Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008
Yüklə 12,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
Həm də elə adamlar yarışmağa meyllidirlər ki, başqa- ları onları bu nemətlərə layiq bilsin. Əcdadları, ya da qo- humları, ya da yaxınları, ya da həmvətənləri, ya da vətənləri hörmotli olan adamlar da eyni ilə beb münasibotdə çox qıs- qancdirlar, ona görə ki, bunu özbrinə yaxm və özlərini isə buna layiq bilirbr. Əgər yarışmaq hissi hörmətdə olan ne- mətlərə qarşı yaranirsa, onda məziyyətləri və yardımı ib fayda gətirmək və başqalarma xeyirxahlıq etmək üçün rnürn- kün olan hər şeyi buraya mütbq daxil etmək lazımdır, ona görə ki, insanlar xeyirxahlara və yaxşı məziyyəüi adamlara hörmət edirbr; bu sıraya həm də bizim yaxınlarımızın, ya da istifadə edə biləcəyi bütün nemətbri də daxil edə bibrik, mə- səbn, sağlamlığa nisbətən var-dövbt və gözəllik daha çox uyğun gələn nemətbrdir. Həm də aydmdır ki, yarışmaq hissini oyadan insanlar kimdir: onlar bu və bunlara bənzər nemətlərə sahib olan adamlardır. Bu nemətbr, yuxarıda göstərdiyimiz kimi beb- dir: mərdlik, müdriklik və hakimiyyət, ona görə ki, əlində hakimiyyət olanlar bir çoxları üçün xeyirxahlıq edə bibr; sərkərdəbr, natiqbr və ümumiyyətb buna oxşar gücə malik olanlarm hamısı belədir, Onlara həm də hamının dost ol maq istədikbri adamlar, hammın təəccübbndiyi, ya da bi zim təəccübləndiyimiz adamlar, ebcə də şair və yazıçıların vəsf etdiyi və şöhrətləndirdiyi adamlar da daxildir. Kimin üçün isə yarışan, ya da kimin üçün isə yarışma obyekti və- zıyyətində olan adamlar yarışmanı oyadan bütün əşya və şəxsbrə nifrət bəsbyirbr. Buna görə də onlar çox vaxt hör- mət qazanmış nemətbr olmadan qazanılmış uğurdan istifa- də edən adamlara nifrət edirlər. Biz ehtirasların nəyin köməyi ib yaranması və yox ol- ması haqqında damşdıq ki, ondan inandırma üsulları yara- nır, Bundan sonra isə insanların ehtirasları, onlarm key- fiyyətbri, yaşı və taleyi ib xasiyyətbrinin песэ uyğun oldu- ğunu şərh edəcəyik. 118 12. İnsanlann müxtəlif yaşlarda xasiyyətlərı (xarak- ter cizgifori): gəncliyə xcıs cizgihr. Mən qəzəb, istək və buna bənzər qəlb hərəkətlərini eh- tiras adlandırıram ki, onlarm haqqmda əvvəl məziyyətbr və nöqsanlar kimi keyfıyyətbrdən11 danışan zaman bəhs et- mişdik, həm də ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin nəyi üstün tutması və onların nəyə qabil olması haqqmda da əvvəl damşmışdıq. Yaş - bu gənclik, yetkinlik və qocalıqdır. Alicənab mənşə- dən olmağı, var-dövləti, hakimiyyəti və buna əks şeybri уэ ümumiyyətlə uğuru (eytychia) və uğursuzluğu (dystychia) т э п təsadüfı iş (tyche) hesab edirəm. Gənclər öz xasiyyətlərinə görə istəklərə, eləcə də istək- brini yerinə yetirməyə meyllidirbr və onlar cismani istəkbr- dən isə ən çox məhəbbətdən həzz almaq istəklərinə əməl et- məyə meyllidirbr və bu cəhətdən öz nəfslərini saxlaya bil- m irbr. Ehtiraslara qarşı münasibətdə onlar dəyişkəndirlər və onlardan tez doyurlar, onlar çox güclü arzulayırlar və tez- likb arzulara son qoyurlar; onların arzuları çox alovlu olsa da, xəstələrin susuzluğu və aclığı kimi о qədər də güclii ol- mur. Onlar ehtiraslı, tez özündən çıxan və qəzəbə meylli olurlar. Onlar qəzəbdən zəifdirlər, qəzəbi cilovlaya bilmirbr. Ona görə ki, öz şöhrətpərəstlikbrinə görə etinasızlığa dözə bilmirbr və özbrini incidilmiş hesab edəndə hiddətbnirbr. Onlar şərəf və ehtiramı sevirlər, amma qəbbəni daha çox sevirbr, ona görə ki, gənclik üstünlüyə can atır, qəbbə isə bir növ üstünlükdür. Mənfəətpərəstliyə nisbətən onlar bu iki keyfiyyətə daha çox malikdirbr: onlar heç mənfəətpərəst deyilbr, ona görə ki, Pittakm Amfıaraya32 qarşı kəlamında deyildiyi kimi “hələ ehtiyac görməyiblər. Onlar acıqlı deyil, mehribandırlar, ona görə ki, həb çoxlu alçaqlıqlar görməy- ibbr. Onlar tez inanandırlar, ona görə ki, həb çox şeydo al- dadılmayıblar. Onlar üm idbrb doludurlar, ona görə ki, gəncbr şərabdan sərxoş olmuş adamlar kimi qaynardırlar, onlar həm də ona görə belədirbr ki, həb çox şeydə uğursuz- 119 luğa düçar olmayıblar. Onlar əsasən ümidlərlə yaşayırlar, ona görə ki, ümid gələcəyə aiddir, xatiralər isə keçmişə; gənciərin isə gələcəyi uzun, keçmişı isə qısadır: ilk gün heç nəyi xatırlamamaq olar, amma hər şeyə ümid bəsləmək olar. Dediyimizin nəticəsi kimi onları tez aldatmaq olar: onlar ümidin ləsirinə asan düşürlər. Onlar fövqəladə cəsurdurlar, ona görə ki, ümidlərlə dolu və alovludurlar; bu keyfiyyətlər- dən birincisi onları əmin olmağa, ikincisi isə qorxmamağa məcbur edir. Qəzəbin təsiri altında olan heç kəs qorxu hiss etmir, пэ isə yaxşı bir şeyə ümid bəsləmək isə cəsur olmaq deməkdir. Gənc adamlar utancaq olur: onlar sırf qanun ru- hunda tərbiyə olunublar və başqa nemətbr haqqında təsəv- vürə malik deyillər. Onlar alicənabdırlar, ona görə ki, həyat hələ onları alçaltmayıb və onlar ehtiyaca məruz qalmayıb- lar; özünü böyük nemətlərə layiq bilmək alicənablıqdır və bu, ümidlərlə dolu insana xasdır. ö z məşğuliyyətlərində on lar gözəl olanı faydalı olandan üstün tuturlar, ona görə ki, onlar haqq-hesabdan daha çox qəlblərinin hökmü ilə ya- şayırlar; haqq-hesab faydalı olana, məziyyət isə gözəl olana aiddir. Gənclər başqa yaşda olan adamlara nisbətən dostla- rı, ailəni və yoldaşları daha çox sevirlər, ona görə ki, birgəy- aşayışdan zövq alır və heç пэ haqqmda fayda nöqteyi- nəzərindən fıkir yürütmürlər, elə dostları haqqında da beb düşünmürlər. Onlar hər şeydə Zilonun kəlamma33 zidd ola raq ifrat və israf kimi səhvə yol verirlər: onlar sevir və həd- dindən çox nifrət edirbr və bütün qalan şeybrdə də bebdir- br. Onlar özlərini bilici hesab edir və bunu təsdiq edirbr; onlarm hər şeyi həddindən ziyadə etməsinin səbəbi budur. Onlar ədalətsizliyi də acığa görə deyil, təkəbbürlərinə görə edirbr. Onları incitmək asandır, ona görə ki, hamım vicdan- lı və çox yaxşı hesab edirbr: onlar öz yaxmlarım öz şəxsi saf- lıqları ib ölçürbr, buna görə də hesab edirbr ki, layiq olma- dıqları halda incidilibbr. Onlar lağlağı etməyi və kəskin söz deməyi xoşlayırlar, çünki hazırcavabhq cilalanmış təkəbbür deməkdir. 120 13. Qocalığa xas olan cizgihr Gənclərin xasiyyətləri belədir. Daha qoca və ahıl olan adalmarın xasiyyətbrinə gəldikdə isə, onlarm xasiyyətləri demək olar ki, əsasən yuxarıda şərh olunmuş cizgibrin ək- sindən tərtib olunmuşdur: beb ki, onlar çox ilbr ömür sü- rüblər və çox şeydə aldadılıblar və səhv edibbr, insanın gördüyü işbrin boyük hissəsinin əhəmiyyətsizliyi üzə çıx- dığından onlar heç nəyi müsbət təsdiqbmir və hər şeyi lazım olduğundan az edirbr. Onlarm hamısı “fərz edirbr”, amma heç пэ “bilmirbr”; öz qərarsızlıqlarına görə həmişə “ola bi b r ” və “bəlkə də” əlavə edir və hər şey haqqında beb deyə- rək heç nə haqqmda qəti fikir yürütmürbr. Onlar pisxa- siyyətdirbr, ona görə ki, pisxasiyyətlilik hər şeyi pis tərəfdən başa düşməkdir. Onlar heç kəsə inanmadıqlarma görə hər şeydən şübhələnirlər, inanmamaq isə təcrübələrinin nəticəsi- dir. Buna görə də onlar nə güclü sevir, nə də nifrət edirbr, amma Biantm34 məsləhətinə uyğun eb sevirbr ki, sanki nif- rət etməyə hazırlaşırlar və eb nifrət edirbr ki, sanki sevməyə hazırlaşırlar. Onlar cəsarətsizdirbr, ona görə ki, həyat onları tam ram edib: onlar böyük və qeyri-adi heç bir şey arzula- mırlar, onlara ancaq mövcudluqları üçün faydalı olan la- zımdır. Onlar əliaçıq deyilbr, ona görə ki, əmlak zəruri olan şeybrdən biridir, bununla belə onlar öz təcrübələrindən bi- lirlər ki, əldə etmək çətin, itirmək isə песэ də asandır. Onlar qorxaqdır və ancaq qabaqcadan ehtiyat edirbr; onlar gənc- lərə əks şəkildə kökbniblər: onları ilbr soyudub, gəncbr isə alovludur; beblikb, qocalıq qorxaqlığa yol açır, çünki qor- xunun özü soyumaqdır. Onlar həyata bağlıdırlar və son gün- brinə yaxınlaşdıqca bu bağhlıq daha da artır, ona görə ki, arzu həmişə olmayan və insanların эп çox ehtiyacı olan şeyə, xüsusib istədikbri şeyə aid olur. Onlar lazım olduğundan daha çox eqoistdirbr, ona görə ki, bu əslində тйэууэп qə- bildən olan qorxaqlıqdır. Onlar lazım olduğundan daha çox 121 Yüklə 12,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|