nin müasir nəzəriyyəçiləri məhz bu inandırmä üsullarına to-
xımurlar. Bu üsullarm hər birinə ayrıca olaraq ehtiraslardan
danışanda toxunacağıq.10
Nəhayət, nitqin özü bizi о halda inandırır ki, onda na
tiq hər bir verilmiş sual üçün hazırladığı dəlillərdən əsil hə-
qiqəti və ya gorüntülü həqiqəti aşkara çıxara bilsin.
Sübutlar məhz belə yollarla həyata keçirildiyinə görə,
onda, aydındır ki, onlardan ancaq əqli nəticələr çıxarmağa
və xarakter, müsbət məziyyət və ehtirasları tədqiq etməyə,
ehtiraslann hər birinin пэ
olduğunu, təbiətcə песэ olduğunu,
nəyin nətıcəsində və песэ yarandığmı araşdırmağa qabil
olan insan istifadə edə bilər, beləliklə, ritorika dialektikanm
və ədalətli olaraq siyasət adlandırdığımız əxlaq haqqmda
elmin bir sahəsi kimi meydana çıxır.11 Bunun nəticəsinds
ritorika siyasət görkəmi alır və ritorikanı öz mail hesab edən
adamlar ya nadanlıq, ya da şarlatanlıq, ya da insan təbiətinə
xas başqa səbəblər üzündən özlərini siyasətçi kimi qələmə
verirlər. Əslində, biz əwəldən dediyimiz kimi, ritorika dia
lektikanm müəyyən bir hissəsi və bənzəridir: hər ikisi hər
hansı müəyyən bir predmet, onun təbiətinin necə olması
haqqmda elm deyildir, amma onların hər ikisi sübutlarm
tapılması üçün ancaq metodlardır. Beləliklə, biz, yəqin ki,
bu elmlərin mahiyyətini və onların qarşılıqlı münasibətləri
haqqmda kifayət qədər damşdıq.
Həqiqət və ya görüntülü surətdə sübutetmə üsullarma
gəldikdə isə dialektikada
istiqaməttendirmə, sillogizm və
görüntülü sillogizm olduğu kimi, burada da eynilə möv-
cuddur, çünki, misal
istiqamətləndirmədən başqa bir şey dey
il, entimema - sillogizmdir, görüntülii entimema isə - görü-
ntülü sillogizmdir.12
Мэп ritorik sillogizmi entimema adlandırıram, misalı
isə - ritorik istiqamətləndirmə: axı bütün natiqbr öz dəlil-
lərini ya misal gətirməklə, ya da entimemalar qurmaqla izah
edirlər və bundan başqa heç bir sübut üsullarından istifadə
etmirbr.
10
Odur ki, əgər hər hansı bir şeyi
ya sillogizm, ya da Isti-
qamətlətıdirmə yolu ilə sübut etmək zəruridirsə (bu bizim
üçün “Analitıkadan” məlumdur) onda bu sübutetmə üsul-
lanm n hər biri mütləq y'\xarıda adı çəkibnlərin hər biri ilə
üst-üstə diişür.
Misal və entimema arasmdakı fərqlərə gəldikdə isə, bu
artıq “Topik”dən məlumdur, belə ki, orada daha əwəl sil
logizm və
istiqamətləndirmə haqqmda deyilib: çoxlu oxşar
hadisəbr əsasında hər hansı bir faktm olması haqqmda nə-
ticə çıxanhr ki, bu cür nəticə orada
istiqamətləndirmə, bura
da isə misal adlamr. Əgər hər hansı bir faktın jnövcud-
luğundan nəticə çıxarılarsa ki, bu faktm mövcudluğu həmişə
və ya çox zaman ondan fərqli olan başqa bir faktm mövcud-
luğunun nəticəsi olur, onda bu nəticə orada sillogizm, bura
da ise entimema adlanır.
Məlumdur ki, həm bu, həm də başqa qəbildən olan ri
torik arqumentasiyamn öz yaxşı cəhətləri var. Biz “Meto-
dika”da15 nə deyiriksə, onu eynilə burada da tapırıq: bəzi
nitqlər misallara, digərbri isə entimemalara meyllidir. Mi-
sallarla dolu nitqlər heç də az inandırıcı deyildir, amma en-
timemalarla dolu nitqbr ise daha böyük təsir bağışlayır. Biz
bunun səbəbini, hem də bu iki qəbildən olan dəlillərin hər
birindən песэ istifadə etmək üsulu haqqmda bir qədər sonra
danışacağıq. Indi isə onlarm əsıl mahiyyətini dəqiq тйэууэп
edək.
Hər hansı bir məşhur adam üçün inandırılma belə ol-
malıdır, həm də bir qəbildən olan inandırma bilavasitə Öz-
özlüyündə inandırır və etibar doğurur, digər qəbildən olanı
isə ona görə buna nail olur ki, birinci qəbildən inandırıcılığı
vasitəsilə sübut olunmuş kimi görünür; amma heç bir sənət
özəl halları nəzərdən keçirmir: məsəbn, tibb elmi Sokrat və
ya Kallinin16 sağlamlığı üçün nəyin faydalı olduğunu deyil,
müəyyən xüsusiyyətlərə malik insanın və ya hər hansı adam-
larm sağlamhğı üçün nəyin faydab olduğu haqqında danışır;
11