Aşıq Şəmşirin anadan olmasının
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
386
qətlərə təməllənməsi belə (Məlumdur ki, Koroğlunun tarixi bir şəxsiyyət olub olmaması kimi bir problem günümüzə qədər folk- lorşünas tədqiqatçıların diqqət mərkəzindən düşmür.) əslində xalqın azadlıq, müstəqillik uğrundakı istəkləri ilə birlikdə onun mənəvi-estetik ideallarını da ifadə edir. Yəni Koroğlu bir xalq qəhrəmanı olmaqla birlikdə gözəlliyi, yüksək mənəviyyatı və sənəti təmsil edən bir obraz kimi garşımızda canlanmagdadır. Məşhur rus bəstəkarı R. Qliyer özünün "Şahsənəm” operasında təxminən otuzdan çox Azərbaycan xalq mahnılarını yaradıcılıgla istifadə etmişdir. "Leyli və Məcnun”, “Şah İsmayıl" kimi onlarca digər dastanlarımızda xalq musiqi nümunələrinin yer aldığı həqiqətləri bir daha yuxarıda söylədiklərimiz fikirlər də sübut etməkdədir. Bu dastanların mətnləri, onların müxtəlif variantları və kompozisiya quruluşu ilə əlaqədar araşdırmaların gerçəkləş- dirilməsi ilə birlkdə buradakı musiqinin yeri və mətnlə olan dialektik vəhdətinin də araşdırılmasına hal-hazırda böyük ehtiyac duyulmaqdadır. Unutmamaq lazımdır ki, aşıq ədəbiyyatı və musiqisi mənəvi-estetik xəzinəmiz olmaqla birlikdə, professional sənət, bu sırada professional (çoxsəsli) musiqi sənəti üçün də tükənməz bir yaradıcılıq qaynağıdır. Təsadüfi deyil ki, böyük sənətkarlar haqlı olaraq tez-tez bu qaynağa müraciət edir, bir daha onun sərhədsiz potensial-estetik imkanlarını ortaya çıxara bilirlər. M.İ.Qlinka, Üz.Hacıbəyli, R.Qlier, C.Hacıyev, Adnan Saygun (onun "Koroğlu" operasını unutmamaq lazımdır), F. Əmirov, A.Məlikov, A. Əlizadə ("Aşıqsayağı" əsərini bir daha xatırlat- maqda fayda var, aşıq terminlərinin 9 , deyimlərinin də mövcud olmasını göstərir) kimi bu cür qiymətli araşdırmaların heç şübhəsiz, aşıq sənətinin geniş potensial-estetik xüsusiyyətlərinin izahında, bu sırada eyni zamanda aşıq musiqisi, onun mətnlə olan
9
Азербайджанских ашуэов. Az EA-nın nəşriyatı, Bakı, 1968
387
əlaqəsi vəvəhdətini anlamağa, daha dərindən araştırmağa yönəlik imkanları təmin edə bilər. Unutmamaq lazımdır ki, bu cür aşıq divanlarında səsləndirilən havaların, melodiyaların musiqi dili, lad-məqam, intonasiya xüsusiyyətləri, ritm-mətn xüsusiyyətləri, heç şübhəsiz burada səsləndirilən mətn, şeir ilə də birbaşa əlaqəlidir. Burada bir daha (deyişmədə) iştirak edən aşığın poetik qabiliyyəti ilə birlikdə onun aşıq musiqisinə, onun bədii dilinə nə dərəcədə sahib olması, ondan necə istifadə edə bilmə qabiliy- yətini də eşitmək mümkündür. Yəni mətnin sözlərini oxuyan aşıq musiqinin avazla oxunuşunu, detone edib-etməməsini də eşitmək imkanı doğurmuş olur. Bu xüsusiyyətlər də bir daha dasdan- larımızda və ya ümumiyyətlə aşıq yaradıcılığında aşıq havaları və melodiyalarının nota alınması zərurəti ilə birlikdə bu kimi bəstəkarlarımızın yaradıcılığında aşıq poetiki yaradıcılığı və musiqisinə olan yaradıcı münasibətin şahidi oluruq. Ozan-aşıq yaradıcılığının əhəmiyyətli bir yönü də onun tariximizi, məs- kunlaşdığımız əraziləri, xalqımızın azadlıq və müstəqillik uğrunda verdiyi mübarizələri əks etdirməsidir. Xatırladaq ki, bu mövzu ilə əlaqədar də maraqlı araşdırmalar aparılmışdır. Lakin bu dastanların, xüsusilə də tarixi dastanların Türk soylu xalqların digər dünya xalqlarının yaradıcılığı və xüsusilə də epos (dastan) yaradıcılığı ilə olan mədəni əlaqələri, bənzərlikləri baxımından da əhəmiyyətli qaynaq olması faktı hər keçən gün ortaya çıxarıl- maqdadır. Təbii ki, dastanların, aşıq havalarının, atalar sözlərinin, mifoloji mətnlərin, bayatıların, nağılların və s. qarşılıqlı bir şəkildə araşdırılması üsulu bu baxımdan müasir mərhələdə xüsusilə aktuallıq qazanmaqdadır. Artıq bu istiqamətdə araş- dırmalarda belə ozan-aşıq sənətinin, ümumiyyətlə Türk soylu xalqların tarixi, mədəni dəyərlərin, sərhədlərinin düşündüyü- müzdən çox-çox geniş olması və onun eyni zamanda qədim bir keçmişə sahib olmasını isbatlaya bilməkdədir. Məsələn bu gün
388
Türk dünyasında xüsusilə də aşıq yaradıcılığında intişar tapmış bayatılar Orta Şərq bölgəsində belə, daha doğrusu İraqda Kərkük türkləri arasında geniş bir şəkildə yayılması fikrini açıq bir şəkildə söyləyə bilərik. Uzun müddət İraqda işləmiş Prof. Dr. Qəzənfər Paşayevin araşdırmaları sayəsində İraqda yaşayan Kərkük Türkləri ilə bayatı yaradıcıları arasında o qədər də böyük fərqliliklərin olmadığı ortaya çıxarılmışdır 10 . Xatırladaq ki, yazarın müraciət etdiyi nümunələri asanlıqla Anadolu türklərinin mani yaradıcılığında da tapmaq mümkündür. Əlbəttə bu bənzər- likləri (dil, ifadə forması, inşa, ideya-məzmunu, tarixi hadisələr, müxtəlif ruh halları və s.) xalq yaradıcılığının digər sahələrində də tapmaq mümkündür. Bu baxımdan bir daha identik araş- dırmaları xatırlatmaq lazımdır. Məsələn, folklorcu alim Prof. Dr.Əli Kafkasyalının İran-Türk aşıq mühiti ilə əlaqədar etdiyi araşdırmalarda bir daha bu sənətin İranda da təzahür etməsinin, onun ortaq və spesifik istiqamətlərinin ortaya çıxarılmasının professional və inandırıcı bir şəkildə oxuculara çatdırılmışdır 11 .
Bu yolda ciddi addım atanlardan biri də Prof.Dr. İlqar İmam- verdiyevdir. Onun İranda aşıq sənəti və musiqisinin geniş intişar tapması ilə əlaqədar araşdırmaları, aşıq sənətinin bu ölkənin bir çox bölgələrində də (xüsusilə də Azərbaycan türklərinin yaşa- dıqları yerlərdə) son dərəcə məşhur və sevilən bir sənət növü olduğunu sübut edir 12 .
Bununla birlikdə ozan-aşıq sənətinin əskilərə təməllənən nümunələrinin burada da yer almış hadisə və rəvayətlərin dil, din, psixoloji xüsusiyyətlər, ümumiyyətlə estetik mədəni dəyərlər baxımından fərqli görünə bilən xalqların mifologiyaları, eposları, nağılları və s. ilə münasibətləri baxı-
10
11
Kafkasyalı A. İran Türk aşıqları və milli kimlik. Erzurum, 2007.
12 İmamverdiyev İ. Azərbaycan və İran Türklərinin aşıq ifaçılıq sənətinin qarşılıqlı əlaqələri, “Nafta-press”, Bakı, 2008
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|