Anar İsayev Ramil Rəhimov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
212 Beləliklə, XVII əsrin ikinci yarısında Rusiya xarici siyasəti qarşısında dayanan yalnız bir məsələ - Ukrayna və Belarusiya torpaqlarını birləşdirmək siyasəti yerinə yetirmiş oldu. XVII əsrin ikinci yarısında Rusiya ilə Çin arasında münaqişə baş verdi. Bu dövrdə Rusiyanın şərqdə - Amur çayı sahilində möhkəmlənmək cəhdləri Çinlə münasibətləri kəskinləşdirdi. 1689-cu ildə Rusiyanın Çinlə imzaladığı Nerçinsk müqaviləsinə görə Amur çayı iki dövlət arasında sərhədə çevrildi. Reç Pospolita dövlətinin (1569-1795) ərazisi Nerçinsk müqaviləsinə əsasən Rusiya-Çin sərhəddi I Pyortun hakimiyyətə gəlməsi (1689) Çar Aleksey Romanovdan sonra oğlu Fyoder Alekseyeviç (1676-1682) hakimiyyətə gəldi. 1682-ci ildə Fyoder Alekseyeviçin ölümündən sonra isə I Pyotor çar seçildi. I Pyotr azyaşlı olduğu üçün idarə işlərini faktiki olaraq bacısı Sofiya (1682-1689) öz əlinə aldı. Lakin bir müddət sonra I Pyotr bacısını hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağa nail oldu. Belə ki, 1689-cu ildə bacısına qalib gələn I Pyotr (1689-1725) onu monastra göndərdi və təkbaşına hakimiyyətə nail oldu. Şimal müharibəsi (1700-1721) Baltik dənizi sahillərini ələ keçirmək üçün Rusiya ilə İsveç arasında 1700-cü ildə başlanan müharibə 21 il (1700-1721) davam etdi. Bu müharibə Şimal müharibəsi adlanır. I Pyotrun hərbi islahatları və yeni yaratdığı ordu 1721-ci ildə Rusiyaya Şimal müharibəsini uğurla başa çatdırmağa kömək etdi. 1721-ci ilin avqustunda Fillandiyanın Niştadt şəhərində Rusiya ilə İsveç arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Sülhün şərtlərinə görə: 1. Rusiya Baltik dənizinə çıxış əldə etdi. 2. Rusiya Baltik dənizinin sahili ərazilərinə yiyələndi. Niştadt sülh bağlandıqdan sonra Senat I Pyotora imperator titulu verdi, Rusiya isə rəsmi surətdə Rusiya imperiyası adlanmağa başladı. I Pyotrun islahatları XVII əsrin sonlarında gərgin beynəlxalq vəziyyət, eləcə də Rusiyanın gələcək inkişafı bütün sahələrdə islahatların həyata keçirilməsini zəruri edirdi. Baltik dənizinə çıxmaq uğrunda 1700-cü ildə İsveçlə müharibənin başlanması I Pyotru müəyyən islahatlar həyata keçirməyə vadar etdi. Hərbi islahata əsasən ordu yenidən təşkil olundu. Ordunun komplektləşdirilməsi üçün hər 20 kəndli həyətindən bir rekrut (əsgər) toplanırdı. Hərbi islahat nəticəsində daimi ordu və donanma yaradıldı. Dövlət idarəçilik islahatlarına əsasən 1711-ci ildə idarəçilik sistemini möhkəmləndirmək məqsədilə Boyar duması əvəzində Senat yaradıldı . Senat I Pyotrun ölkədə olmadığı müddətdə icra orqanı kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bir müddət sonra Senat ali icra orqanına çevrildi və məhkəmə funksiyasını da həyata keçirməyə başladı. Prikazların əvəzinə isə 12 kollegiya yaradıldı. Fyoder Alekseyeviç Sofiya I Pyotr 213 İnzibati islahata əsasən Rusiya 8 quberniyaya bölündü. Quberniyalara başçılıq edən qubernator quberniyada ordu, məhkəmə və bütün idarəetmə orqanlarına başçılıq edirdi. Dini islahata əsasən I Pyotr patriarx vəzifəsini ləğv edərək kilsə işlərini dövlət idarəsi olan Sinoda həvalə etdi və kilsə dövlətə tabe edildi. I Pyotrun islahatları nəticəsində Rusiyada ilk teatr, qəzet, dövlət kitabxanası, təbiətşünaslıq muzeyi, Elmlər Akademiyası, təqvim və əlifba yaradıldı. I Pyotrun islahatları ölkənin yenidən qurulmasına və Avropa ölkələrindən geridə qalmasının aradan qaldırılmasına ciddi təsir göstərdi. Rus boyarları Rusiya ordusunun əsgərləri (XVIII əsrdə) Yekaterinanın hakimiyyətə gəlməsi (1762) 1725-ci ildə I Pyotr vəfat etdi. I Pyotr öləndən sonra yerinə kimin keçəcəyi haqqında vəsiyyət qoymadığı üçün onun vəfatından keçən 37 il ərzində (1725-ci ildən 1762-ci ilədək) Rusiyada beş dəfə saray çevrilişi baş verdi. Əvvəlcə I Pyotrun həyat yoldaşı I Yekaterina (1725-1727) taxta çıxdı. Ondan sonra 12 yaşlı nəvəsi II Pyotr (1727- 1730) çar elan edildi. Daha sonra I Pyotrun qardaşı qızı Anna İvanova (1730-1740) və Yelizaveta Petrovna (1741- 1761) hakimiyyətə gətirildi. 1762-ci ildə saray çevrilişi nəticəsində Rusiya taxt-tacına II Yekaterina sahib oldu. II Yekaterinanın (1762-1796) hakimiyyəti dövründə: Rusiya imperiyasının sərhədləri qərbə və cənuba doğru daha da genişləndi. I Pyotrdan sonra dəyişməyən dövlət idarəçiliyində islahatlar həyata keçirildi. I Pyotrun Qara dənizə çıxışın təmin edilməsi siyasəti davam etdirildi. «Şərq məsələsi» layihəsi irəli sürüldü. Osmanlı dövləti ilə uğurlu müharibələr aparıldı. Krım xanlığı Rusiyaya birləşdirildi. XVIII əsrin ikinci yarısında Rusiyanın xarici siyasəti XVIII əsrin ikinci yarısında Rusiyanın xarici siyasətində təcavüzkarlıq hətəkətləri daha da kəskinləşərək təhlükəli xarakter aldı. Bu dövrdə Rusiyanın manufaktura sənayesinin sürətli inkişafı onun xammala və satış bazarına ehtiyacını artırdı. Rusiya imperiyası hələ I Pyotr dövründən başlayaraq Azov, Qara və Xəzər dənizi ətrafı torpaqları ələ keçirib rus manufakturasının xammal bazarına çevirməyə çalışırdı. Məhz bu səbəbdən XVIII əsrin ikinci yarısında I Pyotrun planlarını davam etdirən Rusiya diplomatiyasının xarici siyasətində isti dənizlər uğrunda mübarizə əsas aparıcı xətt olaraq qalırdı. Rusiyanın beynəlxalq ticarət əhəmiyyəti olan Dnepr və Volqa çayları müvafiq olaraq Qara və Xəzər dənizinə axırdı. Bu dənizlər həmin çayların beynəlxalq ticarətdə bir növ davamı idi. Bütün rus tacirləri Qara və Xəzər dənizləri vasitəsilə bir çox ölkələrlə ticarət apara bilərdilər. Lakin XVIII əsrin ikinci yarısında Buq, Dnepr və Don çaylarının mənsəbləri istisna olmaqla Qara dənizin bütün şimal sahilləri Osmanlı dövləti və onun vassalı olan Krım xanlığının nəzarəti altında idi. Qara dəniz hövzəsi də tamamilə Osmanlı dövlətinin əlində idi. Qara dənizi özünün «daxili dənizinə» çevirən Osmanlı hökuməti burada başqa dövlətin bayrağı altında gəmilərin üzməsinə yol vermirdi. Odur ki, Rusiya və Osmanlı dövlətləri arasında 1768-ci ildə növbəti müharibə başladı. 1770-ci ilin yayında tərəflər arasında baş verən Larqa və Kaqul döyüşlərində rus qoşunları qələbə qazanaraq: Dunayın sağ sahilini ələ kemirdi. Bessarabiya, Valaxiya və Moldova tutuldu. Avropa dövlətləri Rusiyanın Balkanlarda güclənməsini istəmədiyi üçün Rusiyanı Osmanl dövləti ilə müharibəni dayandırmağa və danışıqlara başlamağa məcbur etdi. 1774-cü ildə Osmanlı dövləti ilə Rusiya arasında Bolqarıstanın Kiçik Qaynarca kəndində sülh bağlandı. Kiçik Qaynarca sülhünün şərtlərinə əsasən: 1. Dnepr və Cənubi Buq çayları arasındakı ərazilər, həmçinin Kabarda Rusiyaya keçdi və Rusiyanın ticarət gəmilərinə Qara dənizdə, Bosfor və Dardanel boğazlarında sərbəst üzmək hüququ verildi. II Yekaterina Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|