Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

6 
 
 
yükseldiği temeldir. Bu insan tipinin Veblen tarafından yapılan “şen şakrak, coşkulu” 
eleştirisine göre: 
Hazza  odaklı  insan  kavramında  kişi,  uyarıma  bağlı  olarak  yeri  değişen  ama  şekli 
değişmeyen  mutluluk  arzusuyla  dolu  homojen  bir  top  gibi  titreşen  bir  zevk  ve  acı 
terazisidir. Öncesi ve sonrası yoktur. Kuvvetler sepetinden bir dış etkiye maruz kalıp da 
yerinden  oynatılmadıkça  kararlı  dengesini  sürdüren,  yalıtık,  eksiksiz  bir  insan 
müsveddesidir. Eleman uzayında durumdan vazife çıkarır ve kuvvetler paralelkenarınca 
yamultulana kadar ruhsal ekseni etrafında topaç gibi döner. Darbenin  kuvvetine maruz 
kalınca da, kendinden-şarjlı arzu topu gibi başlangıçtaki huzuruna kavuşur (Veblen’den 
aktaran Dowd, 2013: 125). 
Klasik  iktisadi  analizin  üretim  alanına  yoğunlaşmasına  ve  değerleri  üretim 
maliyeti  temelinde  nesnel  olarak  açıklamasına  karşılık  marjinalistler,  analizlerinde 
mübadele alanına odaklanır ve değeri, rasyonel bireyin metaya atfettiği öznel faydayla 
açıklarlar.  
Klasik analizde insanların ve ulusların zenginliğiyle ilgili bir bilim olan iktisat, 
nesnel emek değer kuramı yerini öznel fayda kuramına bırakırken bir tercih kuramı 
hâline gelmiştir (Buğra, 2011: 14). Örneğin klasik iktisadın öncülerinden Smith’e göre 
politik iktisatın problemi, halkı da, hükümdarı da zengin etmektir (Smith, 2011: 455); 
Ricardo’ya göre bir ülkenin servetinin artışı ve artan ürünün dağılımının kurallarının 
saptanmasıdır  (Ricardo,  1962:  24);  Malthus’a  göre  ise,  zenginlik  artışını  etkileyen 
sebepleri araştırmaktır (Malthus, 1974: 21). 
Jevons’a  gelindiğinde,  iktisadın  amacı,  “en az acıyla en  fazla haz satın alarak 
mutluluğu maksimize etme”ye evrilmiştir (Jevons, 1965: 23). 
Bu  çalışmada,  klasik  politik  iktisattan  marjinalizme  geçişteki  kuramsal 
dönüşüm, ücret kavramı çerçevesinde incelenecektir.  

---

7 
 
 
Kapitalist üretim tarzının yerleşmesi ve sonrasında Sanayi Devriminin kapitalist 
gelişmeye verdiği büyük itki neticesinde toplumun git gide daha büyük bölümünün 
geçimi,  ücrete  dayalı  hâle  gelmeye  başlamıştır.  Örneğin  2015  yılında  Türkiye’de 
ücretli çalışma, tüm çalışma biçimlerinin %67,7’sini oluşturmuştur (TÜİK, Şubat 2015 
İşgücü  İstatistikleri).  Ücret,  toplumun  çoğunluğunun  maddi  koşullarını  doğrudan 
etkilemektedir.  
Çalışmamızın  amacı,  klasik  politik  iktisattan  marjinalizme  geçerken, 
iktisatçıların ücret kavramını ele alışlarında nasıl bir dönüşümün gerçekleştiğini ve bu 
dönüşümünün maddi toplumsal dinamiklerini ortaya koymaktır. Çalışmamızda, klasik 
politik  iktisat  ve  marjinalizm  başlıkları  altında  değerlendireceğimiz  iktisatçıların 
öncelikle  değer  teorilerine  değinilecek,  sonrasında  emeğin  (emek  gücünün)  değeri 
olan ücret teorileri, iktisatçıların teorilerini oluşturdukları maddi koşullarla birlikte ele 
alınacaktır.  İncelemeye,  ücret  düşüncesinin  dönüşümünün  ve  bunun  toplumsal 
devinim/dönüşümle  ilişkisinin  daha  açıklıkla  görülebilmesini  sağlayacağı 
düşünüldüğünden  ve  kuşkusuz,  bugünkü  düşünme  biçimlerine  katkılarının  inkâr 
edilemez olduğundan klasik politik iktisat öncesi ücret düşüncesi ile başlanacak. Bu 
ilk  bölümde,  Antik  Çağ  ve  Orta  Çağ’da  dönemlerin  ücret  konusundaki  hâkim 
düşünceleri ortaya konulacak. İkinci bölümde klasik politik iktisat okulunun başlıca 
isimlerinin  değer  ve  ücret  teorileri  incelenecek  ve  klasik  politik  iktisadı yetkinlikle 
eleştiren Marx’ın değer ve ücret teorileri ele alınacaktır. Çalışmamızın üçüncü ve son 
bölümünde “marjinal devrimi” gerçekleştiren üç isim Carl Menger, William Stanley 
Jevons  ve  Léon  Walras’ın  değer  ve  ücret  teorileri  incelenecek,  marjinalist  ücret 
teorisinin nihai biçimini formüle eden John Bates Clark’a kısaca değinilecek ve ücret 
düşüncesinin dönüşümünün dinamikleri ile ilgili bir tartışmaya yer verilecektir.

---

I.
 
KLASİK POLİTİK İKTİSAT ÖNCESİNDE ÜCRET DÜŞÜNCESİ 
İktisadi  düşünce,  toplumun  maddi  koşullarıyla  ve  törel  tutumlarıyla  karşılıklı 
ilişki  içindedir.  Yani  onlardan  etkilenir  ve  onları  etkileme  gücüne  sahiptir. 
Toplumların  üretim  tarzları  ve iktisat düşünceleri arasındaki karşılıklı etkileşimi ve 
klasik  politik  iktisadı  önceleyen  ve  üzerinde  etkide  bulunduğu  tartışmasız  olan 
düşünsel  temeli  kavrayabilmek  için,  ücret  kavramını  incelememize,  klasik  politik 
iktisadın doğuşundan daha geriye giderek başlayabiliriz.  
 
İktisadi  düşüncenin  izlerini  Antik  Çağ’a  kadar  sürebilmenin  mümkün 
olduğundan  bahsetmiştik.  Antik  Çağ’da  ücret  kavramına  yaklaşımı  incelemek  için, 
dönemin düşünce sistematiğini karakterize eden, eserleri insanlığın düşünme biçimini 
önemli  ölçüde  etkilemiş  olan  ve  etkilemeye  devam  eden  Platon  ve  Aristoteles’in, 
kavram üzerine görüşlerine başvurmalıyız. Öncelikle, düşüncelerinin geliştiği maddi 
ortamla  ilgili  fikir  sahibi  olabilmek  üzere  Antik  Yunan  polislerindeki  sosyal  ve 
ekonomik yaşamı kısaca inceleyelim. 
Yunan  polislerinde  ekonomik  hayat,  kendine  yetme  ve  diğer  polisler  ve 
bölgelerle ticari ilişkiler  sürdürme çabası  olarak  karakterize edilebilir (Küçükkalay, 
2014: 78). Polislerdeki temel ekonomik faaliyetler, henüz kavramsal bir bütün olarak 
“ekonomi”  kavramıyla  açıklanmamış  olmakla  beraber  (Finley,  2007:  6)
7
,  tarım  ve 
çeşitli zanaatlardır.  
                                                 
7
 Ayşe Buğra, Antik Çağ toplumlarının üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetlerinin bütününü oluşturan bir 
ekonomileri olduğunu; bu anlamda sorunun “ekonominin varlığı ya da yokluğu değil, neden toplumun bütününden 
ayrışmış şekilde algılanmadığı” olduğunu söyler (Buğra, 2011: 48).  
I.1. Antik Çağ’da “Mutlu” ve “İyi” Bir Yaşam İdeali 

---