Нэш də elə cinayətlər böyük sayılır ki, о cinayətin vurduğu
zərərdən şəfa tapmaq mümkün olmasm, çünki, onlarm əvə-
zini çıxmaq çətin və qeyri-mümkündür. Böyük cinayətlər sı-
rasına həm də elələri daxildir ki, bu cinayətin əvəzində veri-
bn cəza zərərçəkəni heç cür məmnun edə bilmir, çünki, ona
edilmiş pisliyin yarası sağalmazdır, məhkəmə və сэга isə bir
növ şəfa (iasis) tapmaq üçündür.
Böyük cəzaya eb ədalətsizlik etmiş insan və elə halda
layiqdir ki, bu işdə zərərçəkmiş və incimiş şəxs özü-özünə
ağır cəza vermiş olsun; Sofokl94 intihar etmiş Evktemonun
müdafiəsi üçün söybdiyi nitqdə demişdir ki, o, təqsirli şəxs
üçün zərərçəkənin özünə layiq bildiyi cəzadan kiçik cəza ve-
rilməsi ib qane olan deyil.
Bəzən hərəkətin ciddiliyi beb mülahizələrb əlaqəli
qiymətləndirilir ki, bu cür cinayəti başqa kimsə əvvəllər et-
məyib, ya da çox az adam beb işə ürək edib, ya da cinayət-
kar eyni bir cinayəti bir çox dəfə edib. Əgər hər hansı hərə-
kətin qabaqlanması və cəzalandınlması üçün yeni üsullar
axtarmaq və icad etmək lazım gəlirsə, bu da çox vacibdir;
məsələn, Aqrosda eb adam cəza çəkir ki, ona görə yeni
həbsxana tikilib. Böyük vəhşilikb edilmiş hərəkət də daha
ciddi əhəmiyyətə malikdir; cinayət həm də о zaman daha
ağır olur ki, qabaqcadan düşünülmüş şəkildə həyata keçiril-
sin və ya onun haqqında hekayə dinləyicilərdə acımaq hissi
əvəzində qorxu hissi yaratsın.
Нэг hansı bir hərəkətə qiymət verərkən ritorikanın isti-
fadə etdiyi mülahizəbr həm də ondan ibarətdir ki, hər hansı
bir insan bir çox şeyi pozub, məsəbn, andı, müqavibni, za-
minliyi, nikah hüququnu pozub, ona görə ki, bu halda biz
bir çox ədabtsiz hərəkətlərin məcmusu ib üzbşirik.
Təqsiri ağırlaşdıran səbəbbrdən biri də odur ki, əda-
btsiz hərəkət qanunsuz hərəkət edən şəxsbrə cəza Verilən
yerdə baş versin; məsələn, yalançı şahidlər beb edirbr, əgər
onlar məhkəmənin özündə qanunsuz hərəkət edirsə, onda
bunu etməkdən harada özbrini saxlaya billəcəkbr? İnsanla-
62
rm xüsusiyb utandığı hərəkətbr də ciddidir; ebcə də insanm
öz xeyirxahına pislik etməsi də ciddi hərəkətdir: burada
onun təqsiri ona görə çoxdur ki, birincisi, o, şər iş göriir və,
ikincisi, xeyir iş görmür.
Yazılmamış qanunları pozan hərəkət də ciddi əhə-
miyyət kəsb edir. Ona görə ki, ən yaxşı mənəvi keyfıyyətbrə
malik insan məcburiyyətsiz və ədabtli olur, yazılmış qanun
isə məcburiyyət xarakteri daşıyır, yazılmamış qanuna isə bu
ziddir. Digər tərəfdən, insanın təqsirini məhz eb bir səbəb
artıra bibr ki, onun hərəkəti yazılı qanunlara zidd olsun,
ona görə ki, cəza ib hədələyən qanunları pozan şəxs, cəza
təbb etməyən qanunları da poza bibr.
Beblikb, biz cinayəti və yüngülbşdirən şeybr haqqm
da danışdıq.
13. Beş növdətı olan qeyri-texniki sübutlar: qanun,
şahidlər, sövdələşməhr, işgəncə, andlar. - Onlar-
dan песэ istıfadə etməli?
Bizim yuxarıda izah etdikbrimizdən sonra “qeyri-
texniki” adlandırdığımız sübutların qısa xülasəsini sıra ib
vermək lazımdır; onlar xüsusi olaraq məhkəmə nitqbri sa-
həsinə aiddirbr. Beb sübutlar beşdir: qanunlar, şahidbr,
sövdəbşməbr, işgəncə altında ifadəbr, andlar.
Нэг şeydən əwəl ittiham edərkən və müdafıə olunar-
кэп qanunlardan песэ istifadə etmək lazım olduğundan da-
nışaq. Aydındır ki, yazılı qanun işin vəziyyətinə uyğun gəl-
тэуэп zaman həqiqət ib daha çox uzlaşan və daha ədalətli
olan ümumi qanunlardan istifadə etmək lazımdır, bunu о
mülahizəbrlə etmək lazımdır ki, “özünün эп yaxşı anlayışma
görə mühakimə etmək”95 yazılı qanunlardan qəti olaraq isti-
fadə etməmək deməkdir, həqiqət və ümumi qanun əbədi
mövcuddur və heç vaxt dəyişmir, ona görə ki, həm həqiqət,
63
həm də ümumi qanun təbiətlə uyğundur, yazılı qanunlar isə
tez-tez dəyişir.
Məhz buna görə Sofoklun “Antiqona”sında biz bu
məşhur kəlamı tapırıq: Antiqona yazılmamış qanunun zid-
dinə görə deyil, Kreontun qərarına zidd olaraq qardaşını
basdırdığı üçün özünə bəraət qazandırır.
Bu qanunlar пэ dünən, пэ də bu gün icad olunmayıb,
amma əbədi mövcuddurlar;
Mən kimin naminə olursa olsun,
onları saymaya bilmərəm96,
O, həm də bunu ona görə edir ki, həqiqi və faydalı
olan ədalətlidir, həqiqi və faydalı kimi görünən isə yox, buna
görə də yazılı qanun həqiqi qanun deyil, ona görə ki, qanu
nun vəzifələrini yerinə yetirmir, həm də ona görə ki, hakim
bir növ gümüşə əyar (nişanə) qoyan adam kimi saxta ədaləti
əsil ədalətdən ayırmağı bacarmalıdır, həm də эп yüksək mə-
nəvi keyfıyyətlərə malik adam üçün yazılmamış qanunlarm
yazılı qanunlar üzərində üstünlüyünü rəhbər tutmaq xasdır.
Bu zaman baxmaq lazımdır ki, bu qanun hər hansı bir
başqa məşhur qanuna və ya özü-özünə zidd olmasın, песэ ki,
Ьэгэп bir qanun bəzi qərarları песэ olmasma baxmayaraq
qəbul edir, başqası isə qanunazidd olan qərarları qadağan
edir. Əgər qanun ikimənalı xarakter ilə fərqlənirsə, onda
onu həm bu, həm də digər istiqamətdə şərh etmək olar, belə
halda onun hansı şərhinin ədalət və fayda növləri ilə uzla-
şacağım тйэууэп etmək lazımdır və sonra isə bundan istifa-
də etmək lazımdır. Əgər qanunun qəbul edilməsinə səbəb
olan səbəblər artıq yoxdursa, qanun isə hələ də qüvvədədir-
sə, belə halda bunu aydınlaşdırmaq və belə yolla bu qanunla
mübarizə aparmaq lazımdır.
Əgər yazılı qanun işin vəziyyətinə uyğundursa, onda
demək lazımdır ki, “özünün yaxşı düşüncəsi ilə mühakimə
etmək” andı qanunun əleyhinə mühakimə etmək üçün içil-
64
mir, bu ona görə olur ki, hakim qanunun пэ dediyini bilmə-
diyi hallarda andı pozan adam olmasm.
Onu da əıavə etmək olar ki, hamı özü-özünə nemət
olanı deyil, ona nemət kimi görünəni axtarır və qanunların
almamağınm və ya onlardan istifadə etməməyin heç bir fər-
qi yoxdur, yerdə qalan sənətlərdə, məsələn, tibbdə, həkimi
aldatmağm heç bir faydası yoxdur, ona görə ki, həkimin
səhvı bir о qədər ziyanlı olmur, nəinki hakimiyyətə tabe ol-
mamaq vərdişi və nəhayət, qanunlardan ağıllı olmağa can
atmaq məhz elə şeydir ki, эп məşhur qanunlar ilə qadağan
olunur.
Bebliklə, biz, qanun haqqında məsəbni nəzərdən ke-
çirdik.
Şahidlərə gəldikdə isə onlar iki cür olur: qədim və yeni,
sonuncular öz növbəsində yalan ifadə vermək nəticəsində
özbri bu və ya digər halda risk edənbrə və bu zaman riskə
məruz qalmayanlara bölünür. Qədim şahidlər adı altmda
şairləri və başqa şanlı kişibri nəzərdə tuturam ki, onlarm
ittihamları ümumən məşhurdur.
Məsələn, afınalılarm hamısı Salamin barəsində Ho-
merin şahidliyindən istifadə edirdibr və tenedoslular da bu
yaxınlarda korinfli Periandrm97 Sigey sakinbrinə qarşı şa-
hidliyinə müraciət etmişdibr. Kleofont da eynib beb qay-
dada Solonun elegiyalarından Kritinin əleyhinə istifadə edə-
rək deyirdi ki, onun evi çoxdan azğınlığı ib seçilir, yoxsa
Solon heç vaxt beb şey yazmazdı:
Qırmızıtelli Kritiyə de ki, öz atasına qulaq
assın98
Baş vermiş hadisəbrə aid şahidbr belədir. Gözbnibn
hadisəbrə dair şahid kimi gələcək üçün açılan falları izah
edən adamlar çıxış edirlər, məsəbn, Femistokl deyirdi ki,
taxta divar gəmibrlə döyüş deməkdir." Bundan başqa, de-
diyimiz kimi zərb-məsəllər də şahid kimi xidmət edirbr, mə-
sələn qocalarla dostluq etməyi xoşlamayan adam üçün “heç
65
Dostları ilə paylaş: |