Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
daxildir). Biz həm də о halda cəsarətli oluruq ki, keçmişdə heç kimi incitməyəydik, ya da az adam incidəydik, ya da qorxmadığımız adamları incidəydik. Biz həm də ümumiy- yətlə tanrılar bizə hamilik edən zaman cəsarətli oluruq və bu bir çox şeydə, eləcə də əlamətlərdə və orakulların fallarında ifadə olunur: qəzəb cəsarətb birləşir, bizim haqsız çıxarıl- mağımız və incidilməyimiz haqqmda düşüncəmiz qəzəbi oy- adır; tannları isə biz incidilmişlərin köməkçisi kimı təsəvvür edirik. Biz həm də о zaman cəsarətli oluruq ki, özümüz hü- cum edən zaman пэ indi, пэ də sonra heç bir müvəfTəqiyyət- sizliyə uğramayacağımızı və ya əksinə, həmişə uğur qazana- cağımızı hesab edək. 6. Həyanın tərifi. - Utanılacaq şey nədir və nəyə görə utamlmalıdır? - İnsanlar kimdm və пэуэ gö- rə utanırlar? - Insanlar hansı vəziyyətdə utanır- lar? Beləliklə, biz nəyin qorxu və nəyin cəsarət yaratması haqqında danışdıq. Bundan sonra damşacaqlarımızdan isə bizim nədən utandığımız və nədən, kimin qarşısında və han- sı vəziyyətdə həya (aischyng) hiss etmədiyiniz aydm olacaq. Qoy həya indiki, keçmiş və gələcək pisliklərin - nəticəsi olan şərəfsizlik iizündən çəkilən əzab və ya pərtlik olsun, həyasız- lıq isə eyni şeyə müəyyən mənada nifrət və laqeydlikdir. Əgər həya bizim onu müəyyən etdiyimiz kimidirsə, onda in san ona və ya onun diqqət verdiyi adamları utanmalı kimi görünən, bütün pisliklərdən mütləq utanmalıdır. Birincisi, pis mənəvi keyfıyyətlərdən meydana çıxan bütün hərəkətlər belədir. Məsələn, qalxanı atmaq və ya döyüş meydanından qaçmaq, ona görə ki, bu qorxaqlığın nəticəsidir; etibar olun- muş əmanəti mənimsəmək, ona görə ki, bu ədalətsizlikdən irəli gəlir; lazım olmayan adamlar ilə lazım olmayan yerdə və iazım olmayan vaxt yaxmlaşmaq, ona görə ki, bu po- zqunluqdan irəli gəlir. Əhəmiyyətsiz şeylərdən, kasıblar və ölülər kimi müdafiəsizlərdən mənfəət ummaq da utanmalı 102 olan şeydir, “ölünü də soymaq” məsələsi buradan yaranıb, ona görə ki, bu rüsvayçı mənfəətpərəstlik və xəsislik nəticə- sində meydana çıxır. Pul ilə yardım etmək imkam olduğu halda yardım etməmok, ya da imkan olduğundan az yardım etmək, eləcə də bizdən daha az imkanlı olan adamlardan yardım almaq, özü borc istəmək həddində olan adamlardan bore almaq və həmin adam borcunu geri istəyəcəyi zaman уепэ ondan borc istəmək və göründüyü kimi bizdən borc is- təməyə gələndən əksinə borc istəmək və gözümüz düşən şeyi bizə versinlər deyə tərifləmək və məqsədimizə çatmasaq da tərifı davam etdirmək - bütün bunlar tamahkarlıq əlaməti olaraq utanılacaq şeylərdir. fnsanları onlann ilzünə tərifləmək yaltaqlıq əlamətidir; yaxşı olanı həddindən çox tərifləmək və pis olanı isə çox ma- lalamaq, insanın dərdi üçiin onun öz yanında həddindən çox acımaq və biitün belə olan şeybr utanılacaq şeybrdir, ona görə ki, hamısı yaltaqlıq əlamətidir. Utamlacaq şeybrə həm də, bizdən daha qoca və zərif insanların və bizdən yaxşı və- ziyyətdə olan insanların və ya ümumiyyətb daha zəif insan- larm gördüyü işlərdən qaçmaq da aiddir, ona görə ki, bütün bunlar ərköyünlük və çətinliyə dözməmək əlamətidir. Başqa- sından kömək almaq və tez-tez almaq, eləcə də etdiyin kö- məyi başa qaxmaq da utanılacaq şeydir, ona görə ki, alçaq- lıq əlamatidir. Daim özündən damşmaq, özünü gözə soxmaq və özgə malını özünkü kimi qəbmə vermak də utanılacaq şeybrdir, ona görə ki, bütün bunlar lovğalıq əlamətidir. Bu raya həm də başqa mənfi mənəvi keyfiyyətbrdən irəli gəbn, onların əlaməti olan və onlara oxşayan hər şey aiddir, ona görə ki, bütün bunlar rüsvayçı və abırsızdır. Bundan başqa hammın, ya da bütün bizə bərabər in~ sanların, ya da onlarm çox hissəsinin (bərabər deyəndə mən eyni qəbibdən olanları, hərnvətənbri, həmyaşıdları, ümu- miyyətlə bizimb bərabər şəraitdə olan hamını nəzərdə tutu- ram) malik olduğu gözəl keyfıyyətbrə qəti malik olmamaq rüsvayçılıqdır; hər halda, məsəbn, onlarm səviyyəsində təh- 103 silli olmamaq, eləcə də buna bənzər başqa keyfiyyətlərə ma lik olmamaq da eyibdir. Bütün bunlar о zaman daha böyük eyib olur ki, bu nöqsan insanın öz günahı ucbatmdan olsun, əgər, о, onunla əlaqodar baş verənbrin, baş vermişlərin və baş verəcəklərin hansında isə özü təqsirkardırsa, onda bu birbaşa onun mənəvi cəhətdən naqisliyindən irəli gəlir. Ikincisi, utanmaq hissi həm də şərəfsizlik və rüsvayçı- lığa aparan bir şeyi insanların məhz keçirmiş olduqları, ke- çirdikbri və keçirəcəkləri zaman başqa insanlardan çəkdik- lərinin nəticəsində yaranır, məsələn, пэ vaxt ki, insanlar öz bədənləri ilə xidmət göstərirbr və ya rüsvayçı hərəkətlərin obyekti olurlar, bu hərəkətbr isə ancaq təhqir etmək üçündilr. Bu hərəkətlər pozğunluqdan irəli gəlirsə, könüllü və ya qeyri-iradi olmasından asıh olmayaraq onlar riisvay- çıdır; əgər onlar zorakılıq nəticəsində baş veribsə уепэ də rüsvayçıdır, ona görə ki, dözmək və müdafiə olunmamaq mərdliyin yoxluğu və qorxaqlığı göstərməkdir. Beləliklə, insanlar bütün bunlardan və buna bənzər şeylərdən utanırlar. Abırsızlıq şərəfsizlik haqqmda təsəvvür olduğu üçün və məhz şərəfsizliyin nəticəsini deyil, özünü nə- zərdə tutduğu üçün və bu zaman heç kəsi öz-özlüyündə rəy (doxa) deyil, ancaq kimin isə ifadə etdiyi rəy maraqlandır- dığı üçün, onda belə bir nəticə çıxır ki, insan ancaq sayıb- seçdiyi adamlardan utamr. İnsan ona hörmət edən, özünün hörmət etdiyi, heyranlıq predmeti olmaq istədiyi adamlar və rəqabət apardığı adanüar - ümumiyyətlə, rəybrinə nifrət etmədiyi adamlar ib hesablaşır. tnsanlar adlı-sanlı şeybrin sırasmdan yaxşı bir şeyə sahib olan adamlara və ya malik olduqlan тйэууэп bir şeyi istədikbri adamlara heyran olur lar və özbri də onların heyranlıq predmeti olmaq istəyirlər, məsəbn, sevgilibr belə vəziyyətdə olurlar, tnsanlar özlərinə tay olan adamlarla rəqabət aparırlar, amma həqiqəti bilən müdrik adamların (qoca və savadlı adamlar məhz bebdir) rəyinə qulaq asırlar. tnsanlar daha çox başqalarmın gözü qabağmda və aşkar etdikbrindən utanırlar, “utanmaq gözdə 104 olar” məsəli məhz buradan yaranıb. Buna görə də biz daim bizimlə olacaq adamlardan və bizə diqqət verən adamlardan utanırıq, ona görə ki, həm bu, həm də digər halda biz bu in- sanların gözbri qarşısındayıq. Biz həm də bizimb eyni ça- tışmamazlıqları olmayan adamlardan da utamrıq, ona görə ki, beb insanlarin bizimb razılaşmayacağı aydmdir. Biz həm də тйэууэп səhvi ctmiş insanlara qarşı mərhəmətli davranmayanlardan da utanırıq, çünki, insan песэ deyərbr, özünün etdiyi hərəkətə görə yaxınlarından hesab istəməlidir, buradan beb nəticə çıxır ki, insan ancaq özünün etmədiyinin hesabını soruşmalıdır. Biz həm də gördüyünü hamıya yay- mağa adət etmiş adamlardan da utanınq, çünki, hər hansı bir işdə пэгзгэ çarpmamaq və xəbər obyekti olmamaq eyni şeydir. Adətən incik, qisas üçün əlverişli an gözbyən adam lar və böhtançılar baş verənləri hamıya bildirməyə meyl edirbr; çünki, onlar madam heç bir günahı olmayan insan lara toxunurlar, onda təqsiri olan insanlara daha tez toxuna b ib rb r. Buraya ham də öz yaxm adamlarmm səhvbrindən daimi diqqət predmeti edən adamlar da daxildir, masqaraçı adamlar və komik şairbr mshz belədirbr; тйэууэп dərəcədə isə onlar dedi-qoduçu və boşboğazdırlar. Biz həm də heç vaxt rədd cavabı almadığımız adamlardan utanırıq, ona gö- гэ ki, beb insanlar qarşısında biz xüsusi hörmatə malik in san vəziyyətindəyik. Buna görə də biz bizə ilk dsfə xahişb müraciət edən şəxslərdən də utanırıq, ona görə ki, biz onla rm gözündə alçalmaq üçün heç пэ etməmişik. Bizimb təzə- likcə dost olmaq istəyən insanlar məhz belədir, ona görə ki, onlar bizim keyfiyyətlərimizin эп yaxşısım görürbr; buna görə də Evripidin zirakuzlulara18 cavabı çox ədalətlidir. Ebcə də bizim köhnə tamşlarımızın sırasından olan, bizim haqqımızda pis bir şey bilməyən adamlar da bebdir. Biz təkcə yuxarıda göstəribn rüsvayçı hərəkətbrdən deyil, həm də onlarm əlamətbrindən utanırıq, məsələn, tək- сэ zinakarlıqdan deyil, həm də onun əlamətbrindən, təkcə 105 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|