Arif Rəhimoğlu
Yüklə 1,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ”Anamın kitabı”
- “…Saniyən, axır zamanlarda Azərbaycanda əmələ gələn Hübbi-vətən və Ədəmi- mərkəziyyət firqəsinin amalı yolunda çalıĢmaqdasınız ki, bir tərəfdən Qafqaz
- Azərbaycanını, digər tərəfdən Ġran Azərbaycanını – ki, ibarət olsun Təbriz, Tehran, Gilan, Osmanlı və Ġran Kürdüstanı, Urmu və qeyriləri – bu vilayətləri bir-birinə ilhaq
- Birinci durumda
- Ġkinci durumda
- Üçüncü durumda
11 quzeyində ədəbi dilimizin durumu Cəlil Məmmədquluzadənin ”Anamın kitabı” əsərində çox yüksək ustalıqla qələmə alınmışdı. Əsərdə bir Azərbaycan ailəsi içərisində özünü göstərən və dörd fərqli kimliyi ortaya qoyan dörd cür danışıq, hər danışığa uyğun düşüncə və bu düşüncələri yansıdan (əks etdirən) hərəkətlər verilir (Ailə üzvlərinin geyimləri, özlərini adlandırma biçimləri, kimlərlə oturub-durmaları vb. detallar da bu fərqliliyi sərgiləməkdədir). Ana, qız və üç qardaşdan ibarət ailədə ana və qızı Gülbahar doğma Azərbaycan türkcəsini ortaya qoyur, qardaşlardan Rüstəm bəy rus dilini, Mirzə Məhəmmədəli fars dilini, Səməd Vahid isə Osmanlı dilini yamsılayır və bu yamsılamalar məhz ana dilinə qarşı durmaları ilə seçilir. Vurğulayaq ki, o dönəmdə Azərbaycanın siyasi taleyi ilə bağlı bir-birindən fərqli dörd başlıca düşüncə vardı: 1. Azərbaycan öz varlığına özü yiyə durmalı və müstəqil dövlət olmalıdır (Ana, qızı Gülbahar və çobanlar məhz bu düşüncəyə uyğunluqları ilə seçilir); 2. Azərbaycan Rusiyanın tərkibində qalmalıdır (Rüstəm bəy, qadını Zivər xanım, dostu Aslan bəy vb. bu düşüncəyə uyğun gəlirlər ); 3. Azərbaycan farslarla bir olmalıdır (Mirzə Məhəmmədəli və dostu Mirzə Baxşəli bu düşüncəni təmsil edirlər); 4. Azərbaycan Osmanlıya birləşməlidir (Səməd Vahid və dostu Hüseyn Şahid bu düşüncəyə uyğunluğu sərgiləməkdədirlər). Bu dörd siyasi düşüncə ilə ”Anamın kitabı” arasındakı bağlılıq açıq- aydın ortadadır və bu yöndə başqa bir nəsə deməyi gərəkli bilmirik… Bizcə, Cəlil Məmmədquluzadə cismən sağ olsaydı, görərdi ki, rus dilini yamsılayan Rüstəm bəy bu gün Bakıda yaşayır və qonşuluğunda da yavaş-yavaş ingilis dilini yamsılamağı öyrənməyə çalışan bir şagird var, fars dilini yamsılayan Mirzə Məhəmmədəli ilə Osmanlı dili yerinə indi də Türkiyə türkcəsini yamsılayan 2 Səməd Vahid Təbrizdədir (Səməd Vahid hərdən Bakıya da baş çəkir). Mahiyyətsə dəyişməyib: Azərbaycan türkcəsini bəyənməmək və ona qarĢı durmaq! Ancaq təbii ki, zaman dəyişib və artıq Azərbaycanın istər quzeyində, istərsə də güneyində neçə-neçə yabançı (yaxud qohum) dil bilsə də, ”Anamın kitabı”nı dərindən öyrənib daha çox doğma ana dilimizə yiyə duran Azərbaycan aydınları hər cür yamsılayıcı Rüstəm bəylərdən, Səməd Vahidlərdən, Mirzə Məhəmmədəlilərdən çox-çox güclü və qat-qat üstündür! Aydınlıq üçün bir tutuşdurma aparaq: “Anamın kitabı”ndakı qardaşlar Azərbaycan milli varlığına qarşı dursalar da, Azərbaycanı bölüb parçalamış Rusiya imperiyası çox qorxur ki, birdən aydınlar Azərbaycanda qurtuluş və bütövləşmə hərəkatı başlaya bilər. Ona görə də, əsərdə yanlış bir xəbəri yoxlamağa gələn Rusiya senzoru bu qorxunu dilə gətirərək qardaşlara deyir: “…Saniyən, axır zamanlarda Azərbaycanda əmələ gələn Hübbi-vətən və Ədəmi- mərkəziyyət firqəsinin amalı yolunda çalıĢmaqdasınız ki, bir tərəfdən Qafqaz 12 Azərbaycanını, digər tərəfdən Ġran Azərbaycanını – ki, ibarət olsun Təbriz, Tehran, Gilan, Osmanlı və Ġran Kürdüstanı, Urmu və qeyriləri – bu vilayətləri bir-birinə ilhaq edib, müstəqil Azərbaycan hökuməti əmələ gətirəsiniz…”. Bəli, Rusiya məhz bundan qorxurdu və artıq indi Rusiyanın o qorxusu çin olmaqdadır (Günümüzdə də İran = Persiya bundan qorxmağa başlayıb). Belə ki, artıq günümüzün Azərbaycan aydınları nəinki sözü bir yerə qoyaraq xalqı ayağa qaldırdı və Azərbaycanı ayıran tikanlı simləri – Rusiya imperiyasının “dəmir pərdə”sini söküb dağıtdı, həm də güneyli- quzeyli Bütöv Azərbaycan təşkilatları yaradaraq Azərbaycanın bütövləşməsi yönündə fəaliyyətləri günü-gündən genişləndirməkdədir. Azərbaycanın qurtuluşu, bütövləşməsi və demokratiya uğrunda mübarizə aparan çağdaş Azərbaycan aydınlarını görən, onların çevrəsində toparlanan xalq Rusiya senzorunun “ümənayi-dövlət yanında ən səlamət və zərərsiz bəndələr” kimi tanıdığı Rüstəm bəyləri, Səməd Vahidləri, Mirzə Məhəmmədəliləri daha aydın saymır, tərsinə, onlara manqurd kimi baxır. Günümüzün Azərbaycan aydını məhz Azərbaycan türkcəsini gəlişdirməyə və yüksəltməyə çalışır. Artıq yayğın və hər kəsə bəlli bir gerçəklikdir ki, sadə xalq danıĢıq dilindən aralı düĢmüĢ bir ədəbi dil nə qədər yüksək amallardan danıĢır-danıĢsın, xalqa gərək deyil və xalq onu özünə yaxın buraxmaz. Ona görə də, bu gün Azərbaycan aydını Azərbaycan türkcəsi ədəbi dilinin Azərbaycan türkcəsi xalq danışıq dilinə uyğunluğu məsələsinə önəm verir və məhz bu özüldən yola çıxır. Təbii ki, bu gerçəkliyin açıq-aydın ortada olmasına baxmayaraq, yenə də məsələnin mahiyyəti araşdırılmalı, ən zəruri və önəmli anlayışlarla bağlı topluma bilgi verilməlidir. Bu baxımdan, ədəbi dillə xalq danışıq dili arasındakı münasibətdə ən azı üç başlıca durumdan danışıla bilər: 1. ədəbi dilin xalq danışıq dilindən aralı düşdüyü durum; 2. ədəbi dilin xalq danışıq dili ilə eyniləşdiyi durum və 3. ədəbi dilin xalq danışıq dilinə yaxın olduğu durum. Birinci durumda ədəbi dil ilə xalq danışıq dili arasında dərin bir qopuqluq yarandığından ədəbi dili ayrıca bir dil kimi öyrənmək gərəkir ki, bu da xalq üçün yeni bir ağırlıq törətməkdədir. Ġkinci durumda ədəbi dillə xalq danışıq dili eyniləşdirildiyindən aradakı sınır ortadan qaldırılır və ədəbi dilin standart normalar sistemi qırağa atıldığı üçün bəlli bir qarışıqlıq, düzənsizlik yaranır ki, bu da ədəbi dil üçün bir sorun deməkdir. Üçüncü durumda isə ədəbi dil nə xalq danışıq dilindən çox aralı düşüb ayrıca bir dil kimi görünür, nə də xalq danışıq dili ilə eyniləşib standart normalar sistemini itirir, tərsinə, ədəbi dil xalq danışıq dilinə bəlli bir yaxın məsafədə durur və bununla da, həm standart normalar sistemini qoruyaraq xalq danışıq dilindən seçilir, həm də öz normalar sistemini xalq Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|