Aydin talibzadə

______________Milli Kitabxana_______________ 
35 
əlavələrin yersizliyindən danışılır. Fikirləşirəm ki, Mehdi 
Məmmədov aktyor Abbas Mirzənin ünvanına tənqid yazmağa, 
heç  şübhəsiz, cürət eləməzdi; amma rejissor Abbas Mirzənin 
tənqid hədəfinə çevrilməsinin mümkünlüyü istisna deyil. Bu, 
Azərbaycan teatr mədəniyyətində Mehdi addımı idi; bir 
komandor addımı idi. Ona görə  də “Dağılan tifaq” məqaləsi 
həmin dövrün teatrını, həmin dövr sənətçilərinin yaradıcılığını 
öyrənən tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qalmır. Bununla 
yanaşı Mehdi tamaşanın pozitivlərini də görüb deyirdi; 
aktyorları, içi Sidqi Ruhulla, Sona Hacıyeva, Məmmədəli 
Vəlixanlı, Süleyman Tağızadə qarışıq, bir-bir sadalayıb onların 
düzgün oyun sərgilədiklərini vurğulayırdı və həmin çağın teatr 
mədəniyyəti üçün aktual bir ümumiləşdirmə aparırdı: 
“Əsas 
rollarla yanaşı  xırda rolların da bu cür müvəffəqiyyətli ifa 
olunması “Dağılan tifaq” tamaşasının gözəl cəhətlərindəndir ki, 
bu da bizi sevindirməyə bilməz. Çünki epizodik rollara adətən az 
fikir verilir. Müəllif tərəfindən az pay almış kiçik obrazlar çox 
vaxt rejissorlar və aktyorlar tərəfindən də etinasızlıq görürlər. 
“Dağılan tifaq” tamaşasında isə epizodik obrazlara məsuliyyət 
hissilə yanaşmışlar. Onların qənaətbəxş ifası  həm rejissorun, 
həm də aktyorların xidməti və nailiyyəti deməkdir”.
38
 Beləliklə, 
aydın olur ki, bu məqaləni birmənalı  şəkildə Abbas Mirzə 
Şərifzadənin tənqidi kimi qavramaq tarixi ədalətsizlikdir. Bu 
resenziyanın tənqid spektri daha genişdir: tamaşanın səhnə  və 
musiqi tərtibatı da Mehdinin tənqid obyektləri sırasındadır. Heç 
bilirsinizmi tamaşanın rəssamı kim idi? Rüstəm Mustafayev. 
Bəs musiqi tərtibatçısının adını necə? Mən deyim və bir azcana 
şok olun: mayestro Niyazi. Və bu faktorlar Mehdinin vecinə 
deyildi: o, təhkiyəsinin ritmini pozmurdu və  mədəniyyət 
aləmində öz mövcudluq üslubunu, öz yaşam tərzini 
konkretləşdirirdi: 
“Musiqi parçaları çoxdur. Mahnı  və  rəqslər 
bəzən artıq görünür və əsas hadisə ilə əlaqədar olmur. Məsələn, 
üçüncü pərdədəki “Yallı” rəqsi cərəyan edən hadisə ilə  əsla 
qovuşmur və buna görə də özünü doğrultmur. Tərtibat ağırdır, 
dəbdəbəlidir. Nə ziyadə  işlənən musiqi, nə  ağır tərtibat, nə  də 

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
36 
səhnəyə yağdırılan “doğruçu” yağış heç də bu tamaşanın 
qüvvətli tərəfləri hesab edilə bilməz”.
39
 Afərin! 20 yaşlı bir 
insan üçün qədərincə mükəmməl, ünvanlı və inamlı bir tənqid! 
Fikir verin, Mehdinin bir aktyor və rejissor kimi hələlik 
birmənalı  uğuru yoxdur: kimsə haradasa nəsə danışır, onu 
tərifləyir. Lakin bu teatrşünas məqaləsi artıq Mehdinin özü 
haqqında teatr ictimaiyyətinə ciddi bəyanatıdır. “1905-ci ildə” 
pyesinin təhlili, “Dağılan tifaq” tamaşasının tənqidi göstərir ki, 
Mehdidə bir alim, bir yazar, bir nəzəriyyəçi istedadı onun 
aktyor və rejissor istedadından daha öncə  gəlişib və 
gerçəkləşib. Olsun ki, Mehdinin yazmaq istedadı bugün 
Ülvidədir, onun üçüncü oğlu Ülvidədir, Ülvi Mehdidədir. 
Qəribəsi burasındadır ki, onun da əsl peşəsi rejissordur: 
hərçənd Ülvi atasından fərqli olaraq kinorejissordur. Bəs 
yazmağı bu cavan sənətçi harada və kimdən öyrəndi? Bəlkə 
Peterburq sənətşünaslarından?.. Təbii ki, yox: nəzəriyyəni 
öyrənmək olur, yazmaq isə müəmmadır, sirrdir. Ülvinin də bu 
bacarığı irsidir. Mümkün ki, o da atası kimi bir zaman rejissura 
ilə aktiv şəkildə  məşğul olacaq... İstisna edilmir. Amma bir 
həqiqət bəlli ki, Ülvi Mehdi mədəniyyət aləmində bir sənət 
yazarı kimi, İnternet saytların aktiv müəllifi kimi bugün artıq 
tanınır və onun öz oxucusu var.  
    1935-ci  ildə Mehdi Bakı Teatr Texnikumunun diplomunu 
alır və həmin ildə iki tədris tamaşasında əsas rollarda səhnəyə 
çıxır: bunlardan biri Hacı  Əhməddir (C.Cabbarlı “Almas”), 
digəri Karl Moor (F.Şiller “Qaçaqlar”) . Amma bununla belə 
Cəfər Cəfərov deyir ki, o zaman texnikumda təhsil qədərincə 
yaxşı  təşkil olunmadığından Mehdi peşəkar fəaliyyət üçün 
özünü hazır saymır və savadını, bilgisini, professional 
vərdişlərini kamilləşdirmək fikrinə düşür: planlaşdırır ki, 
Moskvaya getsin və oranın Teatr Sənəti İnstitutuna daxil olsun. 
Bu zaman rus dili onun üçün əngələ dönür. Çünki Mehdi rusca 
son dərəcə pis danışırdı. Elə bu səbəb ucbatından da o, qərara 
gəlir ki, təhsilini Moskvada bir aktyor kimi yox, bir rejissor 
kimi davam etdirsin. Odur ki, “Şahnamə” tamaşasının 

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
37 
eksplikasiyanı yazıb Moskvanın Dövlət Teatr Sənəti İnstitutuna 
göndərir. Təəssüf ki, cavab müsbət olmur: yəqin rus dili 
faktoru burada da Mehdiyə problem yaradır. Ancaq Mehdi 
iradəsi möhkəm adam idi, tərs adam idi, öz şəxsiyyətinə 
hörmətlə yanaşan qürurlu adam idi. Mehdi sınardı, amma 
əyilməzdi: cavanlıqdan  şax gəzərdi, başını dik tutub gəzərdi: 
öz-özünə icazə verməzdi ki, nədəsə bir balaca belə  zəiflik 
göstərsin. Ona görə Mehdi əlləşib-vuruşub istədiyinə çatır, 
Teatr Sənəti İnstitunun şərti müdavimi olur. Əlbəttə ki, hələliyə 
şərti... Çünki ona 1935-ci ildə 95 nömrəli  əmrin 23-cü 
paraqrafına  əsasən Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına təqdim 
edilmək üçün verilmiş arayışda (əsli rus filindədir)  qeyd 
olunur ki, M.Ə.Məmmədov, həqiqətən, A.V.Lunaçarski adına 
Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunun rejissorluq fakultəsinin I kurs 
tələbəsidir. Həmin arayışa istinadən teatrın rəhbərliyi 1935-ci 
ilin oktyabr ayından Mehdi üçün 75 rubl həcmində  tələbə 
təqaüdü kəsir və bunu Mehdinin yazdığı “öhdəçilik” vərəqinin 
üstündə qeyd edir. Bu fakt onu göstərir ki, Mehdi Məmmədov 
Bakı Teatr Texnikumunu bitirdikdən sonra müəyyən vaxt sənət 
təcrübəsi keçdiyi Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına təyinat 
alıb və fəaliyyətini orada rejissor-laborant kimi davam etdirib, 
yəni faktiki surətdə teatrın işçisi olub. Onun şəxsi vərəqəsində 
Mehdinin 1935-ci ildə  işlədiyi yer kimi məhz bura göstərilir. 
Odur ki, sentyabrın 22-də Mehdi teatr rəhbərliyinə rus dilində, 
və demək olar, səhvsiz, bir öhdəçilik yazıb ki, təhsilini başa 
vuran kimi mütləq öz iş yerinə qayıdacaq. Buradan belə 
aydınlaşır ki, onu oxumağa göndərən təşkilat Azərbaycan 
Dövlət Dram Teatrıdır: 
                   ÖHDƏÇİLİK 
 
     Mən, sənədi imzalamış Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının keçmiş 
işçisi Məmmədov Mehdi, Moskva şəhərində Dövlət Teatr Sənəti 
İnstitutunda oxuyub Azərbaycan Dövlət Dram Teatrından sabit təqaüd 
ala-ala öhdəçilik götürürəm ki, institutu bitirəndən sonra yalnız bu 
teatrda işləyəcəyəm. Yazdıqlarımı öz şəxsi imzamla təsdiqləyirəm. 
                

---