Asif mehraliyev
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üzüm tənəklərinin becərilmə formaları və onların budanılması
- Kələsər (öküz başı)
- Şəkil 12.
- Üzüm tənəklərində yaşıl budama işləri
41
yazqabağı aparılır. Qışda yarpağını tökməyən (həmişəyaşıl) bitkilərdə bütün fəslillərdə, həmçinin qışda yarpağını tökən bitkilərdə müxtəlif məqsədlər üçün (məhsula düşməni tezləşdirmək, sıx çətir daxilini seyrəltmək və b.) yaz-yay ayları aparılan budama yaşıl budama adlanır. Zərurət yaranmadıqda bitkilərin vegetasiya dövrü, yəni yaz-yay ayları budanılması məsləhət deyil. Çünki, bu zaman xəstəliktörədici mikroorqanizmlərin fəaliyyəti güclü olduğundan, onlar bitkinin yaralı orqanlarına daha sürətlə sirayət edir və bitki müxtəlif xəstəliklərə daha tez tutulur. Vegetasiya dövrü bitkinin yaşıl hissələri hər hansı səbəbdən (yaşıl budama, güclü külək, dolu və b. səbəblərdən) zədələndikdə dərhal zonanın xarakterik xəstəliklərinə qarşı uyğun preparatlardan istifadə etməklə
profilaktiki dərmanlama aparılmalıdır. Budama çox diqqət, səriştə və peşəkarlıq tələb edən bir əməliyyatdır. Adətən gödəltmə və seyrəltmədən ibarət olmasına baxmayaraq hər bir bitkiyə ayrıca yanaşma tələb olunur. Bununla belə, budamada ümumi prinsipləri bilmək vacibdir: a) Budama yüksək səviyyədə itilənmiş və sazlanmış alətlərlə (mişar, qayçı, bıçaq) aparılmalıdır; b) Bütün budamalarda çalışmaq lazımdır ki, kəsilən hissə sonuncu tumurcuğun (gözün) əks tərəfindən 1-2 sm aralı maili kəsilsin; c) Birillik yaşıl və ya oduncaqlaşmış zoğlar bağ qayçısı və ya bıçaqla çoxillik oduncaqlaşmış budaqlar isə bağ mişarı ilə kəsilməılidir; ç) Gövdədən ayrılmış l dərəcəli budaqları kəsərkən nə çox uzun (2 sm-dən artıq), nə də gövdəyə bitişik yerdən kəsmək düzgün deyil. Birinci halda gövdədə qalan hissədən yatmış tumurcuqlar oyanaraq yeni əlavə zoğlar əmələ gətirəcək, ikinci halda isə əsas gövdə zədələnmiş olacaq;
42
d) Budama zamanı diametri böyük kəsiklərə mütləq bağ məlhəmi sürtülməlidir; e) İki əllə işlədilən bağ qayçıları ilə budama aparıldıqdan sonra kəsilmiş hissələr bitki üzərindən təmizlənməlidir; ə) Güclü budama aparılmış bitkilər dərhal suvarıl-malıdır ki, yara yerləri tez sağalsın.
Üzüm sarmaşan bitki olduğundan, sürətlə uzanaraq öz kökündən daha tez kənarlaşır. Bunun qarşısını almaq üçün tənəklər hər il kəsilərək gödəldilməlidir. Bu zaman biz bir sıra işləri həll etmiş oluruq: 1. Cavan (1-3 yaşlı) tənəklərə forma veririk (şəkil 12); 2. Bar verən tənəklərdə verilmiş formanı saxlamaqla, məhsul artımına nail oluruq; 3. Qocalmış tənəkləri cavanlaşdırırıq. Azərbaycanda üzüm tənəklərində tarixən aşağıdakı becərilmə formaları tətbiq edilmişdir.
Kürdəmir, Göyçay və b.) üzüm tənəklərini hündürboylu ağac və kolların üzərinə dırmaşdırmaqla becərilən formadır. İstilik çox olan ərazilərdə belə becərilmədə üzümlərin şəkərliliyi daha yüksək olur, xəstəliyə az yoluxurlar. Lakin məhsula qulluq və onun yığılmasında çətinliklər olduğundan bu becərmə forması çox genişlənməmişdir.
tarixiə malikdir. Bu formada tənəklərə heç bir dayaq tətbiq olunmur. Tənəkdə 1-4 ədəd qısa, yoğun ştamp yaradılır. Onların üzərində qısa (2-4 gözdən ibarət) zoğlar saxlanılır və onlardan məhsul alınır. Hazırda bu forma Abşeronda bəzi həyətyanı sahələrdə tətbiq olunur. 43
əkin vaxtı 1-ci ilin sonu 2-ci ilin əvvəli 2-ci ilin sonu 3-cü ilin əvvəli Şəkil 12. Birinci 3 ildə tənəyin formaverilmə istiqamətində budanılması Çardaq (talvar): Ağac və ya dəmir-beton dirəklərdən ərazinin sahəsinə uyğun müxtəlif hündürlükdə (2-4 m) və uzunluqda çardaq düzəldilir, ətrafında bitkiarası 2 m saxlanılmaqla tənəklər basdırılır, qulluq edilərək çardağın (talvarın) üzərinə yönəldilir. Bu formada bitkilərə qulluq, onların dərmanlanması, budanılmasıvə b. daha asan olur. Şpaler: Bu üsul üzüm tənəklərinin ən geniş yayılmış becərilmə formasıdır. Bu formada tənəklər cərgəvi üsulla əkilir. Torpaq-iqlim şəraitindən və becərmənin mexanik- ləşmə səviyyəsindən asılı olaraq cərgəarası 2-2,5-3-4 m, cərgədə bitkiarası məsafə 1,5-2 m saxlanılmaqla cərgəyə ara məsafəsi 5 m olmaqla dəmir-beton dirəklər basdırılır və 3-4 sıradan məftillər çəkilir və tənəklər həmin məftillərə bağlanılır. Şpalerdə becərildikdə tənəklərə ştampsız (gövdəsiz), qısa ştamplı (0,5 m-ə qədər) və hündür ştamplı (0,5-1,2 m) yelpik formaları verilir. Ştampsız və qısa ştamplı yelpik formalar əsasən tənəyin üstü qışda örtülən (Naxçıvan) və güclü küləkli (Abşeron)
44
zonalarda, hündür ştamplı yelpik formalar isə qidalı, suvarılan zonalardavə güclü boy atan sortlarda tətbiq edilir. Məhsuldar tənəkləri quru budamaq üçün ilk növbədə iti bağ qayçısı əldə etmək lazımdır. Qayçı budağı və ya zoğu birinci cəhddə kəsməlidir. Əvvəlcə bitkinin kök boğazında və ştampında əmələ gəlmiş haramı zoğları kəsmək vacibdir. Bu zoğlar o halda saxlanılır ki, əyri, çox zədəli və qocalmış ştamp əvəz olunmalıdır və ya qonşu tənəyin yerı boş olan halda torpaq daldırması yolu ilə həmin boş olan yer bərpa olunmalıdır. Bundan sonra tənəyin qolları üzərindəki zoğlar seyrəldilir və gödəldilir. Budama zamanı bir məqam diqqət mərkəzində olmalıdır. Məhsuldar zoğlar tənəyin birillik zoğlarının üstündə formalaşmış cavan, sarı rəngli zoğlardır. Yaşlı hissələrdə, yəni qonur, çadırlı qolların və ştampın üzərində olan birillik zoğlar məhsulsuz və ya çox az məhsullu olurlar. Belə zoğları müstəsna hallarda, yəni, qolu və ya ştampı bərpa etmək məqsədilə saxlamaq olar. Normal halda isə tənəyin 3 yaşdan yuxarı hissələrində əmələ gəlmiş bütün zoğlar dibindən kəsilərək atılır.
Üzüm tənəyində hər il həm kök boğazından, həm də yerüstü orqanlardan (ştampdan, çoxillik qollardan, həmçinin birillik zoğlardan) çoxlu miqdarda yaşıl zoğlar əmələ gəlir. Üzümçülükdə kök boğazında və çoxillik orqanlarda əmələ gəlmiş zoğlara haramı zoğlar, yarpaq qoltuğunda əmələ gəlmiş zoğlara isə bic zoğlar deyilir. Vegetasiya dövrü əmələ gəlmiş həmin haramı və bic zoğlar əksər hallarda qoparılaraq atılmalıdır. Əks halda onlar güclü inkişaf edərək əsas barlı zoğların qidasına şərik çıxır, çətirdə sıxlıq yaradır, nəticədə məhsul itkisinə səbəb olurlar. Ancaq bu zoğlar bəzi hallarda saxlanılmalıdır. Belə ki, haramı zoğlar, zədələnmiş, əyri inkişaf etmiş və ya qocalmış Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|