Avropa Universitetləri Birliyinin və Vahid Avropa Məkanının yaradılması ideyaları bütün Avropada vo Bolonya (İtaliya) şəhərində olan qədim Bolonya Univer
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
201 Rzaqulu mirzə Novruz bayramı məclisi təşkil etməzdən qabaq atasının göstərişi ilə əhaliyə bildirdi və onlardan xahiş etdi ki, pullarını-abbasi, mahmudi və nadirini Nadirin Hindistanda vurdur- duğu pul rupyəsi ilə dəyişsinlər. Rzaqulu mirzənin Novruz məclisi- nin məqsədi Nadirin Muğanda düzəldiyi məclisinki kimidir. Deyir- dilər Rzaqulu mirzənin bütün İran hakimlərini Tehrana yığmaqda məqsədi ölkənin illik gəlir və çıxarını hesablayıb, bilməkdir. 1153-cü ilin baharında Bəsrədə şayiə yayıldı ki, Osmanlı sər- darı Osman paşa qərara gəlib ki, Nadirin ölməsi düz olsa İran tac- taxtına sahib olsun. Bu şayiənin düz olub-olmaması haqda dəqiq məlumat yoxdur. Ancaq Sultan Əhməd tamahkar adam idi. Əfqan- lar İrana hücum edən zaman fürsətdən istifadə edərək İranın qərb tərəfindən xeyli yeri tutmuşdu. O da ola bilərdi ki, Nadirin olmama- sından istifadə edib, Kermanşah, Ərdəlan və Həmadan əyalətlə- rində, Bəsrə və Bağdad vilayətlərinə daxil olan ərazidə şahlıq etmək istəyirdi. Nadirin Rzaqulu mirzəyə Heratda onunla görüşməsinə göstə- riş verməsinə baxmayaraq oğlu ölkə işlərinə başı qarışdığını bəhanə gətirib, atasının yanına getməkdə səhlənkarlıq edirdi. Məlum deyil, doğrudan başı işə qarışdıqdan, ya atasının qorxusundan onunla gö- rüşməyə getmədi. Nəhayət, atası ilə görüşmək üçün Tehranı tərk etmək qərarına gəldikdə ətrafına kifayət qədər nüfuz və qüdrət top- laşmışdı. O, şah kimi öz şəxsi qvardiyası və qardaşı ilə birlikdə çox təmtəraqla yola çıxdı. Rzaqulu mirzə vaxtında Tehrandan çıxmadı- ğına görə Heratda yox, Qaratəpə və Badğisdə görüşdülər. Heratdan Nadir ilə yol yoldaşı olan Məhəmməd Kazım yazır: «İran şahənşahı filə minmişdi. Rzaqulu və zabitlər onun 60 metrliyinə yetişcək atdan düşdülər. Nadir onun gözətçi qoşununu nəzərdən keçirdi. On- ların qiymətli, əlvan paltarından təəccübləndi. Lakin öz təəccübünü gizlətdi, mehribanlıqla oğlunu bağrına basdı. Rzaqulunun rəftarı və səltənət tələbliyi haqda Nadirə çatmış xəbərlər həqiqət imiş. Dərhal göstəriş verdi, Rzaqulunun gözətçiləri dağıldı, yarım saat ərzində onun 12 min nəfərlik qvardiyasından 30-40 nəfərdən artıq adam qalmadı. Rzaqulu mirzə çox istədiyi gözətçilərinin dağıdılmasından 202 sonra onu çadırına çağırıb, ölkənin vəziyyəti haqda ona çoxlu sual- lar verdi və bir qədər onun ürəyini ələ aldı. Amma yenə ürəyin- dəkiləri aşağıdakıları mənalı sözlərlə Rzaqulu mirzəyə çatdırdı: «Mən sənin özünə məxsus düzəltdiyin qvardiyadan naraha- tam. İran xalqı iki saray tanımağa adət etməyibdir. Bizim bir sarayı- mız var, o da olmalıdır. Bu cahi-cəlal, bu hökumət, bu qoşun və bu böyük işlərə sən layiq deyilsən. Yeni vəziyyətdə yaşamağa adət elə ki, xalq sənin dalınca pis deməsin». Nadir şah II Təhmasibin ölümündən çox narahat oldu. Qəzəb- ləndi, az sonra qoşun başçılarını toplayıb, onlara dedi: «Oğlumun şah Təhmasibi öldürməsi mənim ruhumu incidib, narahat edib. Bu- na görə də onu vəliəhdlikdən çıxarıram». Nadir şah oğlu Nəsrulla mirzəni Rzaqulunun yerinə canişin təyin edib, onu oğlu İmamqulu mirzə və xanımı ilə Məşhədə gön- dərdi. Rzaqulu mirzəni öz yanında saxlayıb, Türküstana getdi. De- mək lazımdır ki, Nadir ölkədə olmadığı zaman kəndlərinin vəziyyəti ağırlaşmışdı. Cənubda Məhəmməd Tağı xan bəylərbəyinin zülmü həddən aşmışdı, xalqın vəziyyəti hər cəhətdən acınacaqlı idi. Buna görə də Rzaqulu mirzənin nayibbülsəltənəlikdən çıxarılmasına xalq şad oldu. Nadir şah Türküstan muharibəsində Buxaranı tutandan sonra şahlıq tacını Əbülfeyz xanın başına qoyub, onu şah edəndən sonra Ceyhun çayına qədər cənub topaqlarını İrana birləşdirdi. Nadir Həkim Atalığa bildirdi ki, Əbülfeyz xana çatdırsın ki, qızlarının birini Nadir öz oğluna-Rzaquluya, birini də qardaşı oğlu Əliqulu xana istəyir. Qadınları qızlara elçiliyə göndərdilər. Nadirə dedilər ki, Əbülfeyzin kiçik qızı çox ağıllı, kamallı, dilavər, çox da gözəldir. Nadir böyük qızı oğluna, kiçiyini də qardaşı oğluna demişdi. Təkid elədi ki, böyük qızı Rzaqulu mirzə alsın. Rzaqulu bu işdən çox təsirlənib, dedi: «Əgər iş belə getsə, çarəm yoxdur, Allah mənə rəhm eləsin. Gərək tezliklə Çin şahının qızı ilə evlənəm». Qadınlar bu sözləri Nadirə çatdıranda Nadir hirsləndi, bu fikir başında daha da qüvvətləndi ki, Rzaqulu İran tac-taxtına sahib 203 olmaq istəyir. Açıq dedi ki, əgər Rzaqulu Əbülfeyz xanın qızını almasa, özü alar. Tezliklə də dediyini həyata keçirdi. Nadir Şir Hacıda Xarəzm hakimi Elburusla muharibəyə hazır- laşdı. Oğlu Rzaqulu mirzəni Məşhədə göndərdi. Bu zaman Məhəm- məd Tağı xan Şirazlı Mükranda müharibə əməliyyatında ləyaqətsiz- lik göstərdiyi üçün Nadirin ona qəzəbi tutmuşdu. Lakin yenidən Nadirin hörmətini qazanıb, Fars bəylərbəyi vəzifəsinə təyin olundu. Şir Hacıda Nadirin daha artıq diqqətini cəlb etdi ki, yenə Məşhədə qayıtsın. Məhəmməd Tağı xan Rzaqulu mirzənin vəliəhdlik döv- ründə ondan çox narazı idi. Ehtimal ki, Nadirə Rzaqulu mirzə əley- hinə çox demişdir. Nadir şah Məşhədə gələndən sonra 1741-ci il yanvar ayında oğlanları Rzaqulu mirzə və İmamqulu mirzə ilə birlikdə kifayət qədər qoşunla Gürgan, Xəbuşan, Mazardaran yolu ilə Dağıstana ləzgiləri əzməyə getdi. 1154-cü il səfər ayının 28-i. 15 may 1741-ci ildə meşədən darısqal yoldan keçərkən 20 m-lik məsafədən Gəlik yaxınlığında ağacın dalından Nadirə güllə atıldı. Güllə onun əlini yaralayıb, atın boynuna dəydi, at yerə yıxıldı, Nadir də yerə dəydi, çox soyuqqanlıqla özünü ölülüyə vurdu ki, guya hərif məqsədinə nail oldu. Daha ikinci güllə atılmadı. Bir neçə dəqiqə qoşun və şahın mühafizəçiləri içərisində hərc- mərclik baş verdi. Hamı bir-birinə dəydi. Lakin dərhal məlum oldu ki, şaha heç nə olmayıb. Rzaqulunun komandası altında mühafizəçilər dərhal özlərini şaha çatırdılar. Xeyli məsafədə cinayətkarı axtardılar, ondan əsər- əlamət tapmadılar. Az dayandıqdan sonra yola düşdülər. Nadir Tehrana çatan kimi Rzaqulu mirzənin Tehranda qoydu və dedi ki, bu şəhərin gəliri sənindir. Bu da onu göstərdi ki, Nadir Rzaquluya qəzəblənibdir. Məlum deyil ki, Nadirin oğlundan şübhələnməsi ona olan sui-qəsdə əlaqədr idi, ya vəliəhdliyi dövründə vəzifəsini yerinə yetirə bilmədiyi üçün onu cəhalandırmaq istəyirdi 56 . Rzaqulu mirzə öyrətmə nəticəsində, 1742-ci ildə atası tərəfindən kor edilmişdi. 56 Məhəmməd Hüseyn Qüddusi, Nadir şah, Bakı, «Gənclik», 1999, səh. 164-170. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|