Xüflan”, “Arıq”, “Əyyar” və başqalarından ibarət idi. Səhifədə 
əsas  e'tirabilə  ictimai  və  siyasi  mahiyyəti  satirik  şerlər  və  fel-
yetonlar,  hekayə  və  xəbərlər,  poçt  qutusu  və  məktublar  dərc 
olunurdu. Qəzetin səhifələrində, demək olar, hər gün ictimai-si-
yasi ruhlu satiralarla, kəskin taziyanələrlo 
çıxış 
edən Sabir “Pa- 
lahduz”un  da  ən  fəal  müəlliflərindən  və  ideya-bədii  rəhbərlə-
rindən idi. Burada onun əsərləri əsas e tibarilə “Çuvalduz' 

---

89 
 
 
ümumi başlığı və “Nizədar” imzası ilə çıxırdı. Satirik səhifəni; 
adı ilə  xalq  şairinin  orada  çap  etdirdiyi  əsərlərin ümumi başlığ 
nııı həmqafiyə olmasına da (“Palanduz” “Çuvalduz”) təsadüf hal 
kimi baxılmamalıdır. Sabirin burada işlətdiyi imza da “Palanduz 
’un  digər  müəlliflərinin  imzalarından  seçilir.  O  biri  müəlliflər 
səhifəni sadəcə olaraq Nizəsi, Bizi, Mismarı və s. idilərs Sabir 
“Nizədarı”,  yə  ni  bayraqdan  idi.  “Palanduz”un  üzvləri  Sibiri 
özlərinə  ustad  hesab  edir,  onun  adını  (daha  doğrusu,  bu  ss- 
hifədəki  əsas  gizli  imzasını—”Nizədar”ı)  hörmətlə  çəkir,  satin 
sının ictimai-bədii tə sir gücünə yüksək qiymət verir, xalq şain 
nin satiraları mövzusunda əsərlər yazırdılar. Səhifənin ilk nöm 
rəsindən  başlayaraq  Sabir  orada  müntəzəm  surətdə  çıxış  edi
1 
“Inteligentlər deyir ki”, “Millət deyir ki”, “Axşam olcaq...' 
Mürtəcelər, sevinin; kişvəri-İranə yenə”, “Şurə gəlib şad olun 
iranlılar! və s. kəskin ictimai-siyasi ruhlu əsərlərini məhz bun da 
dərc  etdirmişdir.
1
  Lakin  bu  ardıcıllıq  uzun  sürmədi.  Həm  Bs 
laxam məktəbinin ağır vəziyyəti ilə əlaqədar yaranan maddi və 
mənəvi  çətinliklər,  həm  haqsız  təqib  və  hədələr,  həm  də  mət 
buatda  göstərdiyi  gərgin  və  məhsuldar  fəaliyyət  onsuz  da  xəst 
olan şairi üzürdü. “İdrakdır müsibətə nıiyzan...”, “Dərdim oldu 
ki... və s. əsərlər bu üzüntü və sarsıntıların nəticəsi kimi üz çıxdı. 
Lakin  həmin  əsərlər  də  təkcə  şəxsi  duyğulardan  ibrət  olmayıb 
ictimai mahiyyət kəsb elməkdədir. 
Sabir  cismən  tamam  zəifləmişdi.  Ona  görə  də  Şamaxıya  öz 
aiələsinin yanınaa getdi. Bununla da “Palanduz” satira məclisin 
dən bır müddət uzaqlaşdı. Şairin satiralarını diqqətlə izləyib, in- 
tızarla gözləyən oxucular onun imzasını səhifədə (“Palanduz da) 
görmədikdə  böyük  narahatlıq  hissi  ilə  redaksiyaya  müraciət 
edərək bunun səbəbim soruşdular. Redaksiya “Palan- 
1. Bax: Alxan Məmmədov. Sabir 
qəz., 25 dekabr 1986. 
və "Palanduz” satira məclisi. “Elm' 

---