Avropa Universitetləri Birliyinin və Vahid Avropa Məkanının yaradılması ideyaları bütün Avropada vo Bolonya (İtaliya) şəhərində olan qədim Bolonya Univer
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
50 Camal bəy Cavanşir yazır: «Elçilər qayıdıb (yerlərinə) çatdıqdan sonra Fətəli xan, Azərbaycan, Urmiya və başqa vilayətlərin əhali- sindən çoxlu qoşun toplayıb qalanı almaq, Qarabağı ələ keçirmək və Pənah xanı aradan qaldırmaq məqsədilə Şuşa qalasına gəlib qalanın bir ağaclığında düşərgə qurdu» 25 . Mirzə Məhəmmədcəfər İmanlı qayıdıb əhvalatı Azərbaycan hakiminə bildirdi. 1759-cu ildə Fətəli xan Araşlı-Avşar çoxsaylı qoşunla Pənahəli xanın üstünə gəldi. Öncə bir neçə mahalı ələ keçirdi. Qiyamçı məliklər, Çiləbörd məliyi Məlik Hətəm və Talış məliyi Məlik Yusif Fətəli xanla birləşdilər. Fətəli xanın qoşunu Şuşaya yaxınlaşdı. Gecə basqınlarından qorunmaq və qəfil hücum- lardan müdafiə olunmaq üçün səngər-sipər hazırladılar. Tarixçi Hüseyn Dəlili yazır: «Şəhər əhalisinin qəhrəmancasına müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, Fətəli xanın qoşunları gündən-günə qalaya doğru irəliləyirdilər. Şuşaya gedən yollar bağlandığı üçün orada azuqə, hərbi sursat get-gedə azalır və yeni-yeni çətinliklər meydana çıxırdı. Müharibənin son günlərində Avşar döyüşçüləri artıq qala divarı ətrafında döyüşürdülər. Şəhər süqut etmək təhlükəsi qarşısında idi. Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Pənahəli xan Fətəli xanla zahiri olsa da sazişə gəlməyə məcbur oldu 26 . Qarabağda son dövrə kimi «Fətəlixan səngəri» adlı yer vardı. Bu yer qəhrəman avşar oğlunun nişanəsidir. Qarabağ qoşunları Fətəli xanın ordusuna qarşı yaxşı vuruşsa, da nəticə effektli olmadı. Mirzə Camal bəy qələbənin Qarabağ tərəf- də olduğunu yazır. Bildirir ki, Fətəli xan İbrahimxəlil ağanı barışıq bağlamağa gələrkən xaincəsinə aparıbmış. Tarixçi yazır: «Bu hadi- sədən sonra Fətəli xan Avşar, qoşunun məğlub olması və qış fəsli- nin yaxınlaşmasına görə, sülh və barışıq təklif etdi. Mahir elçilər göndərib, and-aman içərək belə vədə verdi: «Əgər Pənah xan, qoşu- numdan aldığı əsirləri geri qaytarsa, mənlə ittifaq və dostuq etsə, qızımın kəbinini onun böyük oğlu İbrahimxəlil ağaya kəsdirəcəyəm. Beləliklə də biz əbədi qohum və dost olacağıq. Bir şərtlə ki, 25 Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, «Yazıçı», 1989, səh.117. 26 H.Ə.Dəlili. Azərbaycanın cənub xanlıqları. Bakı. 1979. səh.118. 51 İbrahimxəlil ağanı mənim yanıma göndərsin. O isə orduda şirni içilib, kəbin kəsildikdən və iki-üç gün burada (qonaq) qaldığından sonra geri qayıtsın» 27 . Tarixçi Molla Məhəmməd əl-Cari bu olay haqqına yazır: «Sonra Sərdar (Fətəli xan – Ə.Ç.) düşmənlərindən qorxduğu üçün öz diyarına qayıdır. İrakli xan ona gürcü qoşunu, Şahverdi xanı və Hacı (Çələbi) xanın oğlu (nəvəsi, Həsən ağanın oğlu – Ə.Ç.) Hü- seyn xanı götürməyə icazə verir, yalnız onun yanına sülh bağlamağa gəlmiş Pənah xanın oğlundan başqa. O (Pənah xanın oğlu), ondan və atası Pənah xandan icazəsiz gedir» 28 . Lakin tarixçi Abbasqulu ağa Bakıxanov bu tarixçilərin əksini düşünür. Abbasqulu ağa yazır: «...Hicri 1175-ci (1762) ildə (tarix düz deyil. Əslində 1759-cu ildə – Ə.Ç.) Nadir şahın böyük əmirlə- rindən Fətəli şah Əfşar Azərbaycanı aldı, hökmranlıq iddiası ilə Gəncə və Qarabağa hərəkət etdi. Pənah xan onunla zahirən itaət edər kimi sazişə girdi, oğlu İbrahimxəlil ağanı ona girov verdi…» 29. Tarixçi Əbdürrəzzaq bəy Dünbili həmin hadisəylə bağlı yazır: «Padşahlıq iddiasında olan, Azərbaycandan başqa İrəvan, Qarabağ və Şəkini istila edən Urmiya hökmdarı Fətəli xan Hacı Çələbinin nəvəsi, Həsən ağanın oğlu Hüseyn bəyi xanlıq titulu ilə təltif etdi. Lakin Qarabağlı Pənahəli xanın oğlu İbrahimxəlil xanı öz yanında girov saxladı» 30 . Kərim xan Zənd güclənib, Fətəli xanın üstünə gəldi. Təbriz əhlindən bir neçə nəfəri danışıq üçün onun yanına göndərdi. Fətəli xan elçiləri yamanlayıb, geri göndərdi. Təbrizə çəkilib, möhkəmlən- məyə başladı. Xoya və Urmiyaya xəbər göndərib, möhkəmlənmək- lərinə göstəriş verdi. Dərilməmiş məhsulları tələf etməyi tapşırdı. 27 Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, 1989, «Yazıçı», səh.117-118. 28 Molla Məhəmməd əl-Cari, Car salnaməsi, Bakı, «Səda», 1997, səh.59 29 A. Bakıxanov, Gülistani-İrəm, Bakı, 2001, səh.188. 30 Dünbülü Əbdürrəzaq Məftun, Təcrübətül-Əhrar və təsliyətül-əbrar». Hüseyn Qazi Təbətəbainin düzəlişi və əlavəsi ilə. Təbriz, İran mədəniyyətinin tarixi, 1349, səh.188 52 Kərim xan öncə Marağaya hücum edib, oranı dava-dalaşsız ələ keçirdi. Qarətçi, quldur hesab etdiyi Şahsevən, Şəqaqi ellərini tənbeh edib, yola gətirdi. Özünə tabe etdi. Kərim xan Mirzə Ələkbər Mollabaşını Fətəli xanın yanına elçi göndərdi. Tabe olmasını tələb etdi. Fətəli xan yenidən rədd cavabı verdi. Kərim xan özü ilə top gətirmədiyindən çəkilib getdi. Fətəli xan bu mərəkədən nicat tapdı. Fətəli xan daha iki il də Azərbaycana müstəqil başçılıq etdi. Savaşa hazırlaşmağa başladı. Kərim xan Zəndlə müharibə qaçılmaz idi. Tabeliyində olduğu Qaradağdan, Qarabağdan, Naxçıvandan, Ərdəbildən 12 min nəfərlik qoşun topladı. Ətrafına 300 nəfər əfqan yığdı. Kərim xan Zənd də boş oturmadı. Fətəli xanı özünə tabe etdir- məkdən ötrü xeyli qoşun yığdı. Toplar tökdürdü. Müttəfiqlər ax- tardı. 1762-ci ildə Kərim xan Zənd Qarabağ hakimi Pənahəli xan Cavanşirə məktub göndərdi. Məktubda yazılırdı: «Fitnə və fəsad sahibi Fətəli xan indi bizimlə qan düşməni olmuşdur. Sizinlə də pis xasiyyətli bir düşməndir. Verdiyi sözə və içdiyi andın əksinə hərəkət etmişdir. İbrahimxəlil ağanı apararaq, sizi dərd və qüssəyə salmışdır. Hər an bir fikirdə və hər gün də bir əmirlə hərb etmək- dədir. Mən də: «Ey ağıl sahibləri, sizin üçün qisas almaqda həyat vardır» ayəsinin məzmununa əsasən intiqam almağı və ədavət qılıncını qınından çəkib hərbə girişməyi qərara almışam. Buna görə cənabınızdan bir dost kimi xahiş edirəm ki, təcili surətdə durmadan və təxir etmədən, hökmünüz altında olan qalib qoşunlarınızla bizə yoldaşlıq edəsiniz; çünki, əsas məqsədim və günəş kimi işıqlı olan fikrim budur ki, həm də oğlunuzu xilas edim, həm də qardaşımın qanını alım» 31 . Pənahəli xan Kərim xanın çağırışını cavablayıb, qo- şunla Təbrizə yürüş etməyə söz verdi. Bu iş üçün 3 ay hazırlıq gördü. Tarixçilər yazırlar: «Bu zaman Kərim xan Zənd İranın bir çox məntəqəsini tutmuşdu. O, Azərbaycanı tutmaq istəyirdi. Fətəli xan 31 Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, “Yazıçı”, 1989, səh.46. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|