Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
da, əla tərəf-müqabilə malik olmaq təzəcə varlanmış adam lara deyil, alicənab mənşəli insanlara daha çox uyğundur; əgər yaxşı insanın bəxtinə пэ isə uyğun olmayan bir şey düşürsə, bu çox təəssüf yaradır, əgər zəif daha güclü adamla çəkişirsə, xüsusən onlar eyni vəziyyətdədirsə, bu da eynilə təəssüfləndiricidir, buna görə də deyilib: Telemonun oğlu Ayaksla döyüşməkdən qaçınırdı: Əgər o, güclü kişi ilə döyüşsəydi, Zevsi qəzəbləndirər- di 27 Əgər bu belə deyilso do, nodo olur olsun, daha zoif in san daha güclü insanla çəkişəndə, məsələn, musiqiçi ədalətli adam ib çəkişəndə adam təəssüflənir, çünki, ədalət musiqi- dən üstündür. Deyibnbrdən aydmdır ki, insanlar kimə və пэуэ görə hiddətlənirlər: bu bizim göstərdiyimiz və onlara uyğun hal larda olur. Insanların özləri isə о halda hiddətlənirlər ki, on lar böyük nemətlərə layiq olsunlar və onlara sahib olsunlar, çünki, öz aralarında bərabər olmayan insanların eyni nemət- lərə layiq olması ədalətsizdir. Ikincisi, vicdanlı və ciddi in sanlar daha tez hiddətlənirlər, ona görə ki, onlar düzgün mülahizələrə malikdirlər və bütün ədalətsiz olanlara nifrət edirlər; bundan başqa hər hansı bir məqsədə can atan şöh- rətpərəst insanlar can atdıqları şeyin ona layiq olmayan in sanlara çatdığını görəndə hiddətlənirlər. Ümumiyyətlə, özlə- rini bir şeyə layiq bilən insanlar başqalarmı həmin şeyə layiq bilmirlər və buna görə də onlara qarşı asanlıqla hiddətlənir- 1эг. Buna görə də qul qəlbli, alçaq, şərəfsiz insanlşar asanlıq- la hiddətlənmirlər, ona görə ki, onların özlərinə layiq bildik- ləri elə bir şey yoxdur. Deyilənlərdən aydmdır ki, hansı qəbildən olan insan- ların bədbəxtliyi, fəlakəti və uğursuzluğu başqalarım sevin- dirəcək və ya dilxor etməyəcək, çünki, şərh olunmuşlardan ona əks olanlar aydın görünür; əgər nitq hakimlərdə belə 114 əhvali-ruhiyyə yaratsa və göstərsə ki, mərhəmət diləyən in sanlar və onların nəyin xatirinə mərhəmət diləməsi buna lay iq deyil, onda onlara qarşı mərhəmətli olmaq mümkün ol- mayacaq. 10. Paxıllığın tərifı. - Paxılhq nədir? - Paxıllığı ya radan nədir? - Paxıllığı yaradan kimdir? - Paxıl- lıq hakimlərin qərarına песэ təsir edə bihr? Əgər paxıllıq (phthones) bizə uyğun insanlarm yuxarı- da qeyd etdiyimiz nemətlərdən həzz alaraq xoşbəxt yaşa- dığını gördüyümüz zaman yaranan тйэууэп növ kədərdirsə, bu kədər paxıllıq edənin özünə heç bir şey vermək məqsədi güdmürsə və ancaq həmin adamları nəzərdə tutursa, onda insanların пэуэ görə, kimə və hansı vəziyyətdə paxıllıq etdiyi aydındır. Paxıllığı elə adamlar hiss edirlər ki, onlar üçün ancaq özbrinə tay olan və ya beb görünən adamlar mövc- uddur. Tay deyəndə man mənşəcə, qohumluğa görə, yaşa görə, istedada görə, şöhrətə görə, vara görə uyğun olanları nəzərdə tuturam. Demak olar ki, hər şeyə sahib olan adam lar da paxılhq edirbr, buna görə də yüksək vəzifəli və xoş- bəxt adamlar hamının onların mülkiyyətindən istifadə etdiy- ini düşünərək paxıllıq edirbr. Ebcə də пэуэ görə iso xüsusi hörmət qazanmış adamlar da (əsasən müdrikliyə və ya mü- vəffəqiyyətə görə) paxıl olurlar. Şöhrətpərəst adamlar da bu hissə malik olmayanlardan daha çox paxıl olurlar. Saxta müdrikbr də paxıl olurlar, ona görə ki, onlarm şöhrətpərəst- liyinin obyekti müdriklikdir və ümumiyyətlə hər hansı bir sahədə şan-şöhrətli olmaq istəyən adamlar bu münasibətdə paxıl olurlar. Qorxaq adamlar da həmçinin paxıl olurlar, ona görə ki, onlara hər şey əzəmətli və əlçatmaz görünür. Biz eb nemətləri sadaladıq ki, insanlar onlara görə pa- xıllıq edirbr: tnsanlar harada ki, şan-şöhrəti sevirbr, harada şöhrətpərəstliyə meyl edirbr və müvəffəqiyyətin bütün növ- lərində - bütün bu hallarda demək olar ki, paxıllıq var, 115 xüsusən də elə şeylərə qarşı olur ki, insanlar onları əldə et- məyə çalışırlar və onlarla başqalarmdan ya bir qədər üstündürlər, ya da bir qədər geridə qalırlar. tnsanların kimə paxıllıq etdiyi də aydmdır (biz bu barədə də demişik): insan lar zaraan, məkan, yaşa görə və ad-sana görə onlara yaxm olanlara qarşı paxıllıq edirlər, məhz buna görə də deyilir: “Qohum-əqrəba paxıllıq da edə bilir”.28 Rəğabət apardıqlarına qarşı da paxıllıq edirlər, ona görə ki, saydığımız kateqoriyadan olan şəxslərlə rəqabət aparırlar: bizdən on min illər əvvəl yaşamış adamlara, ya da bizdən on min illər sonra yaşayacaq adamlara, ya da artıq vəfat etmişlərə gəldiksə isə onlara heç kim paxıllıq etmir, eynilə Herkules sütunlarının29 yanmda yaşayanlara da heç kim paxıllıq etmir. Biz elələrinə paxıllıq etmirik ki, bizim və ya başqalarınm fikrinə görə onlar bizdən çox az iistün olsun- lar, ya da bizdən çox geridə qalsmlar. Bu cür işlərlə məşğul olan adamlara qarşı biz eyni şə- kildə yanaşırıq. Madam insanlar döyüşdə və sevgidə olan rəqibləri ilə və ümumiyyətlə onlarm can atdığı şeyi əldə et- mək istəyənlər ilə yarışırlar, onda insanlar mütləq bu şəxslə- гэ daha çox paxıllıq edirlər. песэ deyərlər, “dulusçu da du- lusçuya paxıllıq edir”.30 Biz həm də elələrinə paxıllıq edirik ki, onlarm əldə etdikləri və ya müvəffəqiyyətləri bizim üçün tənə yeri olsun; axı belə insanlar bizə yaxmdır və bizə bən- zərdir: burada aydmdır ki, biz öz təqsirimiz üzündən məlum nemətə sahib deyilik, ona görə də bu fikir bizi kədərləndirə- гэк paxıllıq yaradır. Biz həm də eləbrinə paxıllıq edirik ki, bizim sahib olmalı olduğumuz, ya da sahib olduğumuz şeyi onlar da əldə ediblər və ya ona sahibdirbr; buna görə də qocalar gənclərə paxıllıq edirlər, пэуэ isə çox хэгс tökmüş adamlar isə həmin işə daha az хэгс tökmüş adamlara paxıl- lıq edirlər. Nəyə isə hələ çatmaqda olan, ya da tamam çat- mayan adamlar da elə həmin şeyə tez çatanlara paxıllıq edir- lər. Belə insanların пэуэ görə, kimə görə və hansı vəziyyətdə sevindikbri aydındır: bəzi hallarda onlar dilxor olurlar, ona 116 görə ki, пэуэ isə sahib deyilbr, əks hallarda isə onlar sevi- nəcəkbr, çünki, пэуэ isə sahibdibr. Beb olan halda, əgər hakim br beb əhvali-ruhiyyədə olsalar və onlardan mərhə- mət diləyən və ya hər hansı bir nemətin bağışlanmasmı is- təyən insanlar isə yuxarıda göstərdiyimiz insanlar kimi olsa lar, onda sonuncular hakimiyyətdə olanlardan heç bir тэг* həmət görə bilməzbr. 11. Yarışmaq (dzSlos) hissinin tarifı. -Kim yanşa bihr? - Ona m səbəb olur? - Kim oııa səbəb olur? - Bu hissin nifrztə münasibsti. Buradan aydmdır ki, insanlar hansı əhval-ruhiyyədə, kimə və пэуэ qarşı yarışırlar. Yarışmaq hissi şöhrət ib bağlı və özümüzün əldə edə biləcəyi nemətləri öz təbiətlərinə görə bizə oxşar insanlarda olmasını görəndə bizdə yaranan тйэу уэп məyusluqdur ki, bu nemətbrin - başqalarında olduğu üçün deyil, məhz özümüzdə olmadığma görə yaramr. Məhz buna görə də yarışmaq bərabərləşməyə canla-başla edibn istək kimi yaxşı bir şeydir və yaxşı adamlarda olur, paxılhq isə alçaq bir şey olub ancaq alçaq insanlarda yaranır. Birinci halda insan yarışma hissinin təsiri altında nemətbrə Özü çatmaq istayir. ikinci halda isə paxılhğm təsiri altında can atır ki, onun yaxmı bu nemətdən istifadə etməsin. Yarış- maya (dz61os) meyli olan adamlar laböd olaraq sahib olma- dıqları nemotbrə özbrini layiq bibn adamlardır ki, çünki heç kəs mümkün olmayan şeyi arzulamır. Buna görə də beb adamlar, yəni yarışmağa meylli adamlar gənc və böyük qəlbli adamlar olurlar. Oııların sırasına həm də mərd kişib- гэ layiq nemətlərə və hörməta sahib olan adamlar da daxil dir. Qeyd etdiyimiz nemətbrin sırasına var-dövbt, çoxlu dost, hakimiyyət və başqa buna bənzər nemətbr daxildir. Madam onlar yaxşı adamdırlar, onda onlar beb nemətlərə çatmağa canla-başla səy göstərirbr, ona görə ki, bu nemətbr yaxşı adamların malı olmahdır. 117 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|