Arif Xanlar oğlu Abasov Elçin Arif oğlu Abasov Elmira Novruz qızı Hüseynova
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı Şirvanşahlar Sarayı kompleksi
- Göy məscid
İslam memarlığı və inşaat
65 xeyli davamçısı var idi. O, Bakıda Şirvan şahı Xəlilullahın sarayında yaşamış və orada məşhur filosof-alim kimi tanınmışdır. Abbasqulu ağa Bakıxanov “Gülüstani- İrəm” kitabında Şirvan və onun ətraf əyalətlərin- dən olanlar haqqında məlumat verərkən yazır ki, Seyid Yəhya Bakuvi hicri ilə 8-ci əsrdə bu vilayətin mənəvi müəllimi idi. Onun adı bir çox sirli elmlərdə məşhur idi. Mavzoley Keyqubad adı ilə məşhur olan qədim bir məscidə bitişik tikilmişdir. Məscid səcdəgah kompleksinə daxil olmuşdur. Kompleks barədə də Abbasqulu ağa Bakıxanov xatırlayırdı: “Kelya (Seyid Yəhya) – onun dua etdiyi otaq, məsciddə yerləşən ocaq və sərdabə onun adı ilə adlandırılmış və indiyədək mövcuddur”. Təəssüf- lər olsun ki, məscid bu günümüzədək qalmayıb, 1918-ci ildə yanıb. Dağıntıları isə 1936-cı ildə yerlə-yeksan edilib. Şirvanşahlar sarayının yaxınlı- ğında olan bu qədim məsciddən indiyədək qalan yalnız bayır divarlarının qalıqları və günbəzi saxla- yan dirəklərin özülüdür. Keyqubad məscidi qədim fotoşəkillər və sxematik ölçülər üzrə memarlıq akademiki Pavlinovun məlumatlarına əsasən bəl- lidir. 1888-ci ildə Bakıda olan Pavlinov bu məsci- di görüb və sonralar yazırdı ki, təqribən 15-ci əsr- də tikilmiş və saray məscidindən qat-qat qədim ta- rixi tikilidir. O, qeyd edir: “Məscid kifayət qədər
Məscidin üzərində əlyazmalar yoxdur. Üst görünüşü parıldayan daşlarla hörülüb, damı isə hamardır. Məscidin pəncərələri çox da böyük olmadığı üçün içərisi qaranlıqdır. Məscidin arxa tərəfində ona bitişik tikililər olub. Bu qədim dini ocağın tikilmə tarixini dəqiqləşdirən məlumatları öyrənə bilməsək də, etiraf etmək olar ki, bu ibadət ocağı başqa dövrə, başqa eraya aiddir. Keyqubad məscidi Azərbaycanın orta əsrlər memarlığında geniş yayılmış xaçvari günbəz tipli tikililərə aiddir. Onun daxili sahəsini iki cərgə dirək-sütunlar bölürdü ki, onlar da ilk baxışda saray məscidinin günbəzini xatırladan günbəzi saxlayırdı. Cənub divarının yaxınlığında, mavzole- yə girişin yanında mehrab yerləşirdi. Keyqubad məscidinin memarlıq görünüşü sadəliyi, dəqiqliyi və bərbəzəksizliyi ilə müəyyən edilirdi. 1949-cu ildə Şirvanşahlar sarayının “Cənub” və ya “Orta” həyətinin ərazisində aparı- lan arxeoloji qazıntılar zamanı Keyqubad məsci- dinin bünövrəsinin alt qatında böyük bir binanın divar və bünövrəsinin qalıqları tapılmışdır. Bu bina ölçülərinə görə ondan çox kiçik Keyqubad məscidinin tikilməsinin başlanğıcı olmuşdur. Qə- dimliyimizi, keçmişimizi təsdiqləyən və yaşadan tarixi inci olan Keyqubad məscidinin qalıqları bu günümüzə gəlib çatıb. Onun müasir dövrdə bərpa- sı xalqımız üçün xeyirli olardı. Axı, keçmişi yaşa- dan bu memarlıq incisi bu günümüzü də yaşadar, gələcəyə isə körpü salardı. Bakı Şirvanşahlar Sarayı kompleksi – Ba- kıda (İçəri şəhərdə) Şirvanşahlar Saray binalarının kompleksi öz memarlığı, kompozisiya və qurulu- şu ilə Azərbaycan memarlıq abidələri içərisində ən görkəmli yer tutur. Bakının 15-ci əsrdə Şirvanşah- lar dövlətinin paytaxtına çevrilməsi ilə əlaqədar tikilmişdir. Saray kompleksi 1420-60-cı illərdə salınmışdır.
Şirvanşahlar Sarayı kompleksi əsas bina – saray (1420-ci illər), divanxana (1450-ci illər), türbə (1435), minarəli şah məscidi (1442), Seyid Yəhya Cəlaləddin Bakuvinin türbəsi (1450-ci illər), türbəyə bitişik kiçik məscid (“Keyqubad məscidi” də adlanır), Murad qapısı və hamamdan ibarətdir. Saray fasadlarının memarlığında dekorativ elementlər yoxdur. Daş divar ensiz və enli hörgü cərgələri ilə canlanır. Divanxana sarayın əsas binasına yapışıqdır. O, əsasən səkkizbucaqlı günbəzli böyük otaqdan ibarət olub, üç tərəfdən tağlı eyvanla, bir tərəfdən isə divarla əhatə olunmuşdur. Onun qərb fasadı monumental portalla bəzədilmişdir. Çatma formalı gözəl oyucu tipli yarımgünbəzlə tamamlanaraq, yeddi cərgəli stalaktik kəmər üzərində oturur.
İslam memarlığı və inşaat
Portalın timpan və giriş yerinin üst səthi daş oymaqla bəzədilmişdir. Burada kompozisiyanın memarlıq formalarının konstruktiv quruluşda ta- mamlanması və ornamental elementlərin böyük məharətlə inşa olunması divanxananın Azərbay- can xalqının memarlıq irsində böyük yer tutmasına imkan vermişdir. Saray kompleksinin binası olan türbə Azərbaycanda 15-18-ci əsrlər dini tikintilər üçün səciyyəvidir. Saray məscidi məqbərənin yanında yerləşir və onu fərqləndirən cəhətlərdən biri də ibadət otağının gözəl mütənasibliyi, tağbənd və günbəz örtüklərinin müxtəlifliyidir. Məscidin şimal-şərq küncündə minarə ucalır. Minarənin yuxarı hissəsindəki staletitlə qurşaq balkonu öz üzərində saxlayır.
Şirvanşahlar Sarayı kompleksi Şirvanşahlar Sarayı kompleksinin əvvəldən tərtib edilmiş plan üzrə və kompleksin əsas binalarının memar Əli tərəfindən tikilməsi ehtimal olunur. Memar Əlinin adı 1435-ci il tarixli türbənin baştağındakı badamvari medalyonlarda həkk olunmuşdur. Şimal darvazasının baştağı üzərindəki kitabədə Ustad
Əmirşah Vəlyənkuhinin adı yazılmışdır. Göy məscid və ya Cahanşah məscidi – Təbrizdə 15-ci əsr Azərbaycan memarlıq abidəsi- dir. 1465-ci ildə Qaraqoyunlu hökmdarı Cahan şahın tikdirdiyi Müzəffəriyyə memarlıq komplek- sinin mərkəzi tikilisi olmuşdur. Kompleksdən yal- nız əzəmətli Göy məscid (dağınıq halda) qalmış- dır. Məscidin memar Xacə Əli Gücaci tərəfin- dən tikildiyi ehtimal edilir. Məscidin kitabələrini Nemətulla Bəvvab (bəzi mənbələrə görə o, həm də Göy məscidin memarıdır) işləmişdir. Məscid monumental günbəzlidir (diametri 16,5 m). Bişmiş kərpicdən inşa edilən Göy məscid kvadratşəkilli böyük salondan və onun ətrafında qruplaşdırılmış 9 kiçik otaqdan (qalereyalardan) ibarətdir. Əsas fasadın (uzunluğu 52 m) mərkəzində baştağ, kənarlarında 2 minarə var. Bu minarələr ona çox ifadəli və təntənəli görünüş verirdi. Son dərəcə zəngin və incə memarlıq bəzəyi ilə memar bu əsas ideyanı inkişaf etdirmişdi.
Göy məscid
Məscidin zəngin naxışları, kaşı və oyma bəzəkləri onun quruluşu ilə üzvi əlaqələndirilmiş, Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|