Asif mehraliyev
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
125
və s. görə dekorativ bağçılıqda da ənginardan geniş istifafə oluna bilər. Bu bitkini rerspublika heyvandarlığını yaşıl yemlə erkən yaz ayları təmin etmək baxımından da çox perspektivli hesab edirik. Təəssüf ki, bu qədər çoxsahəli əhəmiyyətə malik ənginar Azərbaycanda kifayət qədər əkilib becərilmir. Bunun bir səbəbi bitki haqqında, xüsusilə onun əkilib becərilməsi barədə əhalinin lazımi səviyyədə biliyə malik olmamasından irəli gəlirsə, digər səbəbi əkin və səpin materialının azlığıdır. Bütün bunları nəzərə alıb ənginarın becərilməsi barədə ətraflı məlumat veirirk. Ənginar əsasən toxumla, zəruri hallarda isə (toxum olmadıqda) vegetativ yolla çoxaldılır. Toxumlar aprel ayının 1-ci ongünlüyündə, torpaqda temperatur 8-10º-yə yüksəldikdə açıq sahəyə səpilir. Azərbaycanın aran rayonlarında və Abşeronda toxumlar cari ilin sentyabr ayında da səpilə bilir. Belə halda cücərtilər şaxtalar düşənə qədər xeyli böyüyür və qışı normal keçirir. Dekorativ və ya tərəvəz məqsədilə becərilmə zamanı toxumlar, ölçüsü 2m x 1m olan ləklərə, cərgəarası 15-20 sm olmaqla, 2-3 sm dərinliyə səpilir. Toxum səpiləcək ləklər bir neçə gün əvvəl səpin üçün diqqətlə hazırlanmalıdır. Yəni, ləklər şurəli qum və yanmış peyin qarışdırılmış qidalı torpaqla 7-10 sm qalınlığında doldurulub, səthi hamarlanır. Hər paqon-metrə 50-60 ədəd sağlam toxum səpilir və lək daimi optimal nəmlikdə saxlanılır. Normal qulluq edildikdə bir ləkdən 500-600 ədəd şitil əldə etmək mümkündür. Ənginar şitilləri 2-3 həqiqi yarpaq fazasında 70 x 70 sm sxemlə daimi yerinə köçürülür. Daimi yerində bitkiyə 50-60 sm dərinlikdə və diametrdə qidalı təbəqə yaradılmaqla, 3 gün müddətində hər axşam suvarılmalı, sonrakı günlər isə torpaq quruduqca suvarılma təkrarlanmalıdır.
126 1-ci vegetasiya ili bitkinin yalnız kökətrafı (rozet) yarpaqları formalaşır. Bəzi illərdə bitkinin birinci ili çiçəklədiyi müşahidə olunmuşdur. Azərbaycanda ənginar qışı açıq şəraitdə normal keçirdiyindən, onun qış ayları çıxarılaraq xüsusi saxlayıcılarda saxlanılmasına ehtiyac yoxdur. 2-ci ilin yazında qışı normal keçirmiş bitkilərdən gövdə inkişaf edir və çiçək zoğları formalaşır. Torpaq qidalı olduqda hər bitkidə 15-ə qədər çiçək oxu və uyğun olaraq çiçək səbəti əmələ gəlir. Qeyd olunmalıdır ki, bir bitkidən əvvəlcə bir çiçək oxu, sonra isə həmin ox üzərində növbə ilə digər çiçək oxları formalaşır. Uyğun olaraq çiçək səbətləri də növbə ilə yetişir. Hər il toxum yetişdikdən sonra (iyun-iyul ayları) bitkinin yerüstü gövdəsi quruyaraq məhv olur və növbəti ildə yenidən formalaşır. Bu qayda ilə yüksək aqrotexniki qulluq şəraitində ənginar eyni yerdə 30-40 il yaşaya bilir. Hər il bol və keyfiyyətli məhsul almaq üçün cərgəaraları yumşaldılmalı, yazı quraq keçən aylarda çiçəkləyənə qədər bitki 2-3 dəfə suvarılmalıdır. Çiçəkləmə dövrü suvarmalar dayandırılır. İldə 2 dəfə (mart ayında fosfor-kalium tərkibli, aprelin 2-ci yarısında isə azot tərkibli gübrələrklə) hər bitkiyə 20-30 q hesabı ilə yemləmə gübrələri verilir. Oktyabr-noyabr aylarında isə bir dəfə hər bitkinin gövdə ətrafına 3-5 kq yanmış peyin verilməklə şum edilir. Ənginar becərilən sahələr alaq otlarından təmiz olmalıdır. Ənginarı toxum əldə etmək (səpin üçün) məqsədilə becərdikdə, hər bir bitkidə yalnız 1-2 çiçək səbəti saxlanılmaqla, qalanları kəsilərək götürülür. Bu qayda ilə saxlanılmış səbətlərdə çiçək telləri qonurlaşıb qaraldıqda toxumlar yetişmiş hesab olunur. Yetişmiş toxumları yığmaq üçün səbət 3-4 sm uzunluqlu saplaqla birlikdə kəsilir və polietilen üzərinə sərilərək günəş şüasının altında qurudulur, sonra ağacla döyülərək toxumlar ayrılır və küləkli günlərdə
127
sovrularaq təmizlənir. Bu qayda ilə təmizlənmiş toxumlar quru, qaranlıq və sərin mühitdə saxlandıqda cücərmə qabiliyyətini 5-6 il itirmir. Ənginarın becərilməsinin daha
önəmli iqtisadi səmərəliliyi onun Azərbaycan şəraitində hər hansı xəstəliyə yoluxmamasıdır. Ayrı-ayrı illərdfə, xüsusilə yaz aylarının yağmurlu keçdiyi illərdə bitki xırda qanlı mənənələrlə (bitki biti) sirayətləndiyi müşahidə olunsa da zərərvericinin məhsula ziyanı qeydə alınmamışdır.
Bəzək-bağçılıqda az bitkilər vardır ki, onlar dekorativ görkəmi ilə yanaşı insanların qidalanmasında geniş əhəmiyyət kəsb edən dadlı meyvələr də verirlər. Gözəl görkəmi, il boyu həmişəyaşıl yarpaqlarla örtülü olması, eyni zamanda qiymətli dad keyfiyyətinə malik meyvələri feyxoanın həm bəzək bağçılıqda, həm də meyvə bitkisi kimi son 50-60 ildə Azərbaycanda geniş yayılmasına səbəb olmuşdur. Becərilməsində və qulluq işlərində feyxoanın spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə alıb bitki haqqında ətraflı məlumat verməyi lazım bildik. Feyxoa (Feijoa Berg.),Mərsinçiçəklilər (Murtaceae Juss.) fəsiləsinə aid olub üç növu birləşdirir: Feijoa sellowiana, F. obovata və F. shenkiana. Bunlardan mədəni halda becərilən yalnız F.sellowiana Berg. növüdür. Vətəni Cənubi Amerika hesab olunan bu bitki buradan Avropaya daha sonralar (1900-cü ildən) isə İtaliyaya və digər avropa ölkələrinə 1990-cü ildən isə Azərbaycana yayılmağa başlamışdır. Feyxoa Azərbaycanda geniş ərazilərdə yalnız cənub zonada (Lənkəran-Astarada) becərilir. Bununla belə qış şaxtaları –15°C-dən aşağı olmayan bütün zonalarda, örtülü
128 şəraitdə isə respublikanın hər yerində becərilə bilər. F.sellowiana Berg. növü həmişəyaşıl kol bitkisi olub, 4 m-ə qədər böyüyən və geniş, dikduran çətirə malik olan bitkidir. Yarpaqlar zoğ üzərində qarşı-qarşıya düzülməklə gümüşü-boz rənglidir. Çiçəkləri iri, çəhrayı rəngli, tək-tək, bəzən 3-4 ədədi bir yerdə olur. Əsasən may ayının ikinci yarısindan çiçəkləməyə başlayır. Çiçəklədiyi dövrdə bitki çox dekorativ görkəm alır. Çiçəkləmə bir aya qədər davam edir. Meyvələri 20-120 q ağırlığında uzunsov və ya yumru giləmeyvədir (şəkil 24). Əsasən meyvə əldə etmək məqsədilə becərilir. Meyvələri özünəməxsus ətri və dadı ilə seçilir. Meyvələrin tərkibində insan orqanizmi üçün çox faydalı olan şəkərlər, turşular, dabbaq maddələri, yod və vitaminlər vardır. Meyvələri həm təzə halda, həm də mürəbbə, kampot, cem hazırlamaqla istifadə olunur. Orqanizm üçün ən xeyirlisi təzə halda yemək və meyvələrin şirəçəkən maşından keçirilib şəkər tozu ilə qarışığından istifadə etməkdir. Feyxoa meyvəsinin şəkər tozu ilə qarışığı aşağıdakı qaydada hazırlanır: meyvələr təmiz yuylub, hər iki tərəfi kəsilərək atılır. Qalan ətli şirəli hissə qabıqla birlikdə şirəçəkən maşınından keçirilərək (əzilərək) 1:1 nisbətində şəkər tozu ilə qarışdırılıb iri, ağzı geniş qablara tökülür və 3 gün müddətində tez-tez yaxşıca qarışdırılır. Şəkər tozu meyvə şirəsi ilə tam qarışdıqdan sonra istifadə üçün hazır olan kütlə şüşə qablara yığılır və qaranlıq sərin yerdə saxlanılır. Bu qayda ilə hazırlanmış feyxoa cemi 3-4 il öz keyfiyyətini saxlayır. Qan təzyiqi yuxarı olan insanlar üçün bütün il boyu istifadə etmək ən yaxşı vasitə hesab olunur. Bitki həmişəyaşıl yumru-yığcam cətirə
malik olduğundan, eləcədə çiçəklədiyi ərəfədə çox gözəl göründüyündən ondan bəzək bağçılıqda geniş istifadə edilməsinə imkan yaradır. Feyxoa xırda çətirə malik olan Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|