Anar İsayev Ramil Rəhimov

 
245 
 
1492-ci il
 
 
Xristofor Kolumb Amerikanı, Kuba və Haiti adalarını kəşf etdi. 
1498-ci il
 
 
Vasko da Qama Hindistana gedən dəniz yolunu kəşf etdi. 
1499-1504-cü illər
 
Ameriqo Vespuçi Amerikanın yeni qitə olduğunu sübut etdi. 
1519-1522-ci illər
 
Fernando Magellanın ilk dünya səyahəti. 
XV-XVI əsrlər
 
Ticarət  yolları  Aralıq  dənizindən  okeanlara  keçdi.  Müstəmləkə  əsarətinin  əsası 
qoyuldu. 
XVI əsr
 
Portuqaliyalılar  Ərəbistan  və  Hindistan  yarımadasını,  Şərqi  Afrikanın  Hind 
okeanı  sahillərini,  Zond  və  Molukk  adalarını,  Cənubi  Amerikada  Braziliyanı, 
ispanlar  Braziliyadan  başqa,  bütün  Cənubi  Amerikanı,  Perun,  Kuba  və  Karib 
dənizinin adalarını tutaraq müstəmləkəyə çevirdi. 
***
 
V-VIII əsrlər
 
Orxon-Yenisey abidələri tərtib olundu. 
IX əsr
 
 
Bulqar şairi Mikayıl Baştun «Şan qızı dastanı» əsərini yazdı. 
870-950-ci illər
 
Şərqin böyük mütəfəkkiri Fərabinin yaşadığı dövür. 
973-1048-ci illər
 
Əbu Reyhan əl-Biruninin yaşadığı dövür. 
980-1037-ci illər
 
İbn Sinanın  yaşadığı dövür. 
IX əsr
 
Əhməd əl-Bəlazuri tərəfindən  «Ölkələrin fəthi» adlı tarixi əsəri yazıldı. 
1029-1105-ci illər
 
Görkəmli türk astronomu Mahmud Qaşğarinin həyat və fəaliyyəti dövrü. 
1048-1131-ci illər 
Ömər Xəyyamın  həyat və fəaliyyəti dövrü. 
1066-cı il
 
Bağdadda «Nizamiyyə» mədrəsəsi açıldı. 
XIII əsr
 
Dehli sultanı Qütbəddin Aybək tərəfindən «Qütb minar» abidəsi inşa etdirildi. 
XIII-XIV əsrlər
 
Təbrizdə Rəşidiyyə ali mədrəsəsi  fəaliyyətə başladı. 
1465-1554-cü illər
 
Böyük türk dənizçisi və coğrafiyaçısı Piri Rəisin həyat və fəaliyyəti dövrü. 
XVI əsr
 
Hindistan mədəniyyətinin «Əkbər əsri». Moğol hökmdarı Əkbər şahın dövrü.  
XIV əsr
 
Əmir Teymur tərəfindən Səmərqənddə  «Gur Əmir» türbəsi inşa etdirildi. 
XV-XVI əsrlər
 
Memar  Sinan  Xoca  tərəfindən    Şahzadə,  Süleymaniyyə  və  Səlimiyyə  cameləri 
inşa  edildi.  İstanbulda  Çinili  köşk,  Topqapı,  Fənərbağça  dultan  sarayları  inşa 
olundu. 
 
*** 
III əsr
 
 
Mayya yazısı meydana gəldi. 
532-537-ci illər
 
 
Yustinianın əmri ilə ―Müqəddəs Sofiya‖ kilsəsi tikildi. 
VIII-IX əsrlər
 
 
Mayyalılar tərəfindən Uşmalada hökmdar sarayı inşa edildi. 
1045-ci il
 
 
Konstantinopolda ilk universitet fəaliyyətə başladı. 
XI əsr
 
 
Konstantinopolda ilk ali tibb məktəbi  yaradıldı. 
XI-XII əsrlər
 
 
Mayyalılar tərəfindən Çiçen-İtsada rəsədxana inşa edildi. 
XII əsr
 
 
Kordova məscidi və Seviliyada Əlkəsar sarayı inşa edildi. 
XII əsr
 
 
Avropada ilk ali məktəblər - universitetlər meydana gəldi. 
1158-ci il
 
 
İtaliyada Boloniya universiteti yaradıldı. 
XIII əsr
 
 
İngiltərədə Oksford universiteti yaradıldı. 
XIII-XV əsrlər
 
 
Qranada hakimlərinin Əlhambra sarayı (Qırmızı saray) inşa edildi. 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
246 
 
YENİ DÖVR 
 
 
1722-ci il
 
 
Əfqanlar İsfahan şəhərini ələ keçirdi. 
1724-cü il, iyun
 
Osmanlı ilə Rusiya arasında  İstanbul müqaviləsi imzalandı. 
1731-ci il
 
Şah  II  Təhmasib  İrəvan  yaxınlığında  döyüşdə  osmanlılar  tərəfindən  
məğlubiyyətə uğradıldı. 
1732-ci il
  
II Təhmasib Nadir xan tərəfindən hakimiyyətdən kənarlaşdırıldı və onun oğlunu 
III Abbas adı ilə  şah elan edi. Səfəvilər dövlətində real hakimiyyət Nadir xanın 
əlinə keçdi. 
1733-cü il
 
Nadir xan osmanlılarla sülh bağladı. 
1736-cı il, mart
 
Muğan  qurultayını  çağırıldı. 
Nadir  xan  şah  seçildi.  Səfəvilər  sülaləsinin 
hakimiyyətinə  son  qoyuldu.  Nadir  xan  tərəfindən  Azərbaycan  Əfşarlar 
imperiyasının əsası qoyuldu. 
1736-1747-ci illər
 
 
Nadir Şah Əfşar İmperiyasının mövcud olması dövrü. 
1737-ci il
 
Nadir şah  Əfqanıstana yürüş etdi. 
Qəndəhar və Kabul ələ keçirildi. 
1738-ci il
 
Nadir şah Hindistana yürüş etdi.
 
1739-cu il
 
Karnal döyüşü
. Nadir şah moğol qoşunlarını  məğlub edərək Dehlini tutdu. 
 
1740-cı il
 
Nadir  şah  Türküstana  yürüş  etdi. 
Buxara  xanı      və 
Xivə  xanlıqları  Nadir  şahın 
hakimiyyətini qəbul etdi.
 
1743-1746-cı illər
 
 
Nadir şah Osmanlı imperiyası ilə müharibə apardı.
 
1747-ci il
 
 
Nadir şah  sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Əfşar İmperiyası süqut etdi.
 
XVIII əsrin 50-ci illəri
 
İran  və  Azərbaycanda  mərkəzi  hakimiyyəti  ələ  keçirmək  uğrunda  Məhəmməd 
Həsən  xan  Qacar,  Kərim  xan  Zənd  və    Fətəli  xan  Əfşar  arasında  mübarizə 
başladı. 
1759-cu il
 
 
Məhəmməd Həsən xan Qacar öldürüldü. 
1763-cü il
 
Kərim  xan  Zənd  Urmiya  xanı  Fətəli  xan  Əfşarı  məğlub  edərək  Azərbaycan  və 
İranda hakimiyyəti ələ keçirdi. 
1785-ci il
 
 
Ağa Məhəmməd xan Qacar Zəndlər üzərində qələbə çaldı. 
1794-cü il
 
Azərbaycan-türk soyundan olan Qacarlar sülaləsi hakimiyyətə gəldi. 
1795-ci il
 
 Ağa Məhəmməd xan Qacarın Qafqaza birinci yürüşü. İrəvan və Tiflis şəhərləri 
ələ keçirildi. Şuşanın 33 günlük mühasirəsi isə uğursizluqla nəticələndi. 
1796-cı il
 
Ağa  Məhəmməd  xan  Qacar  özünü  şah  elan  etdi.  İranda  Qacarlar  sülaləsinin 
hakimiyyəti başladı. 
1796-1925-ci illlər
 
 
İranda Qacarlar sülaləsinin  hakimiyyəti dövrü. 
1797-ci il
 
Ağa  Məhəmməd  xan  Qacarın  Qafqaza  ikinci  yürüşü.  Ağa  Məhəmməd  şah 
Şuşada sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. 
1800-cü il
 
Malkolmun  başçılıq  etdiyi  İngiltərə    nümayəndə  heyəti  İrana  gəldi.  İranla 
ingilislər  arasında  siyasi  və  ticarət  müqaviləsi  imzalandı.  Qacarlar  dövlətinin 
İngiltərədən asılılığının əsası qoyuldu. 
*** 
1674-cü  il
 
 
 
Hindistanda Maratx dövləti  yarandı.  
1658-1707-ci illər
 
Moğol imperatoru Övrəngzəbin hakimiyyəti illəri. 
XVII əsrin əvvəlləri
 
 
İngilislər moğollardan Suratda ticarət məntəqəsi yaratmağa icazə aldı. 

---