Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bu halda, Ksenofanm kəlamları yararhdir; - allahsiz insan dindar insana meydan oxuyanda, tərəflər qeyri- bərabərdir103, biz burada e b bir halla üzləşirik ki, sanki, güclü adam zoif adamı döyüşə, daha doğrusu, döyülməyə çağırır. Əgər biz öz rəqibimizin and içmək tələbini qəbul edi- riksə, biz bunu onunla izah edə bilərik ki, özümüzə inanırıq, amma rəqibimizə qarşı qətiyyən inam hiss etmirik. Burada yenə də Ksenofanın kəlammı elə dəyişdirərək demək olar ki, vəziyyət bərabərbşsin, əgər kafir adam and içməyi tələb edirsə, dindar adam isə andı içirsə, onda işdə and içmədən imtina etmək qəribə olar, ona görə ki, bu işin özündə hakim- lərdən and içməyi tələb edirsən. Əgər biz rəqibimizdən and içməyi təbb ediriksə, bunu izah etmək üçün demək olar ki, işi Allaha tapşırmaq istəyi - mömin istəkdir, biz başqa hakimlər arzulamağa heç bir eh- tiyac duymuruq, ona görə ki, işin həlli rəqibin özünə həvalə olunur və başqalarmdan and içməyi tələb etdiyin zaman bunu özünün istəməməsı mənasızdır. Yuxarıda göstərilmış nalların hər birinə dair пэ da- nışmaq lazım olduğunu dedik, həm də, iki hadisənin birində birbşməsi zamam пэ demək lazım olduğunu dedik, məsələn: əgər insan andı qəbul edirsə, amma özü onu içmək istəmirsə və ya özü and içərək onu rəqibindən qəbul etmək istəmirsə, ya da o, həm and içmək, həm də qəbul etmək istəyirsə, ya da пэ onu, пэ də bunu etmək istəmirsə, пэ demək lazımdır. Bu hallar göstərdiyimiz halların uziaşmasından yaranır, buna görə də onlara aid dəlilbr də hər bir ayrıca götürülmüş hala aid dəlilbrin uzlaşmasından əməb gəlir. Əgər insanın əvvəl içdiyi and indi içdiyi and ib ziddir- sə, onda о, özünə bəraət qazandırmaq üçün deyə bilər ki, bu andı pozmaq deyil, ona görə ki, cinayət bir növ könüllü olan şeydir, yalandan and içmək cinayət etmək deməkdir, amma zorakıhq və aldatmanm təsiri altında baş verən hadisələr məcburi xarakter daşıyır. Buradan həm də andı pozmağa 70 aid də nəticə çıxarmaq olar, onun mahiyyəti insanm dodaq- larının nə dediyində deyil, onun пэ niyyətdə olmağmdadır. Əgər bizim rəqibin əvvəlbr içdiyi and indikinə ziddir- sə, onda demək olar ki, bu adam andma sadiq deyil. and içdiyi hər şeyi inkar edir (anairei) hakimbr isə andı içən ki mi qanunları yerinə yetirirbr; bundan başqa, hakimbrə ba- xıb əlavə etmək lazımdır: “Onlar sizdən eb andlara əməl etməyi tələb edirlər ki, onları içən kimi, siz ədabti icra ediı - siniz, amma onlar özbri içdiyi andlara əməl etmirbr”. Am- plifıkasiyadan istifadə edərək çox şey və buna oxşar çox şey demək olar. “Qeyri-texniki” sübutlar haqqında deməyi mümkün olan bütün şeybr bundan ibarətdir. 14. Ədalətsiz hərəkətlərə səbəb olan əhvali- ruhiyydlər. - Cinayət və hərəkathrirı cəzasız qalmasına yardım echn şərtlər. Beblikb, insanları ədalətsiz hərəkət etməyə təhıik edən səbəblər bunlardır. İndi isə insanların hansı əhvali- ruhiyyədə olarkən ədabtsiz hərəkət etdiyi və kimə qarşı on larm beb etdiyi haqqmda damşaq. insanlar məlum hərəkətin baş verməsinin heç nəyi nə- zərə almayaraq mümkünlüyünü və özbri üçün nıüm- künlüyünü nəzərə alaraq ədabtsiz hərəkət edirbr; bundan başqa, onlar hərəkətbrinin üzə çıxmayacağını və ya aşkar olunsa, cəzasız qalacaqlarını, ya da ona görə cəzalaıısalar da, bu cəzanın hərəkət nəticəsində onların özbri və ya ya- xınları üçün olacaq faydadan az olacağmı fıkirbşdikbri za man da ədalətsiz hərəkət edirbr. Daha sonra biz deyəcəyik77 ki, mümkiin olan və mümkün olmayan məhz nədir, ona görə ki, bu fıkirbr bütün qəbildən oları nitqlər üçün əhəmiyyət kəsb edir. Ədabtsiz hərəkətləri cəzasız törətməyi эп çox özbri üçün mümkün sayan adamlar yaxşı danışmağı bacaran, zi- гэк, belə mübarizə aparmağa çoxlu təcrübəsi olan, çoxlu do- 71 stları və pulu olan adamlardır. İnsanlar özbrini о zaman güclü hesab edirbr ki, onları qane edən şərtlər olsun; bu ol- mayanda, onlarm əgər lazımlı dostları, xidmətçiləri va ya cinayət şəriki varsa, onda bu onlara ədalətsizliyi törətməyə, bunu gizlətməyə və buna görə cəza almamağa imkan verir. Bu həm də о zaman mümkün olur ki, incitdiyimiz şəxsb, ya da hakim ib dost olaq: dostlar bir tərəfdən ədabtsizliyə qar- şı ehtiyat tədbirbri görmürbr, digər tərəfdən isə işi məh- кэтэуэ çatdırmadan barışırlar. Hakimlərə gəldikdə isə, on lar dost olduqları şəxslərə yarmır, ya da onları heç tənbeh etmir, ya da əhəmiyyətsiz cəza verirbr. Öz günahlarını elə adamlar asanlıqla gizbdirbr ki, on- ların keyfıyyətləri onlarm boynuna qoyulmuş ittihamlar ilə zidd olsun, məsələn, gücsüz adam iiçün zorakılıq ib bağlı cinayətı, kasıb və eybəcər adam üçün isə zinakarlıq ilə bağlı cinayəti gizlətmək asandır. Həddindən çox aşkar və gözə çarpan olanı da gizlətmək asandır, beb şeybri insanlar sez- mirbr, çünki, onları qeyri-mümkün hesab edirbr. Heç kəsin hələ eləmədiyi növ cinayətləri də eynib beb gizlətmək asan- dır, ona görə ki, beb şeybrdən heç kim qorunmur - hamı adətkarda olduğumuz cinayətlərdən qorunur, bunu eyni ib adi xəstəlikbrə münasibətdə edirbr, amma heç kəs heç vaxt keçirmədiyi xəstəliyə qarşı ehtiyat tədbirləri görmür. E b in- sanlara hücum etmək asandır ki, onların ya heç düşməni yoxdur, ya da lap çoxdur: birinci halda hücum edən şəxs о əsasla aşkar olunmayacağına ümid bəsbyir ki, onun qurbanı heç bir ehtiyat tədbiri görmür, ikinci halda isə о, ona görə aşkar olunmamış qalır ki, müdafıə vəziyyətində olan insan- lara hücum etmək məlurn adam tərəfmdən qeyri-mümkün iş kimi təsvir olunur, müqəssir isə öz müdafiəsi üçün deyə bibr ki, о heç vaxt belə işə cürət edə bilməzdi. Cinayəti həm də eb adamlar asanlıqla edə b ib rb r ki, onlar ya cinayətin həyata keçirilməsi üsulu, ya baş verdiyi yer, ya da yaranmış əlverişli şərait sayəsində qaçıb gizbnə bilirbr. Cinayətə həm də e b adamlar ürək edirbr ki, onların 72 cinayət aşkar olacağı halda məhkəməsiz yaxa qurtarmaq, ya vaxt qazanmaq, ya da hakimbri əb almaq imkanları olsun, həm də elələri cinayət etməkdan qorxmur ki, cəza veribndə də onun yerinə yetirilməsinin qarşısını almaq, ya da onun yerınə yetirilməsi üçün uzunmüddətli möhlət almaq imkanı olsun; nəhayət eb b ri də cinayət edirbr ki, ifrat yoxsulluqla- rına görə itirməyə heç nəbri yoxdur. Bundan başqa, eb ci- nayət etməyə qərar verirbr ki, onlara cinayətdən alman mənfəət şübhəsiz, əhəmiyyətli və ya yaxın kimi görünür, ci- nayətə görə verilən cəza isə əhəmiyyətsiz, doğru olmayan və у a uzaq kimi görünür. Cinayətdən alınan mənfəət ib ona veribn cəza uyğun olmayanda beb cinayətbri etməyə həmişə adam tapılır; т э - səbn, tiranlıq bebdir; eyni şeyi e b cinayətbr haqqmda de- mək olar ki, onların həyata keçirilməsi toxunmaqla hiss olunan mənfəət verir, amma onlara görə veribn cəza ancaq rüsvayçılıq olur. Və yaxud əksinə, bəzən eb halda cinayət etməyə cəsarət edirbr ki, onun həyata keçməsi тйэууэп mənada şan-şöhrət gətirir, məsələn, həm atası, həm də ana- sına görə bir dəfəyə qisas almağa müvəffəq olmuş Zenon kimi78, bunun cəzası isə ya pul, sürgün və ya buna bənzər başqa şeyb verilir. Adamlar göstərilmiş motivbrin hər hansı birinin təsiri altında və göstərilmiş əhval-ruhiyyəbrin hər hansı birində ədalətsiz hərəkət edirbr, amma bunlar eb həmin eyni adam deyil, tamam əks xarakterli şəxsbrdir. Н э т də eb adamlar cinayət etməyi qərara alırlar ki, onlar tez-tez ya öz cinayətb- rini gizlətməyə, ya da cəzasız qalmağa müvəffəq olublar. Tez-tez bu işdə uğursuzluq qazananlar da cinayət etməyə qərar verirbr, ona görə ki, beb işbrdə bəziləri müharibədə olduğu kimi nəyin bahasına olursa-olsun qələbə əldə etməyə qabildirlər. Н э т də e b hallarda cinayət etməyə qərar verir b r ki, о vaxt cinayətdən dərhal sonra məmnunluq baş verir, sonra, bir qədər gec пэ isə xoşagəlməz bir şeyi hiss etmək lazım gəlir və ya cinayət etrməyə о vaxt qərar verirbr ki, bu 73 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|