Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
О, e b dedi ki, hamı ağlamaq istədi.72 Qisas da xoşagəbn şeydir, ona görə ki, bir şeyə nail olmaq xoş olduğu halda, ona nail olmamaq çox ağırdır. Qi- sas almaq imkanlan olmayan insanlar qəzəbbnərək hədsiz dərəcədə qəmlənirbr və əksinə, qisas alacaqlarma ümidbri olanda məmnun olurlar. Qələbə qazanmaq da xoşdur və bu təkcə qələbəni sevən insanlar üçün deyil, həm də ümumiyyət- fo hamı üçündür, ona gorə ki, bu halda şəxsi üstünlük haq qmda fikir yaranır ki, bunu hamı az və ya çox dərəcədə ar- zulayır. Əgər qələbə xoşdursa, onda buradan zəruri olaraq nəticə çıxır ki, güləş və yarış da daxil olmaqla oyunlar da xoşdur, ona görə ki, bu oyunlarda tez-tez qələbə qazanmaq olur; buraya aşıq-aşıq, top, zər atma və dama oyunları da daxildir. Eyni şeyi ciddi əybncəbr haqqmda demək olar; onlardan bəziləri vərdiş halmı alaraq xoş olurlar, digərləri isə dərhal məmnunluq verirlər, məsələn itbri qısqırtmaq və ümumiyyətlə hər cür ov, ona görə ki, mübarizə olan yerdə qələbə də var; bu əsasda məhkəmələrdə çəkişmək və müba- hisə etmək işi elə adamlara məmnunluq verir ki, onlar vaxt- larım belə keçirməyə vərdiş edibbr və bu işə qabiliyyətləri var. Hörmət və yaxşı mənada şöhrət эп xoşagələn şeybrin sırasına daxildir; hər kəsə elə gəlir ki, o, yaxşı adamm olmalı olduğu kimidir, əgər o, onu tərifbyən və ona ehtiram göstə- rən adamları doğrucul hesab edirsə, bundan əminlik daha da artır. Beb halda bizə yaxın adamlar bizim üçün bizə uzaq olan adamlardan və az tanış olan adamlardan daha çox, bi zim vətəndaşlar bizə yad olanlardan çox, bizim müasirbri- miz bizim varislərdən çox, dərrakəlilər dərrakəsizlərdən çox və çoxlan az olanlardan çox əhəmiyyət kəsb edir, ona görə ki, bizim sadaladığımız insanları onların əksi olan insanlar- dan daha doğrucu hesab etməyə əsas var. Əgər insan hər hansı bir kateqoriyadan olan varlıqlara (məsəbn, uşaqlara 58 və ya heyvanlara) saymazyana yanaşırsa, onda onlar tərə- findən gostərilən ehtirama və onlarm arasında yaxşı ad- sana, heç olmazsa şöhrətin özünün xatirinə görə də heç bir əhəmiyyət verməyəcək, əgər, o, bu şeylərə qiymət versə də, bunu nə isə başqa şeyin xatirinə edir. Dost da xoş olan şeylər sırasma aiddir, ona görə ki, bir tərəfdən sevmək xoşdur: şərabdan həzz almayan heç kim onu sevmir; digər tərəfdən isə sevilmək də xoşdur - bu za man insan e b fıkirbşir ki, о yaxşıdır və bunu bütün hiss et- məyə qabil olan insanlar arzulayırlar, sevilmək isə insanın özü-özünə qiymətli olması deməkdir. Təəccüb obyekti olmaq isə artıq ona görə xoşdur ki, hörmət onunla bağlıdır. Yal- taqcasına tərifın obyekti olmaq da xoşdur, e b yaltağın özü də, ona görə ki, o, pərəstişkar və dost kimi görünür. Eyni bir şeyi tez-tez ebmək də xoşdur, bizim dediyimiz kimi bütün vərdişlər xoşdur. Dəyişikliklərə məruz qalmaq xoşdur, ona görə ki, dəyişikliklər şeybrin təbiəti ib həmahəngdir, daimi yeknəsəqlik mövcud əhval-ruhiyyəni hədsizliyə qədər böyü- tdüyünə görə b eb deyirbr: “hər şeydə dəyişikliklər xoş- dur”.73 Bunun nəticəsində тйэууэп vaxt fasilələrindən bir görünən şeylər xoşdur, fərqi yoxdur ki, onlar insan və ya cansız əşya olsun - ona görə ki, bu indiki zamanla müqayi- sədə bəzi dəyişikliklər yaradır; bundan başqa bizim məlum zaman fasibsindən sonra gördüyümüz şeybr bizə nadir bir şey kimi görünür. öyrənmək və valeh olmaq da əksər hal- larda xoşdur, ona görə ki, valehliyin özündə artıq оугэптэк istəyi var, buna görə də valehlik predmeti tezlikb istək predmetinə çevrilir, оугэптэк isə təbiətin qanununa этэ1 etmək deməkdir. Xoş olan şeylərin sırasma xeyirxahhq et- т э к və onu qəbul etmək də daxildir, ona görə ki, xeyirxah- lıq görmək istədiyin şeyi almaq deməkdir, xeyirxahlıq etmək isə həmin şeyə şəxsən malik olmaq, özü də başqalarından çox yüksək dərəcədə malik olmaq deməkdir. Insanlar bunla- rın hər ikisinə can atırlar. Xeyirxahhq etmək xoş olduğuna görə yaxın adama yardım göstərmək, ümumiyyətb, yarım- 59 çıq qalan şeyləri tamamlamaq xoşdur. Öyrənmək və valeh olmaq xoşdursa, onda buna oxşar hər şey də zəruri olaraq xoş olacaq, məsələn, təqlid məhz: rəssamlıq, heykəltəraşlıq, poeziya və ümumiyyətlə hər cür yaxşı təqlid, hətta təqlid obyekti öz-özlüyündə maraqlı deyilsə də; bu halda biz təqlid obyektinin özündən deyil, əqli nəticə fikrindən məmnun olacayıq ki, bu, yəni təqlid, ona, yəni təqlid obyektinə bəra- bərdir, ona görə də burada пэ isə dərk olunur. Qəfil dəyişik- liklər də xoşdur, təhlükələrdən çətinliklə yaxa qurtarmaq da həmçinin xoşdur. - ona görə ki, bütün belə şeylər təəccüb doğurur. Təbiətlə uzlaşan hər şey xoş olduğuna görə, bütün doğma olanlar təbiətcə bir-birinə uyğun olduğuna görə, on da bütün doğma və ona uyğun olanların əksəriyyəti xoşdur, məsələn, insan insana, at-ata, gənc gəncə xoş olur, buradan da belə məsəl meydana çıxıb ki, “yaşıd yaşıdı güldürür”, “hərə öz tayını axtarır”74, “heyvan heyvanı tanıyır” və “qa- rğa həmişə qarğa ib gəzir” - və sair çoxlu məsəllər də var. Oxşar və doğma olan bütün şeybr bir-ğiri üçün xoş olduğu üçün və hər bir insan bunu özünə qarşı münasibətdə daha çox hiss etdiyi üçün, onda bütün insanlar zəruri olaraq daha və ya az özlərini sevən olurlar, ona görə ki, bunların hamısı əsasən öz-özünə qarşı münasibətdə mövcuddur. Madam ki, bütün insanlar özbrini sevəndir, onda hər bir insan üçün zə- ruri olaraq ancaq ona məxsus olan şeybr xoş olur, məsəbn, öz işbri və sözbri; buna görə də insanlar əksər hallarda yal- taqları və pərəstişkarları sevirbr, şöhrətpərəst və öz uzaqla- nnı sevən olurlar: axı, uşaqlar bizim yaratdığısız əsərlərdir. Yarımçıq işi tamamlamaq da xoşdur, ona görə ki, bu halda həmin iş artıq bizim şəxsi işimiz olur. Hakimiyyət çox xoş olduğu üçün, müdrik görünmək xoşdur, beb ki, hakimiy- yətin əsası bilikdədir, müdriklik isə çoxlu gözəl şeybri bil- məkdir. Bundan başqa, insanlar əksərən şöhrətpərəst olduq- larına görə buradan belə bir nəticə çıxır ki, yaxın adamları məzəmmət etmək də, ağalıq etmək də xoşdur. Insan üçün 60 onun rəyinə görə mahir olduğu bir şeyb məşğul olmaq da xoşdur, şair belə deyib: Və həmin işə о bağlanır Günün çox hissəsini ona sərf etməklə Həmin işdə о özü-özünü ötüb keçir.75 Həm zarafatlar, müxtəlif dincəlməbr və gülüş eynib xoş olduğuna görə, onda gülüş doğuran hər şey - həm adamlar, həm sözbr, həm də işbr xoş olacaq. Gülməli olan lar haqqmda məsələyə biz ayrıca “Poetika”da baxmışıq.76 Beblikb, bizim xoş olan haqqmda demək istədikbrimiz bunlardır. Xoşagəlməz şeybrə gəldikdə isə, bu anlayış de- dikbrimizin əksi olan müddəalardan aydın olacaq. 12. Ədalətsiz hərəkətin müxtəlif meyarları. - İşi ağır- laşdıran səbəbhr. - Yazılı və yazılmamış qanunla- rın pozulması. Həqiqət haqqmda təlim qoy beb qaydada şərh olun- sun. Нэг bir ədabtsiz harəkət onu yaradan mənəvi pozğun- luğun səviyyəsi çox olduqca daha da ədabtsizbşir; buna gö- гэ də bəzən ən əhəmiyyətsiz hərəkətlər çox böyük cinayət sayıla bibr, məsəbn, Kallistrat Melanopu onda günahlandı- rırdı ki, o, məbədi tikən fəhbləri hesabda üç müqəddəs ya- rım - obol qədər aldatmışdır.93 Biz ədabt sahəsində əks tə- zahürbri görürük. Hərəkətin beb qiymətbndirilməsi uyğun imkanların mövcudluğundan irəli gəlir (ec toy enyparchein t6i dynamei), yəni: üç müqəddəs yarım - obol oğurlayan adam hər cür cinayətlərə qabil hesab oluna bilər. Bəzən, hərəkətin müqayisəli vacibliyi belə qaydada тйэууэп olunur, bəzən isə hərəkətə onun vurduğu ziyana görə qiymət verilir. E b cinayətbr çox böyük sayılır ki, onlara bərabər olan cəza olmasm: hər bir cəza onun qarşısında cüzi görünsün. 61 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|