Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
utamlacaq hərəkətlərdən deyil, həm də utamlacaq sözbrdən, təkcə yuxarıda göstərilən adamlardan deyil, həm də хэЬэг verə biləcək adamlardan (məsəbn, onların xidmətçiləri və dostları) da eyni dərəcədə ııtamrıq. Ümumiyyətlə isə biz əsaslı rəyini saymadığımızlardan utanmırıq, çünki, heç kəs nə uşaqlardan, пэ də heyvanlardan utanmır və eyni bir şey üçün həm tamşlardan, həm də yad adamlardan cyni cür utanmırıq: tamşlar qarşısmda biz ancaq eb şeylərdən utam- rıq ki, onun qanun qarşısında da həqiqətən utandırıcı oldu- ğunu bilək. tnsanlar belə əhvali-ruhiyyədə utamrlar: birinci si, əgər onların qarşısında, bizim dediyimiz kimi onlarm utandığı insanlar durursa, bizim dediyimiz kimi, bu insanlar eb insanlardir ki, hansilarma ki, biz hörmət edirik və onlar da bizə hörmət edirbr və onlar üçün biz heyranliq predmeti olmaq istəyirik, bundan başqa ebbridir ki, biz onlardan nəyin isə xahişini etmişik, həm də, biz onların gözündə bəd- nam olsaq, həmin xahiş rədd ediləcək; və əgər bu insanlar ya baş verənbri, ya görürbrsə, ya da eb yaxındadırlarsa ki, mütləq hər şeyi öyrənəcəkbr. (Samossa torpaqlarınm19 bölüşdürülməsindən xalq yığıncağında damşan Kidi, afinalı- lara deyirdi ki, onlar təsəwür etsinbr ki, yunanlar burada- dırlar, buna görə də onlar qəbul ediləcək qərarı nəinki eşi- dəcəklər, həm də görəcəklər). Buna görə də pis gündə biz heç vaxt öz rəqiblərimizin gözü qarşısmda olmaq istəmirik, çünki, rəqibbrin adətən bizə qarşı diqqətləri kəskin olur (thaymastai gar hoi dzölötai). Biz hələ özümüzün, ya da əcdadlarımızın, ya da yaxm olduğumuz hər hansı başqasmm adətən utanılacaq hərəkətləri və ya şeyləri olanda utanınq. Buraya ümumiyyətb əvəzində utandığımız bütün şəxslər da xildir, bunların sırasına bizim saydıqlarımız, eləcə də bizə hər hansı bir münasibəti olanlar, bizim müəllimi və məsb- hətçisi olduğumuz adamlar, bizim rəqabət apardığımız adamlar da daxildir, ona görə ki, utanmağm təsiri altmda biz beb adamlar qarşısında çox şeyi edirik və çox şeyi etmi- rik. tnsanlar onlarm hərəkətbrinə bələd olan adamların 106 gözü qarşısında olmalı olanda və onlarm diqqət predmetinə çevribndə daha çox utanırlar. Məhz buna görə də Dionisi- nin20 əmri ib ölüm cəzasına məhkum olmuş şair Antifont onunla birlikdə ölümə mohkum adamların şəhər darvazala- rmm yanmdan keçərkən üzbrini örtdükbrini gördükdə de- mişdir: “Siz nəyə görə üzünüzü örtürsünüz? Bəlkə ona görə ki, onlardan biri sizi sabah görməsin? Utanmaq haqqında bunu demək olar. Utanmazlıq haqqında anlayışı isə biz əks müddəalardan əldə edə bibrik. 7. Xeyirxahlığın (xidmətin) tərifı, onu kimə və nə zaman göstərmak lazımdır? - Natiq öz msqsədi üçün bu anlayışdan песэ istifadə edə bilər? Xeyirxahlığm пэ olduğunu müəyyənbşdirəndən sonra aydm olacaq ki, insanlar kimə, nəyə görə və hansı vəziyyət- də minnətdar olurlar. Qoy xeyirxahlıq (charis), yəni, onu həyata keçirən insana xeyirxahlıq etdiyini deməyə imkan verən hərəkət, ehtiyacı olan insana edibn xidmət olsun, amma bu xidmət başqa bir xidmətin əvəzi kimi və onu gö- stərən adama müəyyən mənfəət gətirmək üçün deyil, xidmət göstəribn adamın mənfəəti üçün göstərilir. Əgər xidmət ona çox ehtiyacı olan adama göstərilirsə, ya da vacib və çətin şeylərə toxunursa, ya da о məhz тйэууэп bir momentdə göstərilibsə, ya da xidməti göstərən adam onu birinci, ya tək, ya da daha böyük səviyyədə göstə- ribsə onda bu mühüm xidmətdir. Ehtiyac тйэууэп bir şeyə can atmaqdır, xüsusilə e b şeylərə ki, onların yoxluğu тй эу уэп əzablara səbəb olur: ehtiraslar, məsəbn, məhəbbət belə- dir, eləcə də insanın fiziki əzablar və təhlükəbr zamanı hiss etdiyi ehtiraslar da belədir, ona görə ki, təhlükəyə məruz qa- lan və əzab çəkan insan onlardan qaçmmaq üçün ehtiraslı arzu hiss edir. Məhz buna görə yoxsulluq və ya sürgün za- manı insanın köməyinə gobn insanlar hətta onların köməyi cüzi olsa beb xidmət göstərmiş hesab olunurlar, ona görə ki, 107 ehtiyac böyük və vaxt isə qiymətlidir; məsələn, Likeyada hə- sir21 vermiş adam belə hərəkət etmişdir. Beləliklə, madam insanların kima, пэуэ görə və hansı vəziyyətdə təşəkkür et- dikləri aydmdır, onda xidmət məhz belə şeyləro, ogor beləsi olmasa, onda onlara bərabər və ya mühiim olanlara aid ol- malıdır, bəzi insanların belə ehtiyac və məyusluq içində ol- duğunu və başqalarınm isə onlara beb ehtiyacı aradan qal- dırmaq üçiln yardım etmiş olduğunu və etdiyini göstərərək buradan bir nəticə çıxarmağın lazım olduğu aydındır. Həm də, xidmətin əhəmiyyətini песэ aradan götürmək və insam təşəkkür etməkdən azad etmək üçün пэ etmək lazım olduğu da aydındır: demək olar ki, bu adamlar ya xidməti öz şəxsi mənfəətlərinə görə edibbr (bu isə dediyimiz kimi xidmət deyil), ya da onlar şərait ib əlaqədar belə hərəkət edibbr, ya da beb hərəkət etməyə məcbur idilər, ya da onlar xidməti sadəcə olaraq etməyiblər, тйэууэп bir fikirb, ya da fıkirsiz etməyə məcbur qalıblar, hər iki halda xidmət başqa bir şeyin naminə göstərilib, buna görə də xidmət kimi adlandırıla bilməz. Bu zaman bütün kateqoriyaları nəzərə almaq lazımdır, ona görə ki, madam xidmət fılan şeydir və ya fılan həcmdə- dir, у a da hər hansı keyfıyyətlərə malikdir, ya da nə vaxt isə, ya da harda isə baş veribsə, onda xidmət eb xidmətdir. Sübut kimi beb mülahizələri göstərmək olar ki, daha az vacib olan halda bizə xidməti göstərmədibr, ya da diişmənlər tiçtin eyni şeyi və ya пэ isə ona bərabər şeyi etdi- br, ya da ondan böyük xidməti göstərdibr, çünki, bunun öziinün də bizim özümüzə görə edilmədiyi aydındır, ya da əgər şüurlu şəkildə пэ isə pis bir şey edilibsə də, heç kəs pis şeybrə ehtiyacı olduğunu boynuna almaz. 8. Əzabın tərifı. - Bu hissi kim keçirs hihr və keçirə bilməz? - Kim və nə rdhm hissi yarada bilər? 108 Beblikb, biz, xeyirxahlıq etməyin və etməməyin пэ ol- duğu barəsində də danışdıq. fndi isə bizdə rəhm (eleos) yaradan şeybr haqqında, kimə və hansı vəziyyətdə olarkən rəhm hiss etməyimiz bars- sində danışaq. Qoy rəhmi insam layiq olmadığı halda yaxa- layan, nəticəsi ölüm, ya da ziyan olan, bizim özümü 2 ü, ya da bizə yaxm olanları yaxalaya bibcək və həm də çox yaxmda görünən fəlakətin görünüşii qarşısmda yaranan тйэууэп qə- bildən olan qəmginlik hesab edək. Axı, aydındır ki, insan rəhmi hiss etmək üçün, hesab etməlidir ki, onun özünün, ya da yaxınlarından birinin göstərdiyimiz şəkildə, ya da ona oxşar şəkildə, ya da ona yaxın şəkildə fəlakətə diişməyi miimkündür.22 Ona görə də tamamib məhv olmuş adamlar rəhm hiss etmirlər; onlar hesab edirbr ki, daha başlarına bundan artıq şey gəb bilməz, çünki artıq olan olub; eləcə də özbrini tam xoşbəxt hesab edən insanlar da rəhm hiss etmir- br, amma özbrini təkəbbürlü aparırlar: madam onlar özb- rini bütün nemətlərə sahib hesab edirbr, onda heç bir pisliyə məruz qalmamaq kimi nemətə də sahibdirbr, çünki, bu da nemətlərin sırasma daxildir. Özbrinin zərər çəkə biləcəyinin mümkün olduğunu hesab edənbrin sırasma isə artıq zərər çəkmiş və ölümdən qurtarmış insanlar, düşüncə və təcriibə cəhətdən daha yetkin insanlar, zəif adamlar və daha çox qorxaq adamlar, е1эсэ də savadh adamlar (çünki beb adam lar düzgün düşünürlər) daxildir. Valideynləri, ya da uşaqları, ya da arvadları olanlar da bu sıraya daxildir, çünki, onlarm hamısı bizə yaxmdır və qeyd olunmuş fə'akətbrə düçar ola bibrbr. Həm mərd ehtirasların (məsəbn, qəzəb və cəsur- luğun) təsiri altında olmayan, həm də yilksək təkəbbürlü əh- val-ruhiyyədə olmayan adamlar пэ gəbcəyi, пэ də zərər çəkə biləcəklərini düşünmürbr, amma öz ovqatlarına görə onlar orta mövqe tuturlar. Buraya həm də tam qorxunun təsiri altında olan insanlar da daxildir, çünki, qorxu keçirmiş in- sanlarm başı öz şəxsi vəziyyətlərinə qarışdığı üçün onlar rəhm hiss etmirlər. Rəhm hissini ancaq e b insanlar hiss edir 109 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|