Ari hastaliklari

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Temizlik   davranışı   (Enfeste   yavruyu   uzaklaştırma)   :  Bal 
arılarındaki   temizlikçi   davranışı,   ölmüş   yada   hastalıklı   yavruların 
atılmasına bakılarak yapılmaktadır. Bal arıları varroa ile bulaşık olan 
petek   gözlerini   bulabilmekte   ve   hastalıklı   larva   ve   pupaları 
uzaklaştırmaktadır.   Temizlik   yaparlarken   bir   varroa   içeren   yavrulu 
gözlerden   daha   çok   2   varroa   içeren   yavrulu   gözleri   tercih 
etmektedirler.   Arıların   varroa’lı   yavru   gözlerini   bulma   kabiliyetleri 
vardır. Petek gözü mühüründe küçük bir delik açarak bu gözü işaretler 
ve   daha   sonra   tekrar 
mühürleme   işlemi   yaparlar. 
Bu   işlem   sonucunda   bu   tür 
yavrulu   petek   gözlerinin 
mühürleri   daha   koyu   renkli 
olarak fark edilmektedir. Arılar 
işaretlenmiş   petek   gözü 
mühürünü   açarak   içindeki 
yavru arıyı uzaklaştırmaktadır. 
Temizlik   özelliği   iyi   olan   bal   arılarında   hastalık   görülme 
oranları daha düşük olmaktadır. Tunus’daki Apis mellifera intermissa 
arısı, Avrupa ırkı arılara kıyasla çok daha fazla temizlikçidir.   Aynı 
şekilde Afrikalılaşmış arılarda Avrupa ırkı arılara oranla daha   fazla 
temizlikçidir.   Aynı ırk arılar içinde de bir koloniden diğer koloniye 
temizlik yapma özelliliği değişmektedir.
Peteğin kapalı yavru gözlerinden ortalama 8 adedi kibrit çöpü 
toplu iğne başı kadar bir delik açılarak işaretlenmektedir. Petek gözleri 
işaretlenmiş olan çerçeve yerine konmaktadır. Daha sonra temizlikçi 
arıların işaretlenmiş petek gözlerindeki larva yada pupaları ne zaman 
dışarı attığı takip edilmektedir.  Bu işlem zaman içinde arılıktaki tüm 
kolonilere   uygulanarak,   petek   gözlerindeki   arı   yavrularını   en   kısa 
zamanda dışarı atan koloniler tespit edilmektedir.  Bu işlem sayesinde 
temizlikçi   özelliği   en   iyi   olan   kolonileri   bulunmuş   olmaktadır. 
Temizlikçi   özelliği   yüksek   olan   arı   kolonileri   hastalıkların 
önlenmesinde çok önemlidir.   Varroa, kireç hastalığı, Avrupa yavru 
çürüklüğü  ve  birçok  viral  arı  hastalığının  önlenmesinde  önemli  rol 
oynamaktadır.
Tımarlanma davranışı :  Arılar, varroalar tarafından   rahatsız 
edildiğinde   kendi   kendilerini   temizler.   Bu   davranış   şekli,   Apis 
cerana’da belirgindir.  Apis mellifera (bal arısı) da mevcuttur. 
56

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Yavru arının çekiciliği : Erkek arı yavru gözleri, işçi arı yavru 
gözlerine nazaran daha fazla tercih edilmektedir.  Aynı koloni içinde 
işçi   arı   yavru   gözleri   ile   erkek   arı   yavru   gözlerindeki   varroa 
yoğunluğu farklıdır.  Erkek arı larva gözü, işçi arı larva gözüne göre 
daha büyük olup, erkek arı gözleri varroa ile daha çok enfestedir.  
Üreme aralıkları : Varroa’lı arı yavru gözünden dışarı çıkınca 
dişi varroa arıdan ayrılmaktadır.  Hemen başka bir arıya geçmektedir. 
Arıdan ayrılmayanlar ise arının üstünde beslenmeye devam eder ve 
saklanırlar. Bu süre yeni bir yavru gözü açığa çıkıncaya kadar devam 
etmektedir.     Parazitin   arıdaki   bekleme   süresi   kısa   olduğunda 
varroa’nın   üreme   oranı   çok   yüksek   olmakta   ve   sayısı   hızla 
artmaktadır.   Varroa’nın   daha   uzun   süre   erişkin   arı   üzerine   kaldığı 
kolonilerde  enfestasyon oranı düşük olmaktadır. 
Dirençli arılar : Güney Amerika’daki Afrikalılaşmış bal arıları 
doğal   olarak   varroa’ya   dirençli   olduklarından   düşük   enfestasyon 
oranına   sahiptir.   Afrikalılaşmış   arılar   üzerlerindeki   varroa’yı 
atabilmektedir.
Varroa ve Viral Arı Hastalıkları İlişkisi :  Varroa destructor, 
arıların viral hastalıklarından bazılarını nakletmektedir. Varroa arının 
derisini deldiğinde virus uyarılarak çoğalmaya başlamaktadır. Artan 
virus   sayısına   bağlı   olarak   hastalığın   klinik   belirtileri   ortaya 
çıkmaktadır. Akut arı felci virusu  ve Deforme kanat virusu  varroa ile 
sağlıklı arılara nakledilmektedir. Akut arı felci hastalığı ile varroosis 
birlikte bulunursa yavrulu petek gözlerinde Avrupa yavru çürüklüğü 
hastalığına   benzer   semptomlar   görülür.   Deforme   kanat   virusu   ile 
birlikte   varroosis   varsa,   pupalarda   ve   yetişkin   arılarda   ölüm, 
kanatlarda   şekil   bozukluğu   ve   ana   arılarda   davranış   değişikliği 
meydana gelmektedir. 
Varroa   kontrolü   :  Arılıkta     3   -7   günde   bir   varroa   kontrolü 
yapmalıdır. Bunun için kovan girişi önüne açık renkli karton parçaları 
konulmalıdır.   Kovan   dışından   varroa’lar   arılar   tarafından   dışarı 
atıldığından   karton   parçasının   üstünde   görülmektedir.   Erkek   arı 
gözlerinin olduğu bölge bir bıçakla kesilerek gözlerdeki varroa’ları 
kontrol edilmektedir. Arılıktaki birkaç koloni muayene edilmelidir. 
57

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Varroa aranmasında eter, %0.5 -1 lik deterjan solüsyonu yada 
%25–95’lik alkol kullanılmaktadır. Yavrulu gözler üzerindeki erişkin 
arılar   bir   fırça   ile   kavanoz   içine   fırçalanarak   yaklaşık   200-400   arı 
kavanoza alınmaktadır. Arıların üzerine bir spreyle eter, alkol yada 
deterjan solüsyonu püskürtülmektedir. Daha sonra  eter için yaklaşık 
10 saniye, alkol ve deterjan solüsyonları için birkaç dakika kavanoz 
çalkalanarak   kimyasal   maddelerin   arıların   vücuduna   temas   etmesi 
sağlanmaktadır.   İşlemden   sonra   kavanozun   camına   yapışmış 
varroa’lar   kolayca   fark   edilmektedir.   Kavanoz   içeriği   bir   elekten 
geçirilerek arılar uzaklaştırılmakta ve varroa’lar sayılmaktadır. Ayrıca 
kovan dip artıklarında varroa kolayca fark edilmektedir. Varroa’lar 
beyaz renkli kumaş üstünde rahatça teşhis edilmektedir.
Arılar   ve   varroa’lar   sayılarak   sayısal   değerlendirme 
yapılmaktadır.   Her   100   erişkin   arıdaki   varroa   sayısı   tespit 
edilmektedir. Yavru enfestasyon oranı, kapanmamış gözlerdeki işçi arı 
yavruları   yada   erkek   arı   yavrularının   bir   pensle   çıkarılarak 
üzerlerindeki parazit sayısının sayılması esasına dayanmaktadır. Bu 
çalışma   iyi   ışık   kaynakları   altında   yapılmalıdır.   Larva   ve   pupanın 
sütündeki parazitlerin haricinde petek gözü iç duvarındaki varroları 
dikkatlice   saymalıdır.   Her   bir   kolonide   100   yada   daha   fazla   petek 
gözü muayene edilmelidir.
Yavru gözlerineki parazit yoğunluğunu en iyi ölçmek için 18 
günlük   kapalı   yavru   gözlerini   kontrol   edilmektedir.   Doğal   olarak 
koloniden düşen varroa’ların sayısı kolonideki Varroa populasyonu ile 
yakından   ilgilidir.     Kovandan   atılan   Varroa   sayısı   ve   hastalığın 
derecelendirilmesi konusunda birçok kaynak farklı bilgi vermektedir. 
Varroa   varlığının   daha   sağlıklı   değerlendirilebilmesi   için   aşağıdaki 
veriler dikkate alınmalıdır. İngiltere’de ise kolonideki Varroa varlığı 
ve izlenmesi gerekenler aşağıda verilmiştir. Ortalama günlük doğal 
Varroa ölümü aşağıdaki gibi ise
;

Ocak - Mart < 2  etkisiz,  2 - 7 gelecek için kontrol planlanmalı, 7 > 
dikkatli kontrol yapılmalı

Nisan - Haziran       < 1 etkisiz  1 - 7 hafif kontrol       7 > şiddetli 
risk var

Temmuz - Ağustos < 2  etkisiz  2 - 8 hafif kontrol       8 > şiddetli 
risk var

Eylül - Aralık         < 6  etkisiz  6 - 8  hafif kontrol      8 > şiddetli 
risk var
58

---