Asif mehraliyev

 

57 

Meyvə  bitkilərinin  əsas  xəstəlikləri  vəonlara  qarşı 

mübarizə tədbirləri 

Meyvə  bitkilərində  əsasən  aşağıdakı  xəstəliklərin 

olduğu  qeyd  edilir:Almada,  armudda  dəmgil,  unluşeh  və 

monilyoz,  alça  və  gavalıda  cibcibə,  şaftalıda  yarpaq 

qıvrılması  və  unlu  şeh,  çiyələkdə  qonur  ləkəlik  və  unlu  şeh. 

Bu  xəstəliklər  göbələklər  tərəfindən  törədilən  və  meyvə 

bitkilərində 

ən 

çox 

rast 

gəlinən 

xəstəliklərdir. 

Xəstəliktörədicilər 

əsasən 

yaz-yay 

ayları 

fəaliyyət 

göstərməklə,  xüsusilə  havaların  qeyri-sabit  (yağmurlu 

günlərin günəşli günlərlə tez-tez əvəzlənməsi) keçdiyi illərdə 

daha da şiddətlənir. Xəstəliktörədicilərlə mübarizə məqsədilə 

ziyanvericilərdə 

olduğu 

kimi, 

aqrotexniki 

tədbirlər 

kompleksi aparılmalı, lazım gəldikdə kimyəvi preparatlardan 

da istifadə olunmalıdır. 

 

Xəstəliklərin əlamətləri 

Dəmgil– meyvə bitkiləri üzərində ən geniş yayılmış və 

daha  çox  məhsul  itkisinə  səbəb  olan  xəstəlikdir.  Xəstəliyə 

yoluxmuş  çiçək,  yarpaq  və  meyvələrin  üzərində  əvvəlcə 

xırda  (1-2  mm),  get-gedə  genişlənən  (10-15  mm)  dairəvi 

tünd-boz,  məxməri  ləkələr  formalaşır.  Yoluxma  yerlərində 

cadarlar-çatlar  əmələ  gəlir  və  quruyur.  Kimyəvi  mübarizə 

məqsədilə  1%-li  Bordo  məhlulu  və  onun  əvəzedicilərindən  

istifadə  etməklə  vegetasiya  dövrü  3-4  dəfə  müalicə 

aparılmalıdır.  

Unlu şeh  – əlamətləri bütün bitkilərdə eynidir. Birillik 

zoğların  uc  hissəsində  cavan  yarpaqlarda  çiçək  kasacıqları 

üzərində ağ, bəzən bozumtul-ağ, parlaq örtüklər əmələ gəlir, 

zoğların təpə hissəsi və yarpaqlar qıvrılaraq quruyur, çiçəklər 

tökülür.  Kimyəvi  mübarizə  məqsədilə  kükürd  tərkibli 

preparatlardan istifadə olunmalıdır.  

Yarpaq qıvrılması – ən çox şaftalıda  müşahidə olunur. 

 

58 

Cavan,  yenicə  açmağa  başlayan  yarpaqlar  qırmızı-çəhrayı, 

açıq  sarı  rəngli  şişkin  forma  alaraq  qıvrılır,  sirayətlənmiş 

yarpaqlar quruyaraq tökülür və meyvə əmələgəlmə zəifləyir. 

Kimyəvi  mübarizə  məqsədilə  erkən  yazda  tumurcuqların 

şişməsi  ərəfəsində  bitkilər  5%-li  Göydaş  məhlulu  ilə 

çilənməlidir.  

Son  zamanlar  çəyirdəkli  meyvə  bitkilərində  gövdə  və 

budaqlarda  kitrə  axımı  ilə  müşahidə  olunan  və  kütləvi 

qurumaya  səbəb  olan  xəstəlik  geniş  yayılmışdır.  Xüsusilə 

Abşeron  bağlarında  bu  xəstəlik  əriyə,  gilasa,  albalıya  daha 

çox  ziyan  vurmaqdadır.  Bəzi  ağaclarda  kitrə  axımına  səbəb 

oduncaq qurdlarının, qabıqaltı qurdların fəaliyyəti səbəb olsa 

da,  qurumuş  digər  ağaclarda  həmin  qurdlar  müşahidə 

olunmamışdır. Yəni, bitkidə kitrə axımı müxtəlif səbəblərdən 

baş verir: 

1. Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  oduncaq  qurdlarının 

zədələməsi; 

2. Torpaqda şorlaşmanın çoxalması; 

3. Qışda  şaxtaların  güclənməsi,  yayda  isə  tempera-turun 

həddən artıq yüksəlməsi; 

4. Torpaqda 

bəzi 

elementlərin, 

xüsusilə 

kalsiumun 

çatışmazlığı. 

Göründüyü  kimi,  səbəblər  müxtəlif  olsa  da  nəticə 

birdir:  toxuma  dağılır,  bitkinin  şirəsi  bayıra  axır,  bitki 

zəifləyərək bir və ya bir neçə ilə quruyaraq sıradan çıxır. Bir 

çox  hallarda  isə,  hətta,  bir  günün  içində  bitkinin  qəflətən 

solaraq qurumasını da  müşahidə etmişik. Belə halda isə çox 

güman  ki,  bitkidə  su  daşıyan  borular  (kisilema  boruları) 

tutulur  və  suyun  bitkidə  və  ya  onun  ayrı-ayrı  budaqlarında 

hərəkəti məhdudlaşır.  

Mütəxəssislər  müxtəlif  mülahizələr  irəli  sürsələr  də, 

hələlik  bu  xəstəliklə  əsaslı  mübarizə  yolu  tam  işlənib 

hazırlanmamışdır.  Biz  əvvəlcə  kitrə  axımının  səbəbinin 

---

 

59 

aydınlaşdırılması,  daha  sonra  uyğun  mübarizə  tədbirlərinin 

seçilməsini  məsləhət  bilirik.  Reallıq  isə  ondan  ibarətdir  ki, 

Abşeron  bağlarında  çəyirdəkli  meyvə  bitkiləri  sürətlə 

azalmaqdadır.  

 

8. Dekorativ bitkilərin ziyanvericiləri və  

xəstəliktörədiciləri,onlara qarşı mübarizə tədbirləri 

 

Dekorativ  məqsədlə  becərilən  ağac,  kol  və  ot 

bitkilərində  bir  sıra  ziyanverici  həşəratlar  və  xəstəlik-

törədicilər yayılmışdır. Onlar bitkilərin yarpaq və çiçəklərini 

zədələyərək eybəcər şəklə salır  və bitki dekorativ  görkəmini 

itirir. Ona görə də dekorativ bitkilərin becərilməsi sahəsində 

xəstəlik  və  ziyanvericilərə  qarşı  mübarizə  ən  vacib 

tədbirlərdən biridir.  

Məlumdur  ki,  Azərbaycanın  landşaft  memarlığında 

becərilən dekorativ bitkilərin çox hissəsi son illər xaricdən – 

müxtəlif ölkələrdən gətirilir. Bunu bir nəfər və ya bir təşkilat 

deyil,  müxtəlif  peşə  sahibləri,  ayrı-ayrı  şirkətlər  həyata 

keçirir. Bir sözlə hər kim bacarırsa xaricdən bitki gətirə bilir. 

Belə  olan  halda  karantin  tədbirlərinə  tam  riayət  olunmur  və 

təbii  ki,  həmin  bitkilərlə  bərabər  bir  çox  ziyanverici  və 

xəstəliktörədicilər  də  ölkəyə  daxil  olur.  Bu  səbəbdəndir  ki, 

son  illər  elə  zərərverici  və  xəstəliklər  peyda  olub  ki,  onlar 

indiyədək 

respublikanın 

heç 

bir 

yerində 

müşahidə 

olunmayıb.  Məhz  bu  səbəbdən  dekorativ  bağçılıqda 

ziyanverici  və  xəstəliklərlə  mübarizə  daha  artıq  diqqətdə 

saxlanılmalıdır.  

Ən geniş yayılmış ziyanvericilərdən yastıcaların bir çox 

növlərini, mənənələri, Amerika ağ kəpənəyini, tor gənələrini 

və  sitrus  ağqanadlısını,  xəstəliklərdən  isə  fuzariozu,  unlu 

şehi, pası və bir çox bakterial xəstəlikləri göstərmək olar. 

Qeyd  etdiyimiz  kimi,  dekorativ  bağçılıqda  həmin 

 

60 

ziyanverici  və  xəstəliktörədicilərin  yayılmasınınbir  səbəbi 

karantin tədbirlərinə (sağlam əkin  və səpin  materialının əldə 

olunması)  düzgün  riayət  olunmamasıdırsa,  digər  səbəbi  də 

aqrotexniki  qaydaların  düzgün  aparılmamasıdır.  Kökü 

yumrulu,  soğanaqlı-yumru  və  soğanaqlı  dekorativ  bitkilər 

(dağlalələri, sünbülçüçəyi, süsənlər, zəfəran və b.) tez-tez və 

çoxlu  su  norması  ilə  suvarıldıqda,  alaq  otlarını  vaxtında 

təmizləmədikdə, dibləri yumşaldılmadıqda, onlarda bakterial 

xərçəng  (kök  və  ya  kök  boğazı  çürüməsi)  xəstəliyi  əmələ 

gəlir.  Belə  hal  müşahidə  edildikdə  xəstə  bitkilər  dərhal 

sahədən  kənarlaşdırılaraq,  ərazi  mis  kuporosu  məhlulu  ilə 

dezinfeksiya  olunmalıdır.  Yəni,  aqrotexniki  və  karantin 

tədbirlərinə 

düzgün 

riayət 

olunmadıqda, 

bitkilər 

ziyanvericilərə  və  xəstəliklərə  daha  tez  tutulur  və  kimyəvi 

preparatların tətbiqinə zərurət yaranır.  

Dekorativ bitkilərin əsas zərərvericiləri 

Mənənə-yə  bitki  biti  də  deyilir.  Yağmurlu  yaz 

aylarında  demək  olar  ki,  əksər  bitkilərdə  müşahidə  olunur. 

Cavan  yarpaqları  və  zoğları  daha  çox  zədələyir.  Həşərat 

sirayətlənmiş yarpaq və zoğlar qıvrılıb bükülür və inkişafdan 

qalır.  Bitkidə  mənənənin  olmasını  ilk  nişan  verən  qarışqalar 

olur.  Yəni,  hansı  bitkidə  çoxlu  sayda  qarışqalar  görünsə, 

deməli  artıq  orada  mənənələr  bitkiyə  ziyan  vurmaqdadırlar. 

Mənənə  sirayətlənmiş  bitkilərin  yarpaq  və  budaqları  qara, 

hisəbənzər  örtüklə  örtülür  və  uzun  müddət  (bir  ilə  qədər) 

bitki  bu  şəkildə  qalır,  dekorativliyi  itir.  Ən  çox  qızılgülə, 

petuniyaya  (tənbəkiçiçəyi),  payızgülünə  (xrizantema),  hind 

yasəməninə,  tekomaya,  otaq  bitkilərindən  çin  qızılgülünə, 

sitruslara və b. ziyan vurur.  

Sitrus ağqanadlısı – çox xırda, ağ və ya sarımtıl rəngli 

kəpənəklərdir.  Bitkinin  yarpaqlarının  alt  hissəsində  məskən 

salır,  yarpaq  şirəsi  ilə  qidalanmaqla  onun  görkəmini 

pisləşdirir  və  qurudaraq  tökülməsinə  səbəb  olur.  Ən  çox 

---