Asif mehraliyev
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
49
nekator göbələyidir) tənəklərə külli miqdarda ziyan vurur. Əhali vegetasiya dövrü bəzən 8-10 dəfə (hər 10-12 gündən bir) kükürd tərkibli dərmanlarla (TİLT, kolloid kükürd, fundazol və b.) bitkiləri dərmanlamalı olurlar; 7. Respublikanın digər üzümçülük bölgələri üçün xarakterik olan
filloksera zərərvericisi Abşeronda müşahidə olunmur; 8. Əsasən süfrə üzümü
sortları yetişdirilir. Çünki dənizkənarı zona olduğundan, il ərzində günəşli günlər 1200-2400 saat təşkil etdiyindən burada yetişən meyvə- giləmeyvələr digər bölgələrə nisbətən daha şirin, dadlı olur. Abşeron üzümçülüyünün çox şərəfli tarixi ənənəsi olub. Respublikanın əməkdar aqronomu olmuş M.Əfəndiyevin yazdığına görə, Maxail Ballas aksiz sənədlərinə əsaslanaraq göstərmişdir ki, 1895-ci ildə Abşeronda 3766 desyatin üzümlükdən 108652 pud, yəni 17,5 min ton üzüm yığılmışdır. Abşeronda yetişdirilən süfrə üzümləri tamamilə Bakı şəhərində istifadə olunurdu. Fikrimizcə yetişdirilmiş üzümün Abşerondan kənara çıxmamasının səbəbi bölgədəki əhalinin sıxlığı və hər adam başına düşən məhsulun kifayət qədər olmaması ilə bağlıdır. Bu ənənə müasir dövrdə də müşahidə olunmaqdadır. İstehsal olunan üzüm və üzüm məhsulları əhalinin hər nəfərinə düşən normaya görə çox aşağıdır. Ona görə də, Bakı bazarlarında həmişə digər ərazilərdən (Salyan, Şamaxı, İsmayıllı, Xaçmaz və b.) gətirilmiş üzüm məhsullarına rast gəlmək olur. Məmməd Əfəndiyevin yazdığına görə, Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl Bakı qəzasında 8125 desyatin üzümlük sahəsi olmuşdur. Məlumdur ki, müharibə illərində və eləcə də sonrakı inqilabi dövrlərdə digər sahələrdə olduğu kimi, üzümçülüyün də inkişafından söz açmağa dəyməz. Yalnız 1926-1928-ci illərdən başlayaraq üzümlük sahələrinə
50
diqqət yetirilməyə başlanmışdır. Belə ki, 1928-ci ildə Bakı Sovetinin torpaq şöbəsi nəzdində olan Maştağa aqronomiya məntəqəsi ətraf kəndlərə pulsuz göydaş, kükürd, əhəng verməklə, üzümlüklərdə dərmanlama işlərinə yardım etməyə başlamışdır. Məhz həmin illərdə Abşeronda 2 yeni üzümçülük sovxozu – 5 nömrəli Hövsan və 10 nömrəli Şüvəlan sovxozları təşkil olunmuşdur. Həmin sovxozlar İkinci Dünya Müharibəsinə qədər fəaliyyət göstərmişdir. Müharibə illərində həmin üzümlüklər bərbad hala düşmüş, bitkilərin çoxu quruyaraq tələf olduğundan seyrəklik əmələ gəlmişdir. Müharibədən sonrakı illərdə bu sahələr (235 ha) Türkan kəndindəki sovxozla birləşdirilərək, 1986-cı ilə qədər yaxşı vəziyyətdə, sonra isə 2000-ci ilə qədər yenidən bərbad halda saxlanılmışdır. Yerli əhalinin fərdi həyətyanı sahələrində də paralel olaraq bu cür enmə-qalxmalar müşahidə olunmuşdur. O vaxtkı dövlət rəhbəri olan M.S.Qorbaçovun şərabçılığa olan yanlış münasibəti nəticəsində, 1985-ci ildə veridiyi qərar təbii ki, bütün respublikada olduğu kimi, Abşeron üzümçülüyünə də öz zərbəsini vurdu. Nəzarətsiz qalan üzümlüklər demək olar ki, bütünlüklə söküldü, beton dayaqlar və məftillər dəyər-dəyməzinə satıldı, tənək kolları isə kəsilərək yerində birillik taxıl, bostan-tərəvəz bitkiləri əkildi. İstifadəsiz qalan sahələr isə daha çox oldu. 1986-2000-ci illər ərzində bu proses davam etməklə, demək olar ki, yalnız ayrı-ayrı həyətyanı sahələrdə xırda üzümlüklər qaldı. Daha acınacaqlı nəticələr onda oldu ki, illərlə ağır zəhmət və fədakarlıqla yaradılmış yerli qiymətli üzüm sortları – Ağ pişraz, Qara pişraz, Göy bəndəm, Ağ gavangir, Çahar üzüm, Əsgəri və b. sıradan çıxdı, bir qism sortlar – Ağ şanı, Qara şanı, Gəlinbarmağı, Xatını və b. məhv olmaq təhlükəsində qaldı. 19 noyabr 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Milli
51
Məclisinin Üzümçülük və şərabçılıq qanunu, ümummilli lider H.Əliyevin “Üzümçülük və şərabçılıq haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun təsdiq edilməsi” barədə fərmanından sonra, yenidən üzümçülüyə diqqət artmağa başladı. Lakin respublikanın digər zonalarına (Şamaxı, İsmayıllı, Cəlilabad, Kürdəmir və b.) nisbətən, Abşeronda bu işlər çox genişlənə bilmədi. Bunun bir neçə obyektiv və subyektiv səbəbləri vardır: Erməni işğalı nəticəsində Dağlıq Qarabağdan və onun ətraf rayonlarından olan məcburi köçkünlərin, Ermənistan ərazisindən çıxarılmış qaçqın əhalinin (ümumilikdə 1 milyondan artıq) çox hissəsinin Abşeron yarımadasında məskunlaşması nəticəsində torpaq sahələrinin tikililər altına keçməsi; Üzümün becərilməsi sahəsində təcrübədə vərdişlərin, əhalinin yalnız yaşlı təbəqəsində olmaqla gənc nəslə öyrədilməməsi; Cavan nəslin bu sahəyə marağının az olması və təbliğat-təşviqat işinin aşağı səviyyədə olması. Torpaq islahatı nəticəsində əkinə yararlı geniş sahələrin yerli əhali arasında paylanması, bələdiyyə torpaqların isə öz təyinatı üzrə istifadə olunmaması və s. Bütün bunlara baxmayaraq, fərdi həyətyanı sahələrdə və bəzi geniş ərazilərdə üzümlüklər qorunub saxlanılır və becərilir. Bu sahədə bir sıra elmi təşkilatların və fermerlərin fəaliyyəti xüsusi qeyd edilməlidir. Məlum olduğu kimi, üzümçülüyün inkişafını məhdudlaşdıran problemlərdən biri də əkin materialının az olmasıdır. Problemin həllində bir sıra elmi müəssisələr xeyli işlər görürlər . Az ETÜŞİ-nin əməkdaşları Abşeron rayonu ərazisindəki kolleksiya bağında tingçilik işinə başlamışlar. İnstitutun kolleksiya sahələrində 300-dən çox yerli (aborigen) və intorduksiya olunmuş üzüm sortları qorunub saxlanılır və müxtəlif istiqamətlərdə tədqiqat
52 işləri aparılır. AMEA-nın Botanika İnstitutunun əməkdaşları T.H.Qaragözov və b. üzümün qiymətli və sıradan çıxma təhlükəsində olan
sortlarının tezləşdirilmiş üsulla çoxaldılması yollarını işləyib hazırlamışlar. Tezləşdirilmiş üsulla çoxaldılmış 86 adda aborigen üzüm sortları AMEA- nın Mərkəzi Nəbatat Bağında 2003-cü ildən qorunub saxlanılır, üzərində müşahidələr aparılır və çoxaldılaraq Abşeronun yerli əhalisi arasında yayılır. Son illər Novxanı kəndi yaxınlığında 110 ha ərazidə salınmış texniki üzüm sortlarından ibarət üzümlüklər də xüsusi qeyd olunmalıdır. Abşeron şəraiti əsasən süfrə üzümçülüyünün inkişafı üçün perspektivli olsa da, hazırda burada ayrı-ayrı fermerlər İtaliyadan, Fransadan gətirilmiş məhsuldar texniki üzüm sortlarından 100 hektarlarla yeni üzümlüklər salmış və burada dünya üzümçülüyündə tətbiq olunan ən yeni texnologiyalardan – suvarma, formavermə, emal və b. istifadə olunur.
Əlbəttə, fermerlərin bu təcrübələri öyrənilməli, genişləndirilməli və Abşeronun tarixən formalaşmış şərəfli üzümçülük ənənələri davam
etdirilməlidir. 5. Üzümün xəstəliktörədiciləri və ziyanvericiləri, onlara qarşı mübarizə tədbirləri Xəstəlikləri: Azərbaycanda üzümün ən qorxulu və geniş yayılmış xəstəlikləri mildiu və oidiumdur. Mildiu (gəzəngi, qarayanıq, siyala) – xəstəliyinin törədicisi olan göbələklər yağmurlu yaz aylarında (xüsusilə may-iyun) inkişaf edir. Əvvəlcə torpağa ən yaxın yarpaqlar sirayətlənir. Yarpaqların üzərində əvvəlcə dairəvi formalı yağ ləkəsini xatırladan açıq-qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Bir neçə gündən sonra həmin ləkələr olan hissədə yarpağın Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|