AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
bir m
əsələyə yönəltmişdir ki, özü-özlüyündə maddi istehsal da, insanların rifah halı da hansısa çox güclü, lakin ilk baxışdan nəzərə çarpmayan ictimai v ə dünyəvi amil və qanunauyğunluqlara tabedir. Bu qanunauyğunluqları aşkarlamaq və təcrübədə onlardan istifadə etmək üçün bir elm sah əsi tələb olunurdu. Məhz belə bir elmlə Dünya iqtisadiyyatı elmi məşğul olmalı idi. İnsanların iqtisadi proseslərin sirlərini öyrənmək istəyini təkcə özünüd
ərketmə, dünyəvi problemlərin dərinliklərinə müdaxiləetmə xüsusiyy
ətləri kimi daxili can atmalar ilə izah etmək düzgün olmazdı.Bu h əm də onların iqtisadi həyatın müxtəlif- həm lokalvə həm də qlobal- miqyaslarda t ənzimlənməsinə yönələn maraqlarından doğur və insanların obyektiv tələbatlarının ödənilməsi ilə əlaqədardır. İnsanlar h əmişə çalışmışlar ki, iqtisadi proseslərə təsir göstərsinlər və mümkün q ədər onları öz istədikləri istiqamətə yönəldə bilsinlər. Bu istək subyektl ərin istəyi olsa da onun obyektiv əsası vardır və daha güclüdür. M əhz bu obyektiv tərəf insanları getdikcə belə bir nəticəyə gəlməyə vadar etdi ki, iqtisadiyyat dünya miqyasında inkişaf etməlidir. Bundan b aşqa, qapalı iqtisadiyyatların meydana gəlməməsi üçün də dünya iqtisadiyyatının optimal inkişafı tələb olunurdu. Qapalı iqtisadiyyat ilik növbədə milli hökumətin (dövlətin) iqtisadiyyatını durğunluğa düçar edir, dünya elmindən, təcrübəsindən vaxtında və səmərəli istifadə edilməsinə əngəl törədir. Bizim öz respublikamız da daxil olmaqla digər keçmiş sosialist dövləti adlanan ölk
ələrin hazırda düşdükləri vəziyyət bunu bir daha sübut edir. M əlumdur ki, Rusiya kimi böyük bir dövlət də daxil olmaqla keçmiş postsovet ölk ələri hələ də transmilli korporasiyaları ilə məşhur olan, bazar iqtisadiyyatı sahəsində dərin təcrübəyə malik olan inkişaf etmiş ölk
ələrlə rəqabətdə uduzurlar. Təbii resurslarla zəngin, sənayeni inkişaf etdirm
əyə daxili imkanları və böyük hərbi gücü olan Rusiya XX əsrdə öz iqtisadiyyatını ABŞ, Yaponiya və Qərbi Avropa ölkələri səviyyəsinə qaldıra bilmədi. Milli iqtisadiyyatın strukturunu zaman-fəza daxilində operativ d əyişməyi bacarmayan Rusiya bu gün təkcə inkişaf etmiş ölk
ələrdən geri qalmır. Ən mühüm göstəricilər üzrə o heç kiçik ölkələrlə d ə yarışa girə bilmir. Məsələn, 1997-ci ildə Rusiyada adambaşına düşən ümumi milli m əhsulun dəyəri Estoniyanın həmin ildə əldə etdiyi eyni göst əricidən az olmuşdur. Bunun əsas səbəbi Rusiyanın uzun müddət dünya iqtisadiyyatına inte qrasiyasının zəif olması idi. H ərtərəfli sosial-iqtisadi inkişaf ərazi iqtisadiyyatının dərindən öyr ənilməsini tələb edir. Heç olmasa ona görə ki, istehsal sahələri də bu ərazilərdə fəaliyyət göstərir. Lakin çox zaman biz iqtisadiyyatı onun sah
ələri üzrə xarakterizə edirik və öyrənirik. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində isə iqtisadiyyatın ərazi baxımından öyrənilməsinin əvəzolunmaz əhəmiyyəti vardır. Axı son nəticədə istehsal olunan m əhsula və ümumiyyətlə, məhsuldar qüvvələrin inkişafına ərazinin mühiti güclü t əsir göstərir. Ekoloji təmiz məhsul istehsalı isə bilavasitə texnika v ə texnologiyadan deyil ərazidən, ətraf mühitdən asılıdır. Ərazinin istehsalda rolunu qeyd etdikdən sonra ərazilərin bir-biri ilə əlaqədar olması və bir-birinə təsir etməsi haqqında danışmaq olar. M əlum oldugu kimi, biz kənd, şəhər, ölkə, cənub, şərq və şimal və s. kimi əraziləri fərqləndirsək də bunlar hamısı bir-biri ilə əlaqədardırlar v ə sonda vəhdətlik təşkil edən Yer kürəsində yerləşirlər. Yəni bütün ərazi vahidləri tamın - Yer kürəsinin bir hissələridir. Eynilə hər bir ərazi vahidinin iqtisadiyyatı da Yer kürəsi (dünya) iqtisadiyyatının bir hiss əsidir.
Dem əli, milli iqtisadi sistemlər ilə dünya iqtisadiyyatı arasında olan münasib ətlərin tənzimlənməsi, inkişaf qanunauygunluqlarının öyr ənilməsi məsələsi ortaya çıxır ki, bunun da obyektiv əsası vardır. Bu obyektiv əsas fəlsəfi cəhətdən də izah oluna bilər. Söhbət burada ümuminin (dünya iqtisadiyyatının) təkin və xüsusinin (milli iqtisadiyyat sisteml
ərinin) qarşılıqlı əlaqəsindən, oxşarlığından və fərqli əlamətlərindən gedir. Dünya iqtisadiyyatı elminin (fənninin) meydana g əlib inkişaf etməsinin obyektiv əsasını da burada axtarmaq lazımdır. Lakin bir şey nəzərə alınmalıdır ki, dünya iqtisadiyyatının öyr
ənilməsinin son məqsədi milli iqtisadi yarımsistemlərin optimal inkişafını təmin etməkdir. Lakin bu optimallığa nail olmaq üçün birincisi, ümumi il ə xüsusi və təkərlərin oxşar əlamətlərinin, ikincisi, tama daxil olan komponentl ərin (subyektlərin, ölkələrin) arasında f əaliyyət göstərən qanunauyğun əlaqə formalarını dərindən öyrənmək, aşkar etmək və prosesi idarə etmək lazımdır. Bu məsələlərin həllinin z əruriliyi isə dünya iqtisadiyyatı fənninin bir elm kimi meydana g əlməsinə səbəb olmuşdur. Bel əliklə də, "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin meydana gəlib inkişaf etməsinin əsas obyektiv səbəbi ayrıca götürülmüş dövlətin öz s ərhədləri daxilində lazımi səviyyədə inkişaf edə bilməməsi faktı və Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|