Aşıq Şəmşirin anadan olmasının
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
383
reallaşdırılır. Deyişmə bir ümumi mövzu ətrafında cərəyan edir və çox vaxt kiçik teatr səhnəsini xatırladır. Burada aşıqlar bütün qabiliyyətlərini ortaya qoymağa, aşıqlıq sənətinin ənənələrinə, əxlaqi-etik qanunauyğunluglarına riayət etməyə çalışırdılar. Kitabda Türk aşıqlarının əksəriyyətinin xoş nəfəsini eşitmək mümkündür. Deyişmələrdə iştirak edən yaşlı və gənc, tanınmış və hələ o qədər də şöhrət sahibi olmamış bir çox aşıqların yara- dıcılıq dəst-xətti, xüsusilə də deyişmə mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmaq mümkün olur. Kitabda yer almış "deyişmələr" aşıq poetik yaradıcılığının nə qədər zəngin şeir formalarına (burada müxtəlif aşıq şeir formalarından, bu sırada dodagdəyməz, dil tərpənməz, təcnis, cığalı təcnis və s.) sahib olması ilə birlikdə müasir aşıqların keçmiş bədii-estetik prinsipləri unutmamalarını, onlardan yaradıcılıqla istifadə edə bilmələrini, müasir mövzuları əski şeir formalarında icra edə bildiklərini sübut etmiş olur. Nümunə olaraq Taşlıova, Günay Yıldız və Tanrıkulunun deyiş- məsindən iki bəndi oxucularımızla paylaşmağı lazım görürük 8 . Taşlıova: Bu dünyada ağlım çatmaz Dönüşündə bir hikmət var Gecələri qaranlığın, Yanrışında bir hikmət var.
Günəş çıxınca ulduzun Sönüşündə bir hikmət var Göydən damla damla yağ Enişində bir hikmət var
8
Nazim İrfan Tanrıkulu. Aşıqlar Divanı. İstanbul, 2000
384
Tanrıkulu: Bülbüllərin bağçalara Konuşanda bir hikmət var. Dünya dayanmaz oxunda Dönüşündə bir hikmət var.
Unutmamaq lazımdır ki, bu cümlələr bədahətən bir iki dəqiqə içərisində deyilmiş cümlələrdir. Sözlərin məntiqi ardıcıllığı, şeirin qafiyəsi uyğun olaraq istifadə edilməsi, eyni zamanda onların birinci bənindəki idea-mövzuya xidmət etmələri, həmçinin bədiilik və sənətkarlıq baxımından da lazım olan səviyyədə ol- ması insanı heyran qoyur. Bu qəbildən olan deyişmələr, (kitabda idea-emosyonal baxımdan zəngin nümunələri görmək mümkün- dür) təsadüfi deyil ki, geniş dinləyici kütləsinin də dərin marağını çəkir, saatlarca onların diqqətini özündə saxlaya bilir. Əslində improvizasiya qabiliyyətinə əsaslanan bu ifa üsulu, eyni zamanda yaradıcı insan fikirinin əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən birinin sirrlərinin öyrənilməsi işində də müsbət rol oynaya bilər. Bu qəbildən olan bədii-estetik qayda-qanunlara, ifa proseslerinə, hətta sazın köklənməsi kimi xüsusiyyətlərə nə dərəcə də riayət etmələrini, bu ənənələri necə inkişaf etdirmələrini göstərməklə birlikdə, çağımızda belə xalq sənətkarlarının dünyagörüşünü, sosial-mədəni səviyyəsini, ictimai-ideoloji baxışlarını, həyatda ortaya çıxan mürəkkəb hadisələrdən nə səviyyədə baş çıxara bilmələrini də ifadə etmiş olur. Kitabda yer almış "lüğət" hissəsində müəllif aşıq yaradıcılığında istifadə edilən bir çox sözləri, deyimləri xalq dilindəki mənaları ilə birlikdə izah etməyə çalışır. Bu bölümdə eyni zamanda ümumiyyətlə aşıq yaradıcılı- ğına xas olan bir çox sözlərin ortaq məna daşıdıqlarını da hiss etmiş oluruq. Hətta yazar müasir Türk aşıqlarının istifadə et- dikləri bir çox söz və məsəllərin Türkcəyə çevirilmasini belə
385
əhəmiyyətli sayır. Bizim üçün tamamilə aydın olan bu sözlərin (məsələn; “qabağında gul olar”, "ona-buna tay eylədin") Türk oxucuları və dinləyicisi üçün başa düşülməsini asanlaşdırmaqdan ötrü onların izahını da verir. Bu cür müqayisələr və anlayışların (zaman keçdikcə bunların bəziləri öz köhnə fonetik və məna xüsusiyyətlərini belə itirmişdir.) zənginliyinə dəlalət etməklə birlikdə aşıq yaradıcılığının əsrlərdən bəri yaranmış və ortaq dəyərlər halına gəlmiş bir çox sözlərin, terminlərin (eyni zamanda aşıqlar divanında səslənən musiqinin, daha doğrusu musiqi müşayiəti ilə əlaqədar nümunələrin də notaya köçürülməsini əhəmiyyətli edir. Ümumiyyətlə musiqinin aşıq yaradıcılığında tutduğu əhəmiyyətli yeri tək aşıq havaları, melodiyaları ilə məhdudlaşdırmaq doğru olmazdı. Aşıq ədəbiyyatında, xüsusilə də dastan yaradıcılığında musiqinin, onun insan mənəviyyatında xalqın sosial mədəni həyatında oynadığı əhəmiyyətli rolu hiss etmək çətinlik təşkil etmir. Məsələn, Dədə Qorqud, Koroğlu, Aşıq Qərib, Əsli və Kərəm, Tahir və Zöhrə kimi dastanlarda əsas qəhrəmanların saz çalıb oxuması, çox vaxt da musiqi vasitəsiylə öz daxili dünyasını, dərin duyğularını, istək-arzularını ifadə etməsi kimi hadisələr bir daha yuxarıda söylədiklərimizi sübut edir. Bəzən musiqi dastanlarımızda əbədilik, ölməzlik, ölümü belə yenəbilmə simvolu kimi də bir məna daşıya bilir. "Dədə Qorqud" dastanının bir çox variantlarında bu xüsusiyyəti hiss edə bilərik. Yəni "Dədə Qorqud"u əbədiləşdirən, ruhunu yaşadan, onun qopuzunun cismani ölümdən sonra belə səslənməsi, xalqını maarifləndirməsi, doğru yola çağırmasıdır. "Koroğlu" dastanında da qəhrəmanın ən mürəkkəb məqamlarda belə saza müraciət etməsi, bir xalq qəhrəmanı olmaqla birlikdə eyni zamanda bir xalq aşığı olması kimi bir həqiqətin də təsadüf olmadığını göstərir. Heç şübhəsiz əsasən xalqın qəhrəmanlıq və gözəllik ideallarının ifadəsi olan dastan, hər nə qədər onun tarixi həqi-
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|