Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
(phobos) bizi məhv edə biləcək və ya yaranan xoşagəlməz hiss və ya həyəcan olsun: axı insanlar heç də bütün pisliklər- dən qorxmurlar; məsələn, ədalətsiz və tənbəl olmaqdan qor- xmurlar, ancaq elələrindən qorxurlar ki, onlar əzab, güclü dilxorluq verə bilərbr və ya məhv edə bibrlər, özü də bu о zaman olur ki, bu bəlalar heç də uzaqdan hədələmir, e b ya- xındadırlar ki, qaçılmaz görünürbr. Uzaqda olan bəlalardan insanlar о qədər də qorxmurlar. Hamı bilir ki, ölüm qaçıl- mazdır, amma o, yaxında olmadığı üçün heç kəs onun haq qmda fikirləşmir.15 Əgər qorxu bundan ibarətdirsə, onda bizim tə- səvvürümüzdə dağıtmağa və zərər vurmağa, böyük əzablara səbəb olmağa imkanı olan hər şey labüd olaraq qorxulu olacaq. Buna görə də beb şeybrin, hətta əlamətləri də qor xuludur, ona görə ki, bu zaman qorxulu olanlar çox yaxm kimi görünür. Nə isə qorxulu şeyin yaxınlıqda olması təhlü- kə adlanır; hər hansı bir pislik etmək imkanmda olan insan- larm düşmənçiliyi və qəzəbi bebdir: aydındır ki, onlar belə halda pislik etməyi eb arzulayırlar ki, demək olar ki, onu həyata keçirməyə yaxın olurlar. Qüvvəyə malik ədalətsizlik də bebdir, ona görə ki, ədalətsiz insan can atdığı şeyə görə ədabtsizdir. Təhqir olunmuş məziyyət də qüvvəyə malik olanda beb olur: aydındır ki, madam о, təhqir olunub, on da, о, həmişə qisas almağa can atır, hazırkı halda isə о bunu edə bilər. Bizə qarşı пэ isə pis bir şey etməyə imkanı olan adamların qorxusu da belədir, ona görə ki, beb adamlar da bizə qarşı hər hansı bir pislik etməyə hazır qalmağa məc- burdurlar. Bir çox insanlar mənfəət üzündən pis və zəif ira- dəli təhlükə anmda isə qorxaq olduqlarına görə, onda ümu- miyyətlə başqa adamm asılılığında olmaq qorxuludur, hər hansı bir dəhşətli iş görmüş adam üçün onun bu işindən xə- bərdar olan insanlar ona görə qorxuludurlar ki, onu ə b verə b ib rb r, ya da tərk edə bib rb r. Incidə bibn adamlar da inc- idib bibn adamlar üçün qorxuludur, ona görə ki, əksər in sanlar imkan olan kımı incidirbr. İncidilmiş adamlar, ya da 98 özbrini beb hesab edənbr də qorxuludur, ona görə ki, beb insanlar həmişə əlverişli am gözbyirbr. Madam incidənbrin gücü var, onda onlar da qorxuludur, ona görə ki, onlar inti* qamdan qorxurlar, belə şey isə dediyimiz kimi qorxuludur. Bizim əldə etmək istədiyimiz hər şeyi əldə etmək istəy- эп rəqib, əgər həmin şey hər ikimizə çatmasa, qorxuludur, ona görə ki, rəqiblərlə daim mübarizə aparılır. Bizim üçün eb adamlar qorxuludur ki, onlar bizdən daha güclü adamlar üçün də qorxulu olsunlar və həm də onlara zərər vura bilsin- br. Elə həmin səbəb üzündən də, bizdən daha güclü adamla- rın qorxduğu adamlar, eləcə də bizdən daha güciü adamları məhv etmiş adamlar da qorxuludur. Bizdən zəif adamlara hücum edənbr də qorxuludur: onlar bizim üçün ya bu an, ya da gücləndikcə qorxuludurlar. Bizim tərəflmizdən incidilmiş adamlarin, bizim düş- mənbrin və rəqibbrin içindən bizim üçün qorxulu olanlar coşqun, ürəyiaçıq olanlar deyil, sakit, kinayəli və məkrli olanlardır, ona görə ki, onlarm пэ vaxt qisas alacaqlarma yaxm olduqları nəzərə çarpmır, buna görə də heç vaxt onla rm bu işə uzaq və ya yaxm olduğundan baş açmaq olmur. Səhv edənin səhvini düzəldə bilməməsi, bu səhvin dü- zəldilməsinin ya tamam mümkün olmaması, ya da bizdən deyil, bizim düşmənlərimizdən asılı olması kimi bütün hallar da qorxulu və bir daha qorxuludur. Köməyin göstərib bil- məməsi və уa çox çətin olması da qorxuludur. Ümumiyyətb desək, başqa adamlarda baş vermiş və ya baş verə biləcək, bizdə acıma hissi yaradan şeybrin hamısı qorxuludur. Demək olar ki, qorxulu olan və bizim qorxduğumuz şeybrdən əsas olanları bunlardır. İndi isə insanların hansı vəziyyətdə olarkən qorxu ke- çirdikbri haqqmda danışaq. Əgər qorxu həmişə hər hansı bir əzabm gözlənilməsi ilə bağlıdırsa və bu bizi öldürə də bi- brsə və biz bunu hökmən keçirməliyiksə, onda beb əzabı çəkməyəcəklərindən əmin olan insanlarm heç birinin qorxu çəkməyəcəyi aydmdır: onlar пэ düşündükbri kimi başlarına 99 gəlməyəcəklərdən, nə onlarm fikrincə, onları əzab çəkməyə məcbur edə bilməyəcək insanlardan, пэ də onlarm fikrinə görə onları hədələməyən əzablardan qorxmurlar. Buradan belə nəticə çıxır ki, elə adamlar qorxu çəkir ki, onlar zərər çəkəcəklərini düşünür, həm də hansı ise adamlardan və hansı isə şeybrdən və hansı isə zamanda qorxurlar. Elə insanlar özlərini əzab-əziyyət üçün əlçatmaz hesab edirlər ki, həqiqətən və ya həqiqi kimi görünən də- rəcədə əlverişli şəraitin yüksək nöqtəsində olsunlar (bu za man onlar məğrur, etinasız və cəsarətli olurlar; var-dövbt, fıziki qüvvə, dostlarm çoxluğu və hakimiyyət onları belə ha- la salır), eləcə də artıq bütün mümkün bədbəxtliklərin hamı- sından keçib getdiklərini hesab edən adamlar və həm də bu na görə gələcəyə miinasibətdə bir növ döyülməkdən yanmc- an olmuş adamlar kimi keyimiş adamlar da belə hesab edir br. Qorxu keçirmək üçün insanm həyəcanını keçirdiyi şey- in xilası üçün bir qədər ümidi olmalıdır; buna sübut kimi onu göstərmək olar ki, qorxu insanları düşünməyə məcbur edir, ümıdsiz olan şey haqqında isə heç kəs düşünmür. Buna görə də, natiq öz dinbyicibrini məhz beb vəziyyətə gətirmə- lidir ki, natiqə sərfəli olan anda onlar qorxu keçirsinbr; o, dinbyicibri əzab-əziyyətə məruz qala biləcək adamlar kimi təsvir etməlidir, bunun üçün o, dinbyicibrin diqqətini ona cəlb etməlidir ki, onlardan daha qüdrətli insanlar əzablara məruz qalıblar, onlar kimi insanlar isə eb adamlardan və eb şeylərdə və e b hallarda əziyyət çəkiblər və ya çəkirlər ki, bunu heç vaxt gözbmirdibr. Madam qorxunun, qorxulu şeybrin nə olduğu, eləcə də insanlarm hansı vəziyyətdə qorxu16 çəkdiyi aydındır, on da cəsarətli olmağın пэ demək olduğu, insanların nəyə qarşı cəsarətli olması və hansı əhval-ruhiyyədə onlarm cəsarətli olması da aydm olacaq, ona görə ki, cəsarət qorxuya əksdir və böyük cəsarət isə qorxulu olana əksdir. Belə olduqda cə- sarət ümiddir, həm də bu zaman qurtuluşun çox yaxın ol- 100 duğu, bütün qorxulu olanların isə uzaq və ya qəti mövcud olmayan şey olduğu təsəvvür olunur. Cəsarətli olmaq bütün qorxulu olanları uzaq və cəsarət verən bütün şeybrin isə ya- xm olduğunu hesab etmək deməkdir. Cəsarət həm də о hal da meydana çıxır ki, о zaman nəyi isə düzəltmək və yardım etmək üçün çoxlu üsullar olsun və ya üsullar əhəmiyyətli ol sun, ya da həm o, həm də bu bir yerdə olsun. Biz özümüzü onda cəsarətli hiss edirik ki, heç vaxt ədalətsizliyə məruz qalmayaq və özümüz də heç vaxt ədabtsiz hərəkət etməyək, rəqiblərimiz ya heç olmasm, ya da gücsüz olsunlar, ya da gücləri olsa da bizə dostcasına münasibət bəsbsinbr, ona görə ki, əvvəlbr ya özbri bizə yaxşılıq etmiş olsunlar, ya da özləri bizdən yaxşılıq görmüş olsunlar və maraqları bizimki- b r b eyni olan insanlar çoxluq təşkil etsin, ya da qiiwəcə qalanlardan üstün olsun və ya bu hər iki hal bir yerdə olsun. Cəsur əhval-ruhiyyə insanlarda о hallarda yaranır ki, о za man onlar heç vaxt uğursuzluğa düçar olmadıqlarmı, ya da bir çox dəfə dəhşətli vəziyyətbrə düşsəbr də, xoşbəxt şəkildə onlardan çıxdıqlarmı dark etsinlər. Ümumiyyətlə, insanlar təhlükəbrə iki səbəbdən birinə görə soyuq yanaşırlar: onu sınaqdan keçirmədikbrinə görə və песэ kömək etmək lazmı olduğunu bildikbrinə görə. Dəniz səyahətləri zamanı tufan görməmiş insanlar və öz təcrübəbrinə görə xilas üçün vasitə- lərdən xəbəri olan insanlar gözbnibn təhliikəbrə beb baxır- lar. Biz özümüz də e b hallarda cəsarətli oluruq ki, məlum şey bizim kimilər üçün və ya bizdən daha zəiflər üçiin və özümüzü onlardan qüvvəcə üstün hesab etdiyimiz adamlar üçün qorxulu olmasın, о halda beb hesab edirik ki, biz onla rm özlərinə və ya onlardan güclü olanlar, ya da onlara uyğun insanlara üstün gəlmiş olaq). Biz həm də о vaxt cəsa- rətli oluruq ki, о vaxt sahib olmasi insanlari qorxulu edən vasitələrin həm kəmiyyəti, həm də keyfiyyəti cəhətdən biz üstün olaq (onlarm sırasına kifayət qədər var-dövbt, fıziki qüvvə, güclü dostlar, ölkənin möhkəm müdafiə olunması, mübarizə üçün bütün və ya эп vacib üsullara malik olmaq 101 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|