61
limon, naringi, feyxoa, çin qızılgülü, lantana, fuksiya və b.
bitkilərdə müşahidə olunur.
Torlu gənə – adi gözlə çətin görünən, əsasən yarpağın
alt hissəsində yaşayan və yarpaq şirəsi ilə qidalanan xırda
həşəratdır. Koloniya halında yaşamaqla, özlərinə tor quraraq
mühafizə olunurlar. Çox sürətlə çoxalırlar. Xüsusilə isti
havalarda və istixanalarda bitkilərə çox ziyan verirlər.
Yastıcalar– dekorativ məqsədlə becərilən bitkilər
üzərində bir çox yastıca növləri – qalxanlı yastıcalar, unlu
yastıcalar və b. geniş yayılmışdır. Ağ, şabalıdı, boz rəngli
olub, əl ilə sıxdıqda qanabənzər maye çıxır. Əvvəlcə yarpaq
üzərində əhəng ləkələrinə bənzər ulduzcuqlar müşahidə
olunur. Sonra isə sürətlə çoxalaraq bitkinin bütün orqanlarına
yayılır., tək-tək və koloniya halında qidalanaraq bitkini
zəiflədir.
Qeyd olunan bu zərərvericilər – yəni, mənənələr,
yastıcalar, gənələr, ağqanadlılar hamısı deşib-soran ağız
aparatına malik həşəratlardır. Ona görə də bunlara qarşı
kimyəvi mübarizə məqsədilə sistem təsirli preparatlardan
istifadə olunmalıdır. Konfidor, hekplan, desis, avantaj, sumi-
alfa və b. preparatların 0,1-0,3%-li məhlullarını çiləməklə
effekt əldə etmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, dərmanlama
işləri
zərərvericinin
inkişafının
ilk
mərhələsində
aparılmalıdır. Gecikdirildikdə zərərvericilər özlərinə müdafiə
vasitələri
yaratmaqla
müdafiə
oluna
bilirlər
və
dərmanlamanın səmərəliliyi aşağı düşür. Qeyd olunan
zərərvericilərdən əlavə bitkilərə dəyişik ipəksarıyan, qış
qarışçısı, Amerika ağ kəpənəyi, may böcəyi və b. da zərər
verirlər. Onlarla mübarizə digər həşəratlarda olduğu kimidir.
Xəstəlikləri: Bitkilər bir sıra səbəblərdən xəstələnə
bilirlər:
a) Mikroorqanizmlər, bakteriyalar, viruslar və göbələklər
tərəfindən;
62
b) Aqrotexniki tədbirlərin vaxtlı-vaxtında və düzgün
aparılmaması;
c) Torpaq məhlulunda bəzi qida elementlərinin çatışmaması;
ç) Ekoloji amillərin bitkilərə mənfi təsiri.
Dekorativ bağçılıqda hal-hazırda ən çox müşahidə
olunan fuzarioz, pas, unlu şeh, yarpaqlarda qara ləkəlik
xəstəlikləridir.
Fuzarioz– solma və ya kök boğazı çürüməsi xəstəliyi
də adlanır. Bir sıra parazit göbələklər tərəfindən törənir.
Ağac və kol bitkilərinin şitillərində, soğanaqlı bitkilərin
soğanlarında və digər ot tipli bitkilərdə müşahidə olunur.
Xəstə bitkinin yarpaqları saralır, sonra isə bütün bitki solaraq
quruyur. Solmaqda olan bitkini(şitilləri) torpaqdan çıxarıb
kökünə baxdıqda, kök boğazının nazilərək quruduğu
görünür. Rütubətli, ağır torpaqlarda xəstəlik daha sürətlə
inkişaf edir.
Mübarizə. Əkin, səpin yerini dəyişdirmək, həmin yerə
3-4 il başqa bitki əkmək, toxumları səpindən qabaq 1:400
nisbətində formalinlə islatmaq, xəstəlik müşahidə olunan
sahədə bitkiləri 0,4%-li Bordo məhlulu ilə 10-15 gündən bir
2-3 dəfə çiləmək, xəstə bitkiləri sahədən kənarlaşdırmaq.
Pas xəstəliyi – bir neçə növ göbələk tərəfindən törənir.
Yarpaqların üst tərəfində narıncı və ya qırmızı, paslı ləkələr
əmələ gəlir və güclü inkişaf etdikdə yarpaqları, cavan zoğları
qurudaraq bitkinin inkişafını ləngidir. Xəstəlik rütubətli
illərdə və ərazilərdə daha çox təsadüf edir. Ən çox ardıc,
zirinc, itburnu, qızılgül, süsən, qərənfil və s. rast gəlinir.
Xəstəlik intensivləşdikdə (erkən yazda) 1%-li Bordo
məhlulu ilə 10-12 gündən bir 2-3 dəfə çiləmə aparılmalıdır.
Qeyd olunan xəstəliklərdən başqa dekorativ bitkilərdə
unlu şeh, bakterioz, xloroz xəstəlikləri də az hallarda
müşahidə edilir ki, biz bunlar haqqında meyvə bitkilərinin
xəstəlikləri bölümündə məlumat vermişik.
63
Ən önəmli cəhətlərdən biri budur ki, bitkilərə düzgün,
kompleks aqrotexniki qulluq göstərməklə, onların normal
böyümə və inkişafı təmin olunduqda bitkilər az hallarda
xəstələnirlər. Aqrotexniki tədbirlər kompleksinə aşağıdakılar
daxildir:
1. Xarici görünüşcə sağlam, zədəsiz, illik böyümə gücü
normal olan əkin materialı əldə etmək;
2. Səpin üçün sağlam və etibarlı mənbələrdən əldə olunmuş
toxumlardan istifadə etmək;
3. Bitkinin əkin və səpin vaxtlarına düzgün əməl etmək;
4. Bitkilərin suvarılma rejiminə daimi riayət etmək;
5. Əsas bitkinin (və ya bitkilərin) becərildiyi ərazilərdə
başqa bitkilərin (öz-özünə əmələ gəlmiş bitkilərin)
qarşısını almaq;
6. Qurumuş və xəstə bitkiləri vaxtında ərazidən çıxarmaq;
7. Ərazidə çox sıxlıq olmaması üçün mütəmadi olaraq sıxlıq
yaradan bitkiləri və ya budaqları kəsərək kənarlaşdırmaq;
8. Növbəli əkin sistemi tətbiq etmək.
Aqrotexniki tədbirlər kompleksi bitkilərin zərərverici
və xəstəliklərlə yoluxmaması üçün qabaqlayıcı tədbirlərdir.
Yəni, bütün yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlər tam həyata
keçirildikdən sonra da bitkidə xəstəlik müşahidə olunarsa, o
halda xəstəliyin mənşəyini müəyyən etməklə, müvafiq
dərmanlardan istifadə olunmalıdır.
Dərman preparatlarından istifadə qaydaları
1. Dərman
preparatlarlarından
hazırlanmış
bütün
məhlullar 24 saat
müddətində istifadə olunub
qurtarmalıdır;
2. Tozlama halında istifadə olunanlar (məs. kükürd tozu)
səhər saatlarında, çiləmə halında istifadə olunanlar isə
axşam saatlarında tətbiq olunmalıdır;
3. Çiləmə və tozlama zamanı çalışmaq lazımdır ki, dərman
64
yarpaqların əsasən alt hissəsinə dəysin;
4. Çiləyici aparatın ucluğu elə nizamlanmalıdır ki, məhlul
duman şəklində püskürsün;
5. Çiləyici və tozlayıcının ucluğu bitkidən 0,5-1,0 m
məsafədə saxlanılmalıdır;
6. Küləkli, yağmurlu və qızmar günəşli (günorta
saatlarında) vaxtlarda, və çiçəkləmə dövründə
dərmanlamaq məsləhət deyil;
7. Dərmanlama apardıqdan sonra yağış yağarsa, yağış
kəsdikdən və yarpaqlar quruduqdan sonra dərmanlama
təkrar aparılmalıdır;
8. Torpaq zərərvericilərinə qarşı zəhərli aldadıcı yemlər
günün axşam saatlarında qoyulmalı və səhərlər
yığışdırılmalıdır;
9. Dərmanlarla
ancaq
səriştəsi
olan
bağbanlar,
təhlükəsizlik
tədbirləri
keçmiş
işçilər,
sahə
mütəxəssisləri işləməlidir;
10. Yadda saxlamaq lazımdır ki, xəstəlik və ziyanvericilərə
qarşı istifadə olunan bütün dərmanlar (pestisidlər) insan
sağlamlığı üçün də təhlükəlidir. Bu
səbəbdən
pestisidlərlə iş ərəfəində xüsusi mühafizə geyimlərindən
istifadə olunmaqla iş qurtardıqdan sonra işçi yaxşıca
yuyunmalı və dərhal təmiz hava olan ərazilərdə
dayanmalıdır.