AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 54 ARDNŞ-nin sərəncamında olan quyulardan neft hasilatı və onun istifadə istiqamətləri
394 dözümlüyü, istehsal xərclərinin səviyyəsi və onların aşağı salınması məsələləri, rentabelliyin yüksəldilməsi və s. bu kimi mühüm keyfiyyət göstəriciləri maraqlandırırsa, onda optimal struktur sadaladığımız bu və buna oxşar digər göstəricilərin lazımi səviyyəsini təmin edə bilən struktur olmalıdır. Ümumi şəkildə sənayenin sahə strukturu keyfiyyət baxımından o vaxt optimal hesab edilə bilər ki, əgər sənaye mümkün olan qədər qısa müddətə, minimum istehsal xərcləri ilə rəqabət dözümlü istənilən məhsulu istənilən həcmdə, çeşiddə və nomenklaturada istehsal edə bilsin. Sənayenin sahə strukturuna, onun optimallıq səviyyəsinə qiymət ver mək üçün digər yanaşmalardan da istifadə oluna bilər. Məsələn, əgər tədqiqatçını ölkənin sərəncamında olan maddi-enerji resurslarından, təbii sərvətlərdən, insan resurslarından, ayrı-ayrı məhsullar üzrə əldə olan xammal bazasından istifadə olunması səviyyəsi maraqlandırırsa onda sənayenin strukturuna bu səpgidən yanaşmaq lazımdır. Bu cür yanaşmada ölkə sənayesinin strukturu o zaman optimal hesab oluna bilər ki, ölkə sərəncamında olan resurslardan maksimum istifadə olunmasına imkan yaratsın. Burada söhbət konkret olaraq nədən gedir? Söhbət ondan gedir ki, daxili bazarı zənginləşdirmək, daxili bazarı vətən məhsulları ilə doldurmaq üçün ölkənin bütün yeraltı və yerüstü sərvətlərindən xammal kimi istifadə edib konkret məhsul istehsal etmək lazımdır. Lakin bunun üçün ilk növbədə sənayenin sahə quruluşu təkmilləşdirilməli və müvafiq istehsallar, yarımsahələr və sahələr yaradılmalıdır. Bizim respublikamız üçün bunun nə demək olduğunu çoxlu misalla göstərmək olar. Azərbaycan Respublikası həmişə özünün pambığı, üzümü, tütünü, meyvə-tərəvəzi, mineral suları, faydalı qazıntıları və s. ilə zəngin olub. Deməli, sənaye elə istiqamətdə inkişaf etdirilməlidir ki, bu xammallardan maksimum istifadə edilsin. Azərbaycanda olan xammal bazası imkan verir ki, respublikamızda güclü emal sənayesi inkişaf etdirilsin. Belə sahələrə maşınqayırma, yeyinti və yüngül sənayeləri, neft emalı sənayesi və s. daxildir.
395 Sənaye iqtisadiyyatının aparıcı sahəsidir və onu ölkənin bütün bölgələrində inkişaf etdirməyə səy göstərilməlidir. Yəni respublikanın sənaye müəssisələri ölkə ərazisində proporsional yerləşdirilməlidir. Bu- nun çox böyük sosial əhəmiyyəti vardır. İlk növbədə bu hər bir iqtisadi rayonda yerli xammal və materiallardan və insan resurslarından səmərəli istifadə olunması üçün münasib şərait yaratmış olur, əhalinin iri şəhərlərə axını azalır, nəqliyyat xərcləri azalır, insanların mədəni, intellektual və yaşayış səviyyələri yüksəlir. Deməli, əgər tədqiqatçını ölkənin bütün ərazilərinin kompleks inkişaf etdirilməsi məsələləri maraqlandırırsa onda söhbət sənayenin ərazi quruşundan getməlidir. Sənayenin ərazi quruluşu ümumi sənaye məhsulunun və yaxud da bu və ya digər sənaye sahəsi məhsulunun hansı hissəsinin (xüsusi çəkisinin) hansı iqtisadi ra-yonda istehsal olduğunu göstərir. Cədvəl 53-də Azərbaycan Respublikasında sənayenin ümumi məhsul buraxılışı üzrə sahə strukturu verilmişdir. Göründüyü kimi iriləşdirilmiş şəkildə respublikamızda 9 sənaye sahəsi fəaliyyət göstərir. Yanacaq sənayesi 2000-ci ildə sənayenin ümumi məhsulunun 65,5 faizini istehsal etmişdir. 2001-ci ildə yanacaq sənayesinin ümumi sənaye məhsulundakı xüsusi çəki 64,9%, 2002-ci ildə isə - 58,9% səviyyəsinə çatıb. Yanacaq sənayesində neft və qaz hasilatı üstün xüsusi çəkiyə malikdir.
2000 2001 2002
Sənaye - cəmi o cümlədən 100
100 100
Elektroenergetika 11,7
9,9 9,4
Yanacaq sənayesi: O cümlədən: neft, qaz hasila tı sənayesi. Neft ema lı sənayesi.... 65,5
17,8 64,9
52,9
12,0 58,9
47,5
11,4
396 Qara və əlvan metallurgiya 0,3
1,1 2,9
Kimya və neft-kimya sənayesi 3,2
3,4 4,3
Maşınqayırma və metal emalı sənayesi 1.8 2,6
3,4 Tikinti material ları sənayesi 0,7
0,8 1,2
Yüngül sənaye 1,1
1,2 12,6
Yeyinti sənayesi 11,0
12,8 12,6
Digər sahələr 4,7
3,4 5,4
Baxılan dövrdə yanacaq sənayesinin həcmində hasilat bölməsinin xüsusi çəkisi 2000-ci ildə 48,7% təşkil etmişdir. 2001-ci ildə bu xüsusi çəki artıb - 52,9%, 2002-ci ildə nisbətən stabilləşib 47,5% təşkil edib. Xam neftin emalı məsələsi respublika üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Neft emalı sahəsinin sənayenin ümumi məhsulundakı xüsusi çəkisi 2000-
ci ildə 17,8 faiz olmuşdur. Bu xüsusi çəkinin 2001-ci ildə 12,0 faizə və 2002-ci ildə 11,4 faizə qədər enib. Respublika müstəqilliyini bərpa edən ildə onun sərəncamında 20 milyon tondan çox neft emal etmək imkanında olan neftayırma müəssisələri olmuşdur. Onlar indi də fəaliyyət gös-tərirlər. Lakin ortaya çıxan çətinliklər onların istehsal gücün-dən tam istifadə edilməsinə mane olsa da hazırda benzin, ağ neft, dizel yanacağı, yanacaq mazutu və s. bu kimi neft emalı məhsullarının istehsalı artmağa başlamışdır. Azərbaycanda neftin çıxarılması bilavasitə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən (ARDNŞ) və bağlanmış xarici kontrakt- lara əsasən yaradılan Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) tərəfindən həyata keçirilir. ARDNŞ-nin hasil etdiyi neftin çox hissəsi emal edilir. Lakin son illərdə emal edi-lən neftin həcminin azalması meyli vardır (bax cədvəl 54).
Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|