Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mənari-Cünban məscidi
- Sultan Əhməd camesi
- Sultan Səncər məqbərəsi
- Bibixanım məscidi
- Uluqbəy mədrəsələri
İslam memarlığı və inşaat
57 üzərində dayandılar. Onun variantı həm ustaların, həm də imperatorun xoşuna gəldi. Cahan şah əmr etdi ki, gələcək məqbərənin modeli taxtadan düzəldilsin. Model bəyənildikdən sonra tikinti hazırlığı başlandı. Ustalar gələcək günbəzlərin xətlərini cızır, məmurlar fəhlələri yığır, Racputana karxanalarında ən yaxşı mərmərlər kəsilirdi. Baş bənnalar Dehli və Qəndəhardan gəlmişdilər. Memarlar istanbullu Xan Rumi və səmərqəndli Məhəmməd Şərif günbəzlərin tikintisinə rəhbərlik edirdilər və bir lahorlu usta onlara kömək edirdi. Dekorativ işlərə buxaralılar və dehlililər baxırdı, bağbanı Benqaliyadan çağırmışdılar, xəttatlar və rəssamlar Dəməşq, Bağdad və Şirazdan idilər. Baş memar isə yerli sənətkar, layihənin müəllifi Ustad İsa idi. Tac-Mahalın, Şərq memarlığının o vaxta qədər əldə etdiyi ən yüksək nailiyyətlərini özündə əks etdirməsini anlamaq üçün təkcə bu siyahını gözdən keçirmək kifayət edər. Buxara, Dəməşq, Səmərqənd, Bağdad, Şiraz və başqa yerlərdən gələn ustalar o şəhərlərin təcrübəsini özləri ilə gətirmişdilər. Bu şəhərlərin hər biri öz məscidləri, minarələri, məqbərələri və sarayları ilə məşhurdur. Mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti Hindistandan idi. Öz ölçüsünə görə bu tikinti dünya əhəmiyyəti kəsb edir. Memarlıq dərslikləri yazanlar səhv etmirlər: Tac-Mahal elə tikilib ki, onun tam hündürlüyü fasadın eninə bərabərdir, yəni tərəflərinin uzunluğu 75 m-ə çatanda dəqiq kvadrat şəklini alır. Özü də piştağın hündürlüyü binanın hündürlüyünün düz yarısı qədərdir. Əlbəttə, cızıqların sayını artırmaq da olar və onda Tac- Mahalın nisbətində daha bir sıra qəribə qanunauyğunluq və mütənasiblik aşkar ediləcək. Heç şübhəsiz bu, onu tikənlərin böyük xidmətidir. Onlar buna nail olublar ki, tamaşaçı Tac-Mahalı mürəkkəb və düzgün həndəsi fiqur kimi qəbul etmir, yalnız onun gözəlliyini duyur, hiss edir. Ensiz çarhovuzun kənarı ilə qabağa getdikcə Tac-Mahal “böyüyür”. Daha onu baxışla əhatə etmək mümkün deyil. Divarların ağ mərməri arasında bəzi yerdə qırmızı əhəng daşından naxış salınıb. Naxışlar yersiz görünmür, göz oxşayır. Tac-Mahalın içərisi xarici görünüşü kimi bir o qədər də yığcam deyil. Sanki hər yana – divarlara, döşəmə və kenotaflara xalça döşənmişdir. Məqbərənin baş salonunda yalnız kenotaflar – zəngin bəzənmiş sərdabələr yerləşir. Mümtaz Mahalın və onun yanında dəfn olunmuş Cahan şahın sərdabələri aşağıda, məqbərənin zirzəmisindədir. Bu sərdabələr başabaş yarıbahalı daş-qaşla inkrustasiya edilmişdir. Əfsanəvi ağacların budaqları çiçəklərə qarışmış, yarpaqlar və ləçəklər füsunkar naxışlara dönüb, sərdabələrin hər tərəfinə yayılmışdır. İnkrustasiyada cilalanmış ağ mərmərdən istifadə olunub. Ümumiyyətlə, məqbərə başdan-başa bu mərmərdən tikilib və bərq vuran daş-qaşların qırmızı, yaşıl, mavi rəngi çox mülayimdir. Lazurit Şri-Lankadan və Pamirdən, nefrit Çindən, ametist İrandan gətirilmişdi. Tac-Mahalı yaratmaqdan ötrü 20 min fəhlə, rəssam və həkkak 18 il zəhmət çəkmişlər. “Tac-Mahal” dedikdə təkcə məqbərə nəzər- də tutulmur. Məqbərə kompleksin yalnız mərkəzi- dir. Məqbərənin yerləşdiyi platformadakı künclə- rindəki eyni biçimli dörd minarə də, təkcə Tac- Mahal və minarələrin deyil, həmçinin məscid və qırmızı qumaşdan olan üstüörtülü qalereyanın da yerləşdiyi daha böyük platforma da bu kompleksə daxildir. Bu tikililər də özlüyündə gözəldir, lakin memar onlar üçün ağ mərmər yox, qırmızı qumaş seçmişdir ki, həmin binalar bir növ ikinci plana keçsin, məqbərədən diqqəti yayındırmasın, əksinə, onun bəyazlığını və xəfifliyini bir az da qabarıq şəkildə nəzərə çarpdırsın. Kompleksə həmçinin çarhovuz və fəvvarələri olan böyük bir bağ da daxildir və bu bağ elə planlaşdırılıb ki, məqbərə müxtəlif tərəf- lərdən daha yaxşı görünsün. Bağdakı sərv ağacları qəbiristan ovqatı yaratmır və yamaq təsiri bağış- lamır.
Tac-Mahalın tikintisi dövlət əhəmiyyətli hadisə idi. Böyük Moğol arxivindəki materiallar məqbərənin necə yaranması barədə təsəvvür əldə etməyə imkan verir. Mənari-Cünban məscidi – İranın İsfahan şəhərindəki Karladan məhəlləsində yerləşən bu məscid özünün memarlıq üslubu və mozaikalı bə- zəkləri ilə tamaşaçıya heç də qeyri-adi təsir bağış- lamır. Lakin bu məscidin tamaşaçıda doğurduğu maraq onun adından bəllidir: “Mənari-Cünban” fars dilindən tərcümədə “Yellənən minarələr” deməkdir. Bu məscidin 5 m hündürlüyə malik iki minarəsi fiziki təsiretmə nəticəsində yellənir. Mi- narələrin hər ikisinin daxili divarına dəstək bərki- dilib. Minarənin içindəki meydançada dayanan şəxs həmin dəstəkdən tutaraq, güclü təkanla onu hərəkətə gətirəndə bütövlükdə minarə yellənir. Qəribəsi budur ki, bu zaman o biri minarə də İslam memarlığı və inşaat
uyğun rəqsi hərəkətə başlayır və hər iki minarə birlikdə yellənir. Məscidin daxilindəki məzarda Əmu Abdul- lah adlı mömin və zahid bir şəxs dəfn edilmişdir. Onun qəbrinin başdaşında belə yazılmışdır: “Bu,
Minarələrin yellənməsini bəziləri Əmu Ab- dullahın qəbrinin kəraməti ilə izah etmiş, bəziləri isə bu qəribəliyi memarın məharəti ilə bağlamışlar. Minarələrin memarı isə dini və dünyəvi elmlər sahəsində Şərqin ən böyük alimlərindən biri kimi tanınmış, çoxlu dini kitabların və elmi ixtiraların müəllifi, “Şeyx Bəhai” adı ilə şöhrət tapmış Bəhaüddin Məhəmməd ibn Hüseyn Amulidir (1547- 1621).
Şeyx Bəhainin bu qəbildən ixtiraları çoxdur. Onun İsfahanda inşa etdiyi, cəmi bircə şamla qızdırılan hamam böyük şöhrət qazanmışdır. Uzun illər bundan əvvəl Qərb “alimləri” hamamın sirrini tapmaq bəhanəsilə onu sökdülər. Əlbəttə, bütöv hamamın fəzasının və suyunun bircə şamla necə qızmasının sirri tapılmadı, hamamı sökənlər isə onu əvvəlkitək bərpa edə bilmədilər. Elə həmin illərdə qərblilər yellənən minarələri də sökmək fikrində idilər. Amma İran hökuməti İsfahan hamamının aqibətini görərək bu işə razılıq vermədi. Bundan çox əvvəl isə sirri kəşf etmək istə- yənlər minarəni dəfələrlə söküb, yenidən tikmiş- dilər. Tədqiqatçılar hər dəfə minarələrin möcüzəsini anlamaqda aciz olduqlarını etiraf edir, əvəzində başqa bir möcüzə ilə qarşılaşırdılar. Minarələrin özülündə qazıntı işləri apararkən, dəfələrlə Əmu Abdullahın məzarı sökülürdü. Hər dəfə bu mömin şəxsin cəsədi çürüməmiş halda aşkar olur və bu mənzərəni görənlərin heyrətini daha da artırırdı.
marlığının görkəmli abidələrindəndir. İstanbulda Sultan I Əhmədin əmri ilə 1609-16-cı illərdə tikil- mişdir. Camenin memarı Mehmet Ağa olmuşdur. Altı minarəli bu camedə eyni vaxtda 35 min adam namaz qıla bilir. Nəhəng ibadət salonu iri günbəzlə (diametri 24,3 m) örtülmüşdür. Mərkəzi günbəzi künclərdən kiçik günbəzlər, yanlardan isə yarımgünbəzlər əhatələyir. İbadət salonunun interyeri çoxlu pəncərə ilə işıqlandırılmış, xəttatlıq nümunələri ilə, göy və yaşıl rəngli kaşılardan quraşdırılmış naxışlarla bəzə- dilmişdir. Sultan Əhməd camesini “Göy came” də ad- landırırlar. Məscidin oyma naxışlı mərmər mehra- bına Kəbədəki qara daşdan bir parça bərkidilmişdir. Salonun içində, giriş sütunlarının yanında fəvvarələr düzəldilmişdir. Məscidin günbəzli qale- reyalarla əhatələnmiş həyətində də fəvvarə var. Came bitkin və ahəngdar kompozisiyası ilə diqqəti cəlb edir.
Asiya memarlığının görkəmli abidəsidir. Türkmə- nistanın Mərv şəhərindədir. Memarı Məhəmməd ibn Atsız əs-Səraxsidir. Möhtəşəm günbəzli binanın kubşəkilli aşağı hissəsi tağlı qalereya ilə tamamlanır. Qalereyada kərpic düzümündən yaradılmış ornamentlər və kəc üzərində oyma naxışlar qalmışdır. Qalereyaya açılan 8 pəncərə binanın hündür zalını (36 m) işıqlandırır. Zalın üst nervürlü və ikiqat üzlük çəkilmiş günbəzlə örtülmüşdür. Sultan Səncər məqbərəsinin kaşı üzlüklü xarici günbəzi qalmamışdır.
kistan) 1399-1404-cü illərdə Əmir Teymurun Hindistandakı qələbələri şərəfinə tikilmiş və Tey- murun arvadı Bibixanımın adı ilə adlandırılmış Cümə məscididir. Orta Asiya memarlıq sənətinin klassik nümunəsi hesab olunur. Bu məscid dövrünün ən iri tikililərindəndir. Əsas bina baştağının hündürlüyü 41 m-dir. Məscid, bəzəklərinin (kaşı lövhələr, mərmər hissələr, divar rəsmləri) gözəlliyi və rəngarəngliyi ilə diqqəti cəlb edir. Məscidin tikilməsində azərbaycanlı bənnalar da iştirak etmişlər. Uluqbəy mədrəsələri – Özbəkistanın Sə- mərqənd, Buxara və Gijduvan şəhərlərində 15-ci əsrə aid memarlıq abidələridir. Hər 3 mədrəsəni Uluqbəy tikdirmişdir. Səmərqənddəki mədrəsə (1417-20) dörd eyvanlı daxili həyəti, ikimərtəbəli hücrələri, geniş dərs otaqları, böyük məscidi və s. tikililəri olan kompleksdir. Buxaradakı mədrəsə Uluqbəyin tikdirdiyi üç mədrəsədən ən qədimi (1417) olub, 2 eyvanlı daxili həyət, ikimərtəbəli hücrələr, dərs otaqları, kitabxana, məscid, iki baştağ, minarələr və s.-dən ibarətdir. Buxara vilayətinin Gijduvan şəhərindəki mədrəsə (1432-33) Səmərqənd və Buxara məd- rəsələrinə nisbətən kiçikdir. Məscid, dərsxana, yataqxana, baştağ, minarə və s.-dən ibarətdir. Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|